Σε λίγες ημέρες περνάμε στην τρίτη (μετά Χριστόν) χιλιετία. Λοιπόν; Στον

προηγούμενο αιώνα έγιναν τόσες επιστημονικές θεωρίες, ανακαλύψεις, εφευρέσεις

και τεχνολογικές εφαρμογές, όσες δεν έγιναν σε ολόκληρη την ιστορία του

ανθρώπινου (έλλογου;) είδους.

Επιστήμες και τεχνολογία θα μπορούσαν να έχουν εξασφαλίσει αξιοπρεπή ζωή για

τα έξι δισ. των κατοίκων του πλανήτη. Και όμως: η ανθρωπότητα συνεχίζει να

μαστίζεται από την πείνα, παλαιές και νέες ασθένειες, πολέμους και

δικτατορίες. Και οι επτά πληγές του Φαραώ δεν ενδημούν μόνο στον «τρίτο

κόσμο». Σαράντα τόσα εκατομμύρια Αμερικανοί ζουν κάτω από το όριο της

φτώχειας. Τριάντα τόσα εκατομμύρια Ευρωπαίοι είναι άνεργοι, ενώ οι «νέοι

φτωχοί» πληθαίνουν στην «κοιτίδα του πολιτισμού». Μόνο στη Μεγάλη Βρετανία,

π.χ., 14.250.000 ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Αριθμός υπερδιπλάσιος από

του 1980, και με κυβέρνηση Εργατικών!

Ποιος θα μας γλιτώσει; Κατά τους σοσιαλιστές κ.λπ. που κυβερνούν τον σημερινό

κόσμο, οι δύο νέες θεές: η Αγορά και η Παγκοσμιοποίηση! Την Αγορά τη

γνωρίσαμε: πρόσωπο Άρπυιας! Και η ομογάλακτη αδελφή; Ούτε αυτή είναι τόσο νέα

­ όσο διαφημίζεται. Η παγκοσμιοποίηση είναι τάση εγγενής στον καπιταλισμό.

Στην καπιταλιστική εμπορευματική παραγωγή.

Κινητήρια δύναμη της παγκοσμιοποίησης είναι το κεφάλαιο ­ η αναζήτηση αγορών,

φθηνής εργατικής δύναμης και πρώτων υλών. Επιδίωξη: το κέρδος. Η τάση για

παγκοσμιοποίηση είναι συνεπώς εγγενώς ανταγωνιστική. Οι τοπικές και εθνικές

αντιθέσεις συγχωνεύονται τώρα στο πλέγμα των νέων, πλανητικών αντιθέσεων. Και

οι αντιθέσεις και η τάση για παγκόσμια ηγεμονία οδηγούν σε νέες μορφές

πολέμων: στον Κόλπο για τα πετρέλαια, στη Γιουγκοσλαβία για «κανονικοποίηση»,

στις νότιες δημοκρατίες της πρώην Σ.Ε. για αρπαγή πρώτων υλών κ.λπ.

Πριν από 150 χρόνια ο Μαρξ είχε αναλύσει (και αποδείξει) την τάση του

κεφαλαίου για συγκέντρωση και συγκεντροποίηση. Οι προβλέψεις του

επαληθεύτηκαν. Ο Λένιν, σε συνέχεια, ανέδειξε τις νομοτέλειες του νέου

σταδίου, του ιμπεριαλισμού. Σήμερα ζούμε στη φάση (κατ’ άλλους στάδιο) των

πολυεθνικών ή καλύτερα των διεθνικών επιχειρήσεων. Διεθνοποιημένος

καπιταλισμός και διεθνοποιημένες αντιθέσεις ανάμεσα στις πολυεθνικές που

μοιράζουν και ξαναμοιράζουν πρώτες ύλες και αγορές μέσα από αγώνα ζωής ή

θανάτου. Η ανταγωνιστικότητα έγινε πλέον όρος για την επιβίωση: Αντίστοιχα, ο

ανταγωνισμός έχει θεσμοποιηθεί ως βασική κοινωνική σχέση (βλ. Μάαστριχτ,

διεθνείς συμφωνίες κ.λπ.). Ανταγωνιστικότητα ή θάνατος. Πολυεθνικές

συγχωνεύονται για να επιβιώσουν και δημιουργούνται νέοι κολοσσοί: εταιρείες

πετρελαιοειδών, φαρμακευτικές, χημικές, αεροπορικές, βιομηχανίες όπλων,

τράπεζες, που ελέγχουν τις πρώτες ύλες του πλανήτη, τις αγορές και την

εργατική δύναμη. Ανταγωνιστικότητα και συγχωνεύσεις συνεπάγονται, με αδήρητη

αναγκαιότητα, μαζικές απολύσεις.

Εντούτοις η κρίση είναι πλέον μόνιμη. Η κυριαρχία του παρασιτικού

χρηματιστικού κεφαλαίου είναι ένας από τους δείκτες της κρίσης (1-1,5 τρισ.

δολάρια διακινείται ημερησίως στις νέες καθεδρικές του τζόγου).

Κρίση υπερσυσσώρευσης – κρίση της «αγοράς εργασίας». Κρίση της πολιτικής.

Κρίση των θεσμών. Παιδεία στην υπηρεσία του κεφαλαίου: Ένταση του εγκλήματος

και της κρατικής τρομοκρατίας. Διεθνοποίηση του χαφιεδισμού (Σένγκεν, τράπεζες

δεδομένων, Ίντερνετ κ.λπ.). Από την άλλη: Εξάντληση των φυσικών αποθεμάτων.

Μόλυνση του περιβάλλοντος. Μεταλλαγμένα τρόφιμα. Σαρκοβόρες αγελάδες και

συνέπειες.

Πού οφείλεται η σημερινή γενικευμένη βαρβαρότητα; Πώς φτάσαμε σ’ έναν

οργουελικό κόσμο; Οι σιτιζόμενοι ιδεολόγοι από τη μια υμνούν την

παγκοσμιοποίηση. Από την άλλη, εξηγούν τη βαρβαρότητα με κάποια αναλλοίωτη

ανθρώπινη φύση, εγγεγραμμένη στο ανθρώπινο γονιδίωμα.

Αλλά ο άνθρωπος είναι πεδίο αντιφατικών δυνατοτήτων, ικανός για το καλύτερο

και για το χειρότερο. Δεν υπάρχει αναλλοίωτη ανθρώπινη φύση και η κοινωνική

βαρβαρότητα δεν εξηγείται βιολογικά. Οι αιτίες της είναι οικονομικές και

συνολικά κοινωνικές. Αλλά οι άνθρωποι δύσκολα μπορούν να κατανικήσουν τις

πραγματικές κοινωνικές σχέσεις και σήμερα τα ΜΜΕ κατασκευάζουν μια εικονική

πραγματικότητα όπου συνυπάρχουν «αρμονικά» η χυδαιότητα, ο χυδαίος αστικός

υλισμός, η βαρβαρότητα και τα μελό, υποκατάστατα αυθεντικών προσωπικών

σχέσεων.

Θα μείνουμε λοιπόν για πάντα έγκλειστοι στον κόσμο της πλαστής

φαινομενικότητας, όπως οι αλυσοδεμένοι στη σπηλιά του Πλάτωνα; Τα σκιρτήματα

του εργατικού κινήματος, η τάση για αναγέννηση του μαρξισμού, τα κοινωνικά

κινήματα, το Σιάτλ, η Πράγα, η Νίκαια, επιτρέπουν την έλλογη αισιοδοξία ότι η

ιστορία δεν τέλειωσε και ότι δεν θα γράφεται κατ’ ανάγκην με αίμα και με δάκρυα.

Ο Ευτύχης Μπιτσάκης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.