Αναζήτηση
|
|
Από την εμφάνιση της κίνησης για τα δικαιώματα των αναπήρων, ευφημιστικές
αναφορές για τα ανάπηρα άτομα έχουν αντικαταστήσει την πιο απεχθή ορολογία.
Η ΕΜΠΟΡΙΚΗ διαφήμιση και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης εδραιώνουν και ενισχύουν
τις αναφορές αυτές, που παρουσιάζουν τα άτομα με ειδικές ανάγκες σαν
αντικείμενα οίκτου, αστείων και γελοιοποίησης.
Μια από τις πιο προσφιλείς εικόνες είναι αυτή του ανάπηρου ατόμου ως
επικίνδυνου.
Συνήθως η κάλυψη των εφημερίδων συνδέει την αναπηρία της διανοητικής
καθυστέρησης με κάθε ειδεχθές έγκλημα. Παρ’ όλα αυτά όμως, δεν έχουμε καμία
επιστημονική απόδειξη που να υποστηρίζει αυτή την υπόθεση.
Στη λογοτεχνία οι ανάπηροι απεικονίζονται συνήθως αρνητικά. Η φυσική αναπηρία,
η χρόνια αρρώστια ή οποιοδήποτε άλλο εξωτερικό ελάττωμα έχουν καταντήσει
σύμβολα εσωτερικού μειονεκτήματος.
Η χρήση του εξωτερικού παρουσιαστικού ως καθρέπτη του εσωτερικού κόσμου είναι
ένα παμπάλαιο και καθιερωμένο λογοτεχνικό τέχνασμα.
Μερικοί συγγραφείς, τονίζοντας τη σχέση μεταξύ ασχήμιας, αναπηρίας και βίας,
θεωρούν ότι μια τέτοια απεικόνιση είναι αποτέλεσμα βαθιά ριζωμένων ψυχολογικών
φόβων.
Συχνά υποστηρίζουν ότι τα πρόσωπα με ειδικές ανάγκες υπενθυμίζουν το υγιές του
θανάτου, τη ζωώδη καταγωγή των ανθρώπων ή τις δικές τους ατέλειες.
Η σωματική ευρωστία και η τέλεια υγεία αποτελούν, σχεδόν αποκλειστικά,
χαρακτηριστικά των καλών και ευγενικών, ενώ οι σωματικές αναπηρίες ανήκουν
στους κακούς και κακεντρεχείς.
Δεν είναι ποτέ ο παραπληγικός ή ο τυφλός αυτός που είναι προικισμένος με
χαρίσματα και ευχάριστη προσωπικότητα, αλλά η αρχετυπική Σταχτοπούτα, η
ομορφότερη από όλες, που είναι ευλογημένη. Δηλαδή εγγύηση της ηθικής υπόστασης
του ατόμου είναι το αποτέλεσμα της ιατρικής του εξέτασης.
Επίσης υπάρχουν καλλιτέχνες σε άλλους τομείς, όπως ο PASCIN και ο GROSZ στη
ζωγραφική, ο FELLINI στον κινηματογράφο, ο ARBUS στη φωτογραφία, οι οποίοι
χρησιμοποιούν καθυστερημένους και παραμορφωμένους για να προκαλέσουν την
αποστροφή και την αηδία στο κοινό τους.
Οι ανάπηροι κατάντησαν να χρησιμοποιούνται σαν σκηνικό κατάλληλα
κατασκευασμένο για να προκαλεί την αποστροφή.
Μια παραλλαγή αυτού του θέματος είναι η τάση που υπάρχει πολλές φορές να
παρουσιάζονται οι ανάπηροι ως καλύτεροι από το κανονικό, ως «υπερ-καλοί», ίσως
επειδή τους έχει κάνει έτσι η δυστυχία τους.
Τυπικά δείγματα αποτελούν οι ανιδιοτελείς νάνοι, ο τυφλός μάντης με την
πνευματικότητά του και την ικανότητα να προβλέπει το μέλλον, καθώς και οι
διάφορες ρομαντικές παραλλαγές της ιστορίας της HELEN KELLER, που εμφανίζεται
περιοδικά με διάφορες μορφές.
Οι μεγαλοεπιχειρηματίες του Χόλιγουντ έχουν προσεταιριστεί αυτή τη φόρμουλα
και μεθοδικά παράγουν μία σειρά από ασήμαντες και πανομοιότυπες κόπιες με τη
μορφή κινηματογραφικών έργων κάθε χρόνο.
Δεν είναι γνωστός ο λόγος για τον οποίο τέτοιου είδους διαστρεβλώσεις
συναντιούνται τόσο συστηματικά στη λογοτεχνία και στην τέχνη.
Σίγουρα αντικαθρεφτίζουν τη διακριτική προκατάληψη ενός πολιτισμού που έχει
συνηθίσει να αποδίδει το αίτιο της δυστυχίας σε κάποιο αμάρτημα.
Τέτοιου είδους στερεότυπα αναπήρων είναι ιδιαίτερα άστοχα γιατί βάζουν, στην
κυριολεξία, αλάτι πάνω στην πληγή. Γιατί κανένας δεν θα μπορούσε να παραμείνει
ανεπηρέαστος από μια σωρεία προκαταλήψεων, ειδικά όταν τις βρίσκουμε μέσα σε
«σεβαστά» λογοτεχνικά κείμενα ή προβάλλονται μέσα από την τέχνη και τα μέσα
μαζικής ενημέρωσης.
Παρ’ όλο που δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε την «τέχνη» για το είδος ζωής που
περιγράφει, μπορούμε όμως να αποδοκιμάσουμε τον ρόλο της στην εδραίωση
λανθασμένων και επιβλαβών ιδεών.
Οι συγγραφείς πρέπει να ξεπεράσουν τις προκαταλήψεις τους και να απεικονίσουν
τα «σημάδια» της αναπηρίας όπως πραγματικά είναι και όχι σαν κόκκινες
κονκάρδες ή ερυθρά γράμματα.
Έφτασε η ώρα για τους συγγραφείς να πάψουν πια να προτιμούν την εύκολη και
αβασάνιστη λύση και τα τεχνάσματα, όταν χτίζουν τους χαρακτήρες των ηρώων
τους.
Αυτές οι μέθοδοι δεν είναι αντάξιες της τέχνης, πόσο μάλλον της ίδιας της ανθρωπότητας.
Ο έντυπος λόγος, η διαφήμιση, αλλά κυρίως τα ηλεκτρονικά μέσα μαζικής
ενημέρωσης, αποτελούν στην εποχή μας τα κυριότερα μέσα διαμόρφωσης της
κοινωνικής συνείδησης.
Η δύναμη των μέσων μαζικής ενημέρωσης είναι καταλυτική.
Επιβάλλει ρόλους και κατανέμει εξουσίες.
Τα πρόσωπα με ειδικές ανάγκες σ’ ένα μεγάλο βαθμό υπήρξαν θύματα αυτής της επιβολής.
Όταν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, και ιδιαίτερα η τηλεόραση, τεθούν στην
υπηρεσία μιας κοινωνίας που σέβεται την ανθρώπινη αξία με βάση τις
ιδιαιτερότητές της, μια κοινωνία που δεν θέλει να ζει με ψευδαισθήσεις και
υποκριτικές «νόρμες», η λειτουργία τους μπορεί να συμβάλει στην αποσαφήνιση
των κοινωνικών συσκοτίσεων, στην ανατροπή ψευδεπίγραφων ρόλων και στην
καλλιέργεια νέων κοινωνικών σχέσεων, όπου η ιδιαιτερότητα, είτε αυτή είναι
σωματική είτε κοινωνική είτε θρησκευτική, δεν θα αποτελεί στίγμα και κοινωνικό
άλλοθι για τη διατήρηση δομών άνισης μεταχείρισης.
Η ακαταμάχητη δύναμη της τηλεόρασης μπορεί να συγκρουστεί και να επιβληθεί και
στις πιο αναχρονιστικές κοινωνικές δομές καθιερώνοντας τα νέα πρότυπα, σύμφωνα
με τα οποία η οργανική αδυναμία εκτέλεσης ορισμένων λειτουργιών, λόγω κάποιου
κενού στη σφαίρα των δυνατοτήτων ενός ανθρώπου, δεν μπορεί να είναι συνώνυμο
της ανικανότητας και της αντιπαραγωγικότητας.
Οι φορείς των προσώπων με ειδικές ανάγκες πρέπει να επικεντρώσουν το βάρος των
προσπαθειών τους στην αξιοποίηση αυτού του κοινωνικού μηχανισμού, η λειτουργία
του οποίου μπορεί να σκοπεύσει με βεβαιότητα στην ανατροπή της ανάπηρης στάσης
ζωής και τη μεταλλαγή της κοινωνικής συνείδησης.
Ο Παναγιώτης Ε. Κουρουμπλής είναι δικηγόρος – διδάκτωρ Νομικής Σχολής
Αθηνών – βουλευτής Αιτωλοακαρνανίας (ΠΑΣΟΚ).
