Βάλαν’ τον διάολο στο κολοκύθι!

Είναι σίγουρο πως δεν γεννιέσαι με τη γνώση. Την αποκτάς όσο περνούν τα

χρόνια, την εμπλουτίζεις και ποτέ δεν σταματάς να μαθαίνεις. Όλοι θέλουν να

αποκτήσουν τη γνώση, αναγνωρίζοντάς την ως μέγιστο αγαθό, λίγοι όμως

προσπαθούν πραγματικά. Βλέπετε στα χρόνια που διανύουμε η «πληροφορία»

φαίνεται να έχει μεγαλύτερη αξία, πουλιέται με μεγαλύτερη ευκολία και για

πολλούς δεν είναι διόλου απαραίτητο να συνοδεύεται από τη γνώση ή τουλάχιστον

την εμπειρία. Πάρτε για παράδειγμα τις καλοκαιρινές πυρκαγιές. Όλοι ήθελαν να

μάθουν ποια περιοχή της Ελλάδας καίγεται, αλλά ούτε οι θεατές/αναγνώστες ούτε

οι δημοσιογράφοι που κάλυπταν το ρεπορτάζ, γνώριζαν κατά πού πέφτει η περιοχή,

ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, τι δέντρα καίγονται, πόσο

σημαντικοί πολιτισμικά ή ιστορικά είναι οι οικισμοί που απειλούνται. Άλλωστε

κανένα από αυτά τα στοιχεία που αναφέρω δεν θεωρούνται απαραίτητα… μονάχα η

πληροφορία ότι έπιασε φωτιά ο «τάδε» τόπος! Ουδείς ενδιαφέρθηκε τι είναι η

Λάγια ή το Πόρτο Κάγιο στη Μάνη ούτε τι σημαίνει να καούν τόσα πολλά

μαστιχόδενδρα στη Χίο. Χρειάζεται και χρόνο (που συνήθως δεν έχεις) και κόπο

(που συνήθως δεν πληρώνεται) για να μάθεις όλα τα παραπάνω. Οπότε πάρτε χύμα

πληροφορία να έχετε και στην περίπτωση που κάνουμε και κάποιο λάθος στην

«αντιγραφή», δεν τρέχει και τίποτα… τα λάθη ανθρώπινα είναι!

Κουνάω το κεφάλι μου, μισοαπογοητευμένος, έχοντας ανοίξει τουλάχιστον τέσσερα

βιβλία για τα Κατσανοχώρια και περιμένοντας άλλο ένα να φθάσει με το ΚΤΕΛ των

Ιωαννίνων! Την πρώτη πληροφορία σάς την έδωσα ήδη… τα Κατσανοχώρια

βρίσκονται κοντά στα Γιάννινα. Εάν σας είναι αρκετή, αφήστε το υπόλοιπο

κείμενο, διαβάστε τα χρηστικά στοιχεία και ξεκινήστε με τον χάρτη για την

εκδρομή. Ακολουθούν καλολογικά στοιχεία, περιγραφή γλαφυρότατη και αρκετό

ανούσιο μπλα-μπλα για το πόσο ωραία περάσαμε εκεί!

Εκεί που ο ποταμός Άραχθος ενώνεται με τον Καλαρρύτικο, αρχίζει τα

παιχνιδίσματα και τις στροφές ανάμεσα στις καταπράσινες πλαγιές των βουνών,

μπαίνει σε ένα υπέροχο φαράγγι και βγαίνει ασθμαίνοντας, αλλά και κομμάτι

ξαλαφρωμένος στη μικρή απλωσιά, για να περάσει κάτω από το περίφημο μονότοξο

γεφύρι της Πλάκας. Από τη μια όχθη του ποταμού Αράχθου (στο συγκεκριμένο του

κομμάτι) έχουμε λοιπόν τα χωριά των Τζουμέρκων και από την άλλη τα

Κατσανοχώρια. Το «αριστερά» ή «δεξιά» του ποταμού χρησιμοποιείται από τους

τοπικούς, αλλά παίζει ρόλο κατά πού κοιτάς!

Είναι αρκετά δύσκολο για κάποιον που επισκέπτεται για πρώτη φορά την περιοχή

να αναγνωρίσει τη μικρή αυτή γεωγραφική ενότητα που αποτελείται από 7 χωριά

και 4 μικρότερους οικισμούς (Αετορράχη ή Κοτόρτσι, Λάζαινα, Ελληνικό ή

Λοζέτσι, Καλέντζι, Κορίτιανη, Πηγάδια ή Βαλτσώρα, Πλαίσια, Φορτώσι, Κωστήτσι,

Νίστορα και Πάτερο), ενώ ακόμα πιο δύσκολο είναι να ανακαλύψεις την

πολιτισμική ταυτότητα των Κατσάνων. Άλλοι είναι οι Κατσάνοι και άλλοι οι

Κατσιανούνοι ή Κατσαούνοι που, σύμφωνα με τον αείμνηστο Ιωάννη Λαμπρίδη,

κατοικούν στα βόρεια της Τσαρκοβίστας. Αυτή η μικρή «χούφτα» των Κατσανοχωρίων

που βρίσκονται σε μικρή απόσταση από τα Γιάννινα ήταν ανέκαθεν ένα σημαντικό

πέρασμα για εκείνους που έμεναν και μένουν στα χωριά των Τζουμέρκων ή στα δύο

κοσμήματα του Περιστερίου, το Συρράκο και τους Καλαρρύτες. Δεν είναι τυχαίο

ότι ο Άραχθος γεφυρώνεται σε τρία βασικά σημεία, στο Τσίμποβο (κοντά στο

Ελληνικό), στην Πολιτσά (γράφεται και Πολυτσά) με τσιμέντινο αλλά και πέτρινο

μονότοξο γεφύρι και φυσικά στην Πλάκα, για την οποία έχουμε μιλήσει πολλές

φορές στο παρελθόν.

Το όνομά τους οι Κατσάνοι πιθανότατα το πήραν από έναν γαιοκτήμονα με όνομα

Κασσιανός που πρωτοεγκαταστάθηκε στο Λοζέτζι (Ελληνικό) και λίγο με τα μικρά

τους χωράφια, λίγο με την κτηνοτροφία, τα έβγαζαν πέρα. Το μέτρο είναι βαθιά

ριζωμένο στο μυαλό του Κατσάνου, γιατί τίποτε δεν είχε σε αφθονία στην περιοχή

που μεγάλωσε… ούτε και το νερό! Επειδή όμως ο τόπος του και πέρασμα ήταν,

αλλά και όριο σε μεγάλα ιστορικά γεγονότα (π.χ. όρια ελληνικού κράτους το

1912-13, και όρια ανάμεσα σε ΕΔΕΣ και ΕΛΑΣ στον εμφύλιο) είχε την εξυπνάδα να

μαθαίνει, να αναζητά πάντοτε καλύτερη τύχη, να ελίσσεται και να πετυχαίνει στη

ζωή του. Είναι χαρακτηριστική πάντως η έκφραση «Οι Κατσάν’ έβαλαν του διαούλου

στου κουλουκύθ», που δηλώνει την εξυπνάδα, αλλά και την πονηριά τους. Για τις

γυναίκες των Κατσάνων, ο Κώστας Κρυστάλλης κάνει μια φοβερή περιγραφή. Είναι

ψηλές, πανέμορφες, περιποιημένες και έχουν την ικανότητα να ξελογιάζουν τους

άνδρες με το παρουσιαστικό τους, αλλά και με τα λόγια τους. Αν και η γλώσσα

τους λέει πολλά, είναι εύστοχες και ο λόγος τους φτάνει βαθιά στην ψυχή του

άνδρα. Εάν τα λόγια τους είναι πικρά, τον κάνουν να αγανακτήσει, εάν είναι

γλυκά και κολακευτικά τον κάνουν να ερωτευθεί. Για τούτο συχνά ­ συνεχίζει ο

Κρυστάλλης ­ τα ερωτικά πάθη ανάμεσα στους Κατσάνους οδηγούν τον άνδρα να

κλέψει τη γυναίκα, μελλοντική σύντροφό του, από την οικογένειά της!

Χωρίς να είναι θρησκόληπτος, ο Κατσάνος πιστεύει βαθιά στον Θεό και προσπαθεί

να καθαγιάσει τον φτωχό τόπο του από πραγματικούς, αλλά και μεταφυσικούς

κινδύνους. Μοναστήρια, εκκλησιές, ξωκκλήσια και εικονοστάσια είναι διάσπαρτα

στα Κατσανοχώρια, είναι πάρα πολλά τον αριθμό (εντυπωσιακή η πυκνότητά τους

στον χώρο) και βρίσκονται δίπλα από τα ωραιότερα σημεία της περιοχής. Το πιο

εντυπωσιακό και σημαντικό μοναστήρι είναι αυτό της Παναγίας της Τσούκας.

Χτισμένο σαν μεσαιωνικός πύργος επάνω σε έναν βράχο δικαιολογεί απόλυτα τη

λέξη Τσούκα, που σε όλες σχεδόν τις βαλκανικές γλώσσες σημαίνει ψηλή κορυφή.

Σε μικρή απόσταση από το χωριό Ελληνικό, η Παναγιά η Τσούκα χρονολογείται από

το 1190 μ.Χ. και κτίτορας της μονής είναι ο αυτοκράτορας Ισαάκιος Άγγελος. Το

καθολικό είναι αφιερωμένο στη Γέννηση της Θεοτόκου και γύρω από το προαύλιο

είναι χτισμένα τα ευρύχωρα κελιά. Η Κυρά της Τσούκας, έτσι όπως λένε οι

τοπικοί, είναι θαυματουργή και όλοι σχεδόν οι κάτοικοι της Ηπείρου την τιμούν

και της τάζουν (συνήθως ζώα) ζητώντας βοήθεια. Πολλοί ακόμα διατηρώντας την

ελπίδα ζωντανή ή ξορκίζοντας το κακό ζώνουν κυριολεκτικά το καθολικό της μονής

με κεριά (μακρύ λεπτό κερί σαν σχοινί τυλίγεται γύρω από τον ναό εξωτερικά).

Σημείο συνάντησης, αλλά και ενότητας των Κατσάνων για πάνω από 300 χρόνια

είναι η εκκλησία της Αγίας Φανερωμένης στον ομώνυμο κατάφυτο λόφο, απέναντι

από τη διασταύρωση για Νίστορα. Την έχτισαν οι κάτοικοι από το Φορτόσι, το

Κωστήτσι και τη Νίστορα και θεωρείται ως ο «ομφαλός» της περιοχής. Από τις πιο

παλιές και αξιόλογες εκκλησίες των Κατσανοχωρίων είναι η Αγία Παρασκευή στο

Πάτερο, όπου δίπλα της υπάρχει η Γεροκωστοπούλειος Σχολή. Εκεί τα παλιότερα

χρόνια τα κορίτσια μάθαιναν κέντημα, έφτιαχναν υφαντά και ασχολούνταν με τη

χειροτεχνία, χάρη στον ονομαστό Κατσάνο ευεργέτη.

Μεγάλα βουνά δεν υπάρχουν ούτε και πεδιάδες. Ανάμεσα όμως στα υψώματα του

Ξηροβουνίου και της Αετορράχης σχηματίζεται μια μικρή ορεινή λεκάνη η οποία

πλημμυρίζει τον χειμώνα, αλλά είναι αρκετά εύφορη την ξηρά περίοδο. Εκεί

βρίσκεται το Καλέντζι που είναι κέντρο του σημερινού Δήμου Κατσανοχωρίων και ο

οικισμός Πλαίσια. Από εδώ ξεκινάνε μικρές σύντομες διαδρομές προς μερικά από

τα ομορφότερα σημεία που μπορεί να επισκεφθεί κανείς. Στα 2,5 μόλις χιλιόμετρα

από το χωριό βρίσκεται το Καστρί, δηλαδή οι μεγαλιθικοί όγκοι ενός αρχαίου

κάστρου-παρατηρητηρίου. Εδώ σύμφωνα με τους Καλεντζιώτες παραθέριζε η

Μολοσσίδα βασιλοπούλα Εκάλη (κόρη του Τόμαρου), ψηλά στο ύψωμα ήταν το

παλατάκι της και λίγο πιο κάτω τα σπίτια των φρουρών της. Από εδώ η θέα προς

τον Άραχθο και το φαράγγι του είναι επιβλητική, οι πέτρες είναι σκόρπιες σε

μεγάλη έκταση και παρά το γεγονός ότι είναι χαρακτηρισμένος ως αρχαιολογικός

χώρος, το Καστρί μοιάζει και είναι ξεχασμένο, παρατημένο στην τύχη του.

Επιστρέφοντας στη διασταύρωση (κοντά στο εκκλησάκι της Αγ. Παρασκευής) και

ακολουθώντας την αριστερή διχάλα του δρόμου ύστερα από 7 (δύσκολα προς το

τέλος ­ στενή κατηφόρα) χιλιόμετρα φθάνεις στην περιοχή της Κλίφκης. Εδώ το

νερό βγαίνει με βουητό από τα σωθικά του βράχου. Ένα κομμάτι του πηγαίνει για

την ύδρευση των χωριών και άλλο ένα τροφοδοτεί το μικρό υδροηλεκτρικό έργο,

καταλήγοντας στον Άραχθο. Η θέα προς το ποτάμι και το φαράγγι του είναι

εξαιρετική, ο παλιός νερόμυλος δεν λειτουργεί πια, αλλά υπάρχει, και ο

τεράστιος καταρράκτης της Κλίφκης δυστυχώς δεν κατεβάζει νερό (τον μπάζωσαν

φτιάχνοντας τον τσιμεντένιο δρόμο για το υδροηλεκτρικό!). Το καλοκαίρι εδώ

κατέβαιναν οι Καλεντζιώτες για να αλέσουν στον νερόμυλο, ενώ τον χειμώνα, που

τα ρέματα είχαν νερό, χρησιμοποιούσαν έναν άλλο πιο κοντά στο χωριό (ερείπια

του κτίσματος υπάρχουν ακόμα). Η Κλίφκη πάντως είναι ένας υπέροχος τόπος παρά

τις συνεχείς πρόσφατες ανθρώπινες επεμβάσεις.

Όποιος θέλει να νιώσει πώς είναι να «πετάς» πάνω από τον Άραχθο, στο υπέροχο

χαρακτηριστικό σημείο που αυτός ενώνεται με τον Καλαρρύτικο ποταμό, θα πρέπει

να πάει στο Κωστήτσι και να ανέβει στο εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία. Η θέα κόβει

την ανάσα από τη μεριά των ποταμών, αλλά από τη μεριά του χωριού ο σύγχρονος

τσιμεντένιος ξενώνας που κατασκευάζεται είναι τεραστίων διαστάσεων και

φαίνεται αταίριαστος στον χώρο.

Δεν κατάφεραν οι Κατσάνοι να διατηρήσουν την ηπειρώτικη οικιστική τους

ταυτότητα και στις ημέρες μας μόνο λιγοστά σπίτια τα βλέπεις και χαίρεσαι.

Λίγα στο Καλέντζι, κάποια στο Φορτόσι, ελάχιστα έως κανένα στο Ελληνικό…

αλλά εκεί αποζημιώνεσαι από τα τρομερά πέτρινα τοιχία κατά μήκος του

ασφάλτινου δρόμου που περνάει μέσα από το χωριό. Δύο εκκλησίες «σώζουν» επίσης

το ηπειρώτικο χρώμα στο Ελληνικό. Κοιτάζοντας κανείς την Αγία Τριάδα, αλλά και

την Κοίμηση της Θεοτόκου με τη θεόρατη δάφνη και τον κομμένο κορμό ενός

αιωνόβιου κυπαρισσιού, θα καταλάβει τι εννοώ.

Υπάρχει όμως και ένα αυθεντικό δείγμα χωριού των Κατσάνων, αλλά θέλει ψάξιμο.

Είναι το πάλαι ποτέ κραταιό και φημισμένο χωριό Νίστορα. Οι ελάχιστοι κάτοικοι

που απομένουν εκεί δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να στρώνουν τσιμέντο και να

περιμένουν το αναπόφευκτο… την εγκατάλειψη δηλαδή. Τα πανέμορφα αρχοντικά τα

κατατρώγουν οι κισσοί και η οργιαστική βλάστηση. Οι περίτεχνα δεμένες πέτρες

σπάνε τα δεσμά τους και σωριάζονται η μία πάνω στην άλλη. Οι ξύλινες πόρτες,

που μοιάζουν με γλυπτά, διαλύονται, οι πετροκαμάρες αντιστέκονται πεισματικά,

αλλά για πόσο ακόμη… Τούτα τα σπίτια δεν πρέπει να πάνε χαμένα, αλλά ποιος

ενδιαφέρεται πια;

Μην τα βλέπουμε όμως όλα μαύρα. Υπάρχει κάτι πολύ θετικό σε ετούτο το κομμάτι

της πατρίδας μας. Είναι οι ίδιοι οι Κατσάνοι που θεωρούν τους εαυτούς τους

μιαν ξεχωριστή ενότητα, έχουν συλλογική συνείδηση και προσπαθούν να

διατηρήσουν ζωντανά κάποια κομμάτια της πολιτισμικής τους ταυτότητας. Ακόμα

και οι ξενιτεμένοι στο εξωτερικό (ή στο εσωτερικό) είναι περήφανοι που είναι

Κατσάνοι και τούτο μού φαίνεται όμορφο και ζεστό.

ΔΙΑΔΡΟΜΗ

Τα Κατσανοχώρια βρίσκονται πολύ κοντά στα Γιάννινα και χαρακτηριστικά

αναφέρουμε ότι το Ελληνικό απέχει μόλις 18 χλμ. Από το Καλέντζι, που είναι το

κέντρο του Δήμου Κατσανοχωρίων, μέχρι το Ελληνικό η απόσταση είναι 17

χιλιόμετρα, ενώ οι σημαντικότερες χιλιομετρικές αποστάσεις ανάμεσα στα χωριά

είναι Πάτερο 3, Φορτώσι 5, Κορίτιανη 7, Αετορράχη 10. Ο δρόμος που έρχεται από

το γεφύρι της Πλάκας μέχρι το Καλέντζι είναι εξαιρετικής ομορφιάς και αξίζει

να τον ακολουθήσετε. Όλο το οδικό δίκτυο είναι ασφάλτινο, στο Καστρί οδηγεί

βατός χωματόδρομος και στην Κλίφκη επίσης, αλλά χρειάζεται πολλή προσοχή στο

στενό κατηφορικό τσιμέντινο κομμάτι του 1,5 χλμ. Αξίζει να αναφέρουμε ότι

πρόσφατα φτιάχτηκε ένας μικρός ιππικός όμιλος λίγο πριν από την Αετορράχη και

όποιος επιθυμεί μπορεί να κάνει ιππασία στην όμορφη αυτή περιοχή. Εκείνοι που

θέλουν να γνωρίσουν τον Άραχθο εκ των έσω, κάνοντας κατάβαση με φουσκωτές

βάρκες σε όλο του το μήκος (rafting ή monoraft, με παράλληλη επίσκεψη στην

Κλίφκη) μπορούν να επικοινωνήσουν με την εταιρεία No Limits-Paddler

(0655-23777 και 23977) που δραστηριοποιείται έντονα στην περιοχή αυτή.

ΔΙΑΜΟΝΗΔΙΑΜΟΝΗ

Όπως ανέφερα και παραπάνω υπάρχει ένας μεγάλος ξενώνας που ετοιμάζεται να

λειτουργήσει στο χωριό Κωστήτσι, ο οποίος θα είναι και ο μοναδικός που θα

διαθέτει η περιοχή των Κατσανοχωρίων. Πάντως, τα Γιάννινα είναι σε απόσταση

αναπνοής και κάλλιστα μπορείτε να δοκιμάσετε να διανυκτερεύσετε εκεί.

Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικά ξενοδοχεία, αν και προσωπικά θα προτιμούσα να

μείνω στο Κωστήτσι!

Ξενία 0651-47301

Ήπειρος Παλάς 0651-93555

Γκάλαξι 0651-25432

ΦΑΓΗΤΟ

Φαγητό θα βρείτε στους δύο μεγάλους οικισμούς το Καλέντζι και το Ελληνικό και

περισσότερες επιλογές δεν έχετε. Εάν συνεχίσετε πάντως τον δρόμο για Γιάννινα

πολλές και καλές ταβέρνες θα βρείτε στο χωριό Κουτσελιό.

Όσοι συνεχίσετε για Τζουμέρκα θα βρείτε δύο ταβέρνες δίπλα από τη στρατιωτική

γέφυρα της Πλάκας.

Όσοι ενδιαφέρονται για ψάρεμα πέστροφας μπορούν να συνεχίσουν από το Κουτσελιό

μέχρι τη γέφυρα του Τσίμποβου στον Άραχθο.

Οι πληροφορίες μου λένε ότι είναι το κάτι άλλο οι πέστροφες που πιάνονται

εκεί!

ΧΡΗΣΙΜΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ

(Κωδικός 0659)

Δήμος Κατσανοχωρίων 22071

Περιφερειακό Ιατρείο 22114

Αστυνομία 22104