Ο νέος απόλυτα ισορροπημένος δικομματισμός που προέκυψε από το εκλογικό

αποτέλεσμα της 9ης Απριλίου δεν συνιστά απλή αναπαραγωγή του παλιού. Οι

μεταβολές που αποτυπώθηκαν στα κοινωνικά χαρακτηριστικά της εκλογικής βάσης

των δύο μεγάλων κομμάτων είναι σημαντικές. Φαίνεται όμως να συνυπάρχουν

στοιχεία που θυμίζουν έντονα την «παλιά» κοινωνική τους φυσιογνωμία και

υποδηλώνουν τη «συνέχεια» στην κοινωνική τους βάση, αλλά και «νέα» που

υποδηλώνουν σαφώς την «τομή» και την ανασύνθεσή της. Εντοπίζονται στοιχεία

σύγκλισης, αλλά και σημαντικών αποκλίσεων.

Η κοινωνική ανάκαμψη του ΠΑΣΟΚ

Η εντυπωσιακή κοινωνική ανάκαμψη του ΠΑΣΟΚ που πιστοποίησε το εκλογικό

αποτέλεσμα είναι επικεντρωμένη. Σύμφωνα με τα στοιχεία της δημοσκόπησης των

«ΝΕΩΝ», στους μισθωτούς και στα μεσαία στρώματα, νέα και παλιά (ελεύθερα

επαγγέλματα, επαγγελματοβιοτέχνες), το κυβερνών κόμμα, χάρις στην απορρόφηση

της Αριστεράς, κατόρθωσε να επανασυσπειρώσει το μεγαλύτερο τμήμα της ιστορικής

κοινωνικής επιρροής που είχε κατακτήσει στη δεκαετία του ’80, επουλώνοντας το

«ρήγμα» των ευρωεκλογών. Αντίθετα, στους επιχειρηματίες, στους αγρότες, στους

ανέργους και στους συνταξιούχους, η εκλογική του απήχηση δεν ανέκαμψε. Σε

αυτές τις κοινωνικές κατηγορίες οι διαρροές προς τη Ν.Δ. διατηρήθηκαν.

Το γεγονός ότι η κοινωνική «ανασύνταξη» του ΠΑΣΟΚ δεν είναι ομοιόμορφη,

επιβεβαιώνεται όχι μόνον από τα στοιχεία των ερευνών, αλλά και από την ανάλυση

των εκλογικών δεδομένων. Από την άλλη πλευρά, παρατηρώντας τον χάρτη της

εκλογικής κοινωνιολογίας του κόμματος, διαπιστώνει κανείς πως πρόκειται μάλλον

για μια νέα σύνθεση, για έναν συγκερασμό στοιχείων που παρατηρήθηκαν σε

διαφορετικές στιγμές της μεταπολιτευτικής του εκλογικής ιστορίας. Έτσι το

ΠΑΣΟΚ διεύρυνε τα ερείσματά του στις αστικές περιοχές της πρωτεύουσας, κυρίως

όμως εις βάρος του Συνασπισμού και όχι της Ν.Δ., υπερβαίνοντας ακόμη και τα

ποσοστά του 1981 (πίνακας 2). Αυτό σημαίνει ότι το «φιλοσημιτικό» ρεύμα

που είχε καταγραφεί σε αυτά τα στρώματα ήδη από τις εκλογές του 1996 δεν είχε

συνέχεια. Αντίθετα, η εκλογική επιρροή του στις μικροαστικές περιοχές θα

κυμανθεί στα επίπεδα του 1985-1993. Ενώ τέλος στις λαϊκές – εργατικές περιοχές

θα προσεγγίσει τα επίπεδα των πολωμένων εκλογών του 1985, όχι όμως και του

1993 (όπ. π.). Επομένως, από την πλευρά της εκλογικής του βάσης, το σημερινό

ΠΑΣΟΚ είναι το ίδιο «λαϊκό» όσο το 1985, λιγότερο «αγροτικό» και περισσότερο

«αστικό» από το 1981.

Η κοινωνική διεύρυνση της Ν.Δ.

Περισσότερο θεαματική είναι η διεύρυνση της εκλογικής επιρροής της Ν.Δ., που

συντελέστηκε κυρίως εξαιτίας της απευθείας μετακίνησης ψηφοφόρων ΠΑΣΟΚ. Το

ρεύμα αυτό, που αποτέλεσε και τη σημαντικοτερη ­ ποσοτικά ­ μετατόπιση αυτής

της εκλογικής αναμέτρησης (περίπου 3% του εκλογικού σώματος), είναι διάχυτο

κοινωνικά και εκτείνεται σχετικά αναλογικά σε όλες τις

κοινωνικο-επαγγελματικές κατηγορίες.

α) Είναι βέβαιο ότι η ανάκαμψη στα εργοδοτικά στρώματα, όπου απέκτησε την

απόλυτη πλειοψηφία (51%, πίνακας 1), οφείλεται στον ίδιο τον Κ.

Καραμανλή, αλλά, επίσης, και στην επιστροφή Μάνου. Η παραταξιακή

επανασυσπείρωση που πέτυχε ο Κ. Καραμανλής είχε ως αποτέλεσμα την ανακοπή των

διαρροών στα παραδοσιακά αστικά στρώματα που την ακολουθούν ιστορικά και την

παλιννόστησή τους. Επουλώθηκε επομένως η κοινωνική διάσπαση που είχε

καταγραφεί στις ευρωεκλογές, με το εγχείρημα των Φιλελευθέρων. Το συμπέρασμα

αυτό επιβεβαιώνεται και από την ανάλυση των εκλογικών δεδομένων (πίνακας

3): στους αμιγώς αστικούς, από την πλευρά της κοινωνικής σύνθεσης των

κατοίκων τους, δήμους του Λεκανοπεδίου (Εκάλη, Ψυχικό, Φιλοθέη) η Ν.Δ.

διατηρεί την υψηλή επιρροή του 1996 (55%-60%), χωρίς περαιτέρω απώλειες προς

το ΠΑΣΟΚ. β) Η κοινωνική διεύρυνση της Ν.Δ. δεν αφορά, όπως ήδη ειπώθηκε,

μόνον, ούτε κυρίως, τα εργοδοτικά στρώματα. Η εκλογική της επιρροή στα λαϊκά

στρώματα χωρίς να αγγίξει τα επίπεδα του 1990 κυμάνθηκε σε ποσοστό που υπερέβη

κατά κανόνα το 30% (βλέπε πίνακα 3). Δείχνει έτσι να επιστρέφει στα

επίπεδα του Ιουνίου 1989. Αντίστοιχα, η επιρροή της στις μικροαστικές περιοχές

προσεγγίζει μάλλον την αντίστοιχη του 1985. γ) Η μεταστροφή του αγροτικού

κόσμου προς τη Ν.Δ. είναι δεδομένη και δεν μπόρεσε να ανατραπεί. Στους αγρότες

η Ν.Δ. προηγήθηκε του ΠΑΣΟΚ περίπου κατά δέκα μονάδες, προσεγγίζοντας σχεδόν

την απόλυτη πλειοψηφία (48%, έναντι 39% ­ πίνακας 1). Επαληθεύθηκε,

επομένως, η τάση που αποτύπωναν οι προεκλογικές έρευνες στην ύπαιθρο. Θα

πρέπει να σημειωθεί ότι η τάση αυτή, λόγω των ετεροδημοτών, συγκαλύπτεται στα

πραγματικά εκλογικά δεδομένα. (Η εκλογική αστικότητα διαφέρει σημαντικά από

την πραγματική αστικότητα της κατοικίας, που καταγράφουν οι προεκλογικές

έρευνες). δ) Στα μεσαία στρώματα και στους μισθωτούς (Δημοσίου και ιδιωτικού

τομέα), η ενίσχυσή της είναι μεν υπαρκτή, δεν ανατρέπει εντούτοις το

συσχετισμό δυνάμεων που είχαν καταγράψει οι προηγούμενες βουλευτικές του 1996,

αλλά και οι ευρωεκλογές του 1999. Μετά τους εργοδότες και τους αγρότες, οι

συνταξιούχοι, οι νοικοκυρές και οι νέοι άνεργοι εξακολουθούν να αποτελούν τις

περισσότερο προνομιακές κατηγορίες της, στις οποίες η Ν.Δ. διατήρησε το

προβάδισμα έναντι του ΠΑΣΟΚ (πίνακας 1). Επομένως η Ν.Δ. είναι σήμερα

κόμμα περισσότερο «λαϊκό» και «αγροτικό» από ό,τι το 1981 και, ταυτοχρόνως,

λιγότερο «αστικό».

Η εκλογική βάση

Το εκλογικό αποτέλεσμα αποκαλύπτει μια νέα διαιρετική τομή στη βάση των δύο

κομμάτων. Στην μια πλευρά πολώνονται τα δυναμικά κοινωνικά στρώματα του

ενεργού πληθυσμού, που ευνοούνται από την οικονομική αναδιάρθρωση και την

προοπτική της ΟΝΕ, που η οικονομική τους κατάσταση τα τελευταία χρόνια

βελτιώθηκε (σε αυτήν την κατηγορία το ΠΑΣΟΚ εμφανίζει ποσοστό 70% έναντι 21%

της Ν.Δ.), που δηλώνουν ότι «ζουν άνετα» (57% έναντι 35% της Ν.Δ.), διαθέτουν

εισοδήματα τα οποία επενδύουν σε μετοχές (48% έναντι 42% της Ν.Δ.), που

«αισθάνονται ασφαλείς για το μέλλον τους» (53% έναντι 40% της Ν.Δ.) και

«καθόλου αδικημένοι από την κοινωνία» (53%). Που αντιμετωπίζουν με

«αισιοδοξία» το ευρωπαϊκό μέλλον της χώρας (δηλώνουν «αισιοδοξία» για την

Ευρώπη, σε ποσοστό 55% έναντι 40% της Ν.Δ.), είναι εξοικειωμένοι και

χρησιμοποιούν μαζικά τις νέες τεχνολογίες. Αποδέχονται τη νέα μορφή της

πολιτικής, εμπιστεύονται την τηλεόραση (51%) και τις δημοσκοπήσεις (52%). Ως

προς τα κριτήρια της ψήφου τους, η ταύτιση με κάποιο κόμμα και παράταξη έχει

ατονήσει προς όφελος της «προσωποποίησης» της πολιτικής, ενώ εμπιστεύονται

απεριόριστα για πρωθυπουργό τον Κ. Σημίτη (85%). Σε αυτόν τον κοινωνικό

συνασπισμό εξακολουθούν να εντάσσονται προνομιακά τα μισθωτά στρώματα του

Δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα, όπου το ΠΑΣΟΚ λόγω της απορρόφησης της

Αριστεράς δείχνει να επανακτά την κοινωνική ηγεμονία της δεκαετίας του ’80,

αλλά και ένα σημαντικό τμήμα των μεσαίων στρωμάτων. Αξίζει να σημειωθεί ότι

πολιτικά διχοτομημένα εμφανίζονται τα ανώτερα μεσαία στρώματα (ελεύθερα

επαγγέλματα, ανώτερα στρώματα των μισθωτών του ιδιωτικού τομέα), στα οποία η

Ν.Δ., όπως συνέβη και με τα παραδοσιακά αστικά στρώματα, κατόρθωσε να

ενισχύσει τη θέση της (βλέπε πίνακα 1).

Το προφίλ ΝΔ

Από την άλλη πλευρά, στη Νέα Δημοκρατία τείνουν να αναγνωρίζονται σε

συγκριτικά μεγαλύτερο βαθμό οι κοινωνικές ομάδες και κατηγορίες, που η

διαδικασία του οικονομικού και κοινωνικού «εκσυγχρονισμού» τείνει να

περιθωριοποιεί: άνεργοι, ιδίως οι νέοι, αγρότες, καθώς και τα πολυάριθμα και

ευάλωτα τμήματα του μη-ενεργού πληθυσμού (συνταξιούχοι – νοικοκυρές). Το

κοινωνικό και ιδεολογικό προφίλ αυτού του πόλου, που σκιαγραφείται με βάση τα

ευρήματα του exit poll, είναι αποκαλυπτικό: πρόκειται για στρώματα των οποίων

η οικονομική τους κατάσταση χειροτέρευσε τα τελευταία χρόνια (σε αυτήν την

κατηγορία η Ν.Δ. εισπράττει 67% έναντι 15% του ΠΑΣΟΚ), το εισόδημά τους

συμπιέσθηκε αισθητά (58% έναντι μόλις 20% ΠΑΣΟΚ), που αισθάνονται «ανασφαλείς

για το μέλλον» (45% της κατηγορίας ψήφισαν Ν.Δ. έναντι 35% ΠΑΣΟΚ) και

«αδικημένοι από την κοινωνία» (51% έναντι 30% του ΠΑΣΟΚ). Περιμένουν λιγότερα

από την πολιτική, ενώ με την ψήφο τους θέλησαν να εκφράσουν τη «διαμαρτυρία»

τους. Ως προς τις ιδεολογικές τους προτιμήσεις, μάλλον «αδιαφορούν» ή

«φοβούνται» τη ζωή στη νέα Ευρώπη και οπωσδήποτε η «εκκλησία» τα εγκαλεί σε

μεγαλύτερο βαθμό (βλέπε σχετικούς πίνακες).

Έπειτα από μια μακρόχρονη περίοδο που χαρακτηρίσθηκε από την κρίση

εκπροσώπησης, η νέα εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ αναδιατάσσει ριζικά την πολιτική

σκηνή της χώρας, διαμορφώνει νέα δεδομένα και εγγράφει τη δυνατότητα της ­ εκ

νέου ­ σταθεροποίησης της κοινωνικής του επιρροής. Η σταθεροποίηση αυτή σήμερα

δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη, ούτε η έκβαση του εγχειρήματος

εξασφαλισμένη. Αν η εκλογική επικράτηση και η κοινωνική ανάκαμψη αποδειχθεί

συγκυριακή ή μονιμότερη δεν είναι σήμερα γνωστό. Το βέβαιο όμως είναι ότι η

οικοδόμηση του κοινωνικού κράτους που επαγγέλλεται η νέα διακυβέρνηση μπορεί

να αποδειχθεί μοχλός για την εδραίωσή της.

Τελευταία Νέα