Αναζήτηση
|
|
Ερέθισμα για το σημερινό κομμάτι εκτός από τις παιδικές μνήμες των
παρελάσεων στο ρυθμό τού «Ο Έλλην ξεσπαθώνει, ξεσπαθώνει» υπήρξε η είδηση
περί των προθέσεων της βοσνιακής κυβέρνησης να διδάξει στους Κροάτες μαθητές
μια εθνικιστική κροατική εκδοχή της ιστορίας της πατρίδας τους και στους
μουσουλμάνους μαθητές μια διαφορετική, ισλαμική εκδοχή.
Φυσικά, ανάμεσα στις δύο εκδοχές της «πραγματικής» εικόνας της Βοσνίας θα
καταβαραθρωθεί το παραδοσιακό πολυπολιτισμικό της πρόσωπο, γιατί σ’ αυτή τη
συγκυρία δεν εξυπηρετεί σε τίποτα τους κρατούντες. Η είδηση διοχετεύθηκε στα
μέσα ενημέρωσης από την αντιπολίτευση, που καταγγέλλει το σχέδιο της βοσνιακής
κυβέρνησης ως δούρειο ίππο των εθνικιστών, διά του οποίου θα αποκτήσουν τον
έλεγχο της συνείδησης των μαθητών, με στόχο να διαιωνίσουν την παραμονή τους
στην εξουσία. Τα παιδιά, που μέχρι τώρα δεν είχαν τίποτα να χωρίσουν εκτός από
το δυσεύρετο κουλούρι τους, θα πεισθούν ότι είναι ιστορικοί εχθροί και θα
είναι ψυχολογικά έτοιμα, σε λίγα χρόνια, να πιάσουν τα Καλάσνικοφ.
Το σχήμα ακούγεται απλοϊκό αλλά φευ! δεν είναι καθόλου πρωτότυπο. Η
διαδικασία της γένεσης της «φαντασιακής κοινότητας» ενός έθνους (διαδικασία
που ξεκίνησε μόλις λίγους αιώνες πριν) είναι γνωστή και αν μου συγχωρέσετε
την ακραία σχηματοποίηση μπορεί να καταταγεί στα εξής στάδια: Όλα αρχίζουν
με μια πολιτισμική συσπείρωση, με βάση τη γλώσσα, τα δημοτικά τραγούδια, τα
έθιμα, τους θρύλους κ.λπ., που ενώνουν μια ομάδα ανθρώπων και ταυτόχρονα τη
διαφοροποιούν από μια άλλη. Εν συνεχεία, οι διανοούμενοι αναλαμβάνουν να
εξαπλώσουν την ιδέα τού έθνους και όταν συντρέξουν οι κατάλληλες συνθήκες
οι αγωνιστές να του βρουν πολιτική στέγη. Έτσι περίπου γεννήθηκαν τα εθνικά
κράτη, τα οποία εν συνεχεία ανέλαβαν να αποτυπώσουν την εθνική ταυτότητα στην
ψυχή των νεαρών κατά προτίμηση υπηκόων τους με διάφορους μηχανισμούς. Οι
πιο σημαντικοί απ’ αυτούς ήταν ανέκαθεν το σχολείο, ο στρατός, τα μέσα ενημέρωσης.
Η διαδικασία ξαναρχίζει με εντατικούς ρυθμούς, κυρίως σε δύο περιπτώσεις. Όταν
το κράτος επιθυμεί να αλλάξει εντελώς τον ιδεολογικό του προσανατολισμό και
όταν το κράτος νιώθει ν’ απειλείται. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα στην πρώτη
κατηγορία είναι η περίπτωση της νεοαναγνωρισμένης, μετά τον Β’ Παγκόσμιο
Πόλεμο, Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Μέχρι τότε οι κυρίαρχοι Σέρβοι
προσπαθούσαν να πείσουν τους κατοίκους της ότι και αυτοί είναι κατά βάσιν
Σέρβοι. Όταν ο Τίτο αποφάσισε για τους δικούς του λόγους να τους «χαρίσει»
εθνική ταυτότητα, η νεογέννητη Δημοκρατία εργάστηκε πυρετικά για να χτίσει και
να εγχαράξει την ταυτότητα αυτή στους κατοίκους της. Επιστρατεύτηκαν ιστορικά
ινστιτούτα, μελέτες, γλωσσολόγοι, εθνολόγοι, κ.λπ.
Το ίδιο παράδειγμα ισχύει και για τη δεύτερη περίπτωση. Είναι πολύ εύγλωττος ο
οργασμός παραγωγής «πατριωτικών» βιβλίων στην Ελλάδα για την ελληνική
Μακεδονία, που ακολούθησε την ανεξαρτητοποίηση της γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας
της Μακεδονίας. Ποιος μπορεί άλλωστε να λησμονήσει τη σχολική και όχι μόνο
διαδήλωση στη Θεσσαλονίκη με κεντρικό σύνθημα το ανιστόρητο «Η Μακεδονία είναι
μία και μόνο ελληνική»; (Κάπως έτσι μπερδέψαμε και όσους ξένους προσπάθησαν να
συνδυάσουν το σύνθημα αυτό με την επίσημη θέση της Ελλάδας ότι η Μακεδονία
είναι γεωγραφική περιοχή όπου συνοίκησαν κυρίως το ελληνικό, το σερβικό και το
βουλγαρικό έθνος).
Η ιστορία λοιπόν αναδεικνύεται συχνότατα σε δεξί χέρι της σκοπιμότητας. Έτσι,
οι μικροί Βόσνιοι θα κληθούν να δηλώσουν αν είναι Κροάτες ή Μουσουλμάνοι, για
να μπουν σε χωριστές αίθουσες την ώρα της ιστορίας. Έτσι θα προετοιμαστούν για
μια χωριστή ζωή. Μια ζωή γεμάτη πλαστές βεβαιότητες και άχρηστο εθνικιστικό μίσος.
Θα μου πείτε υπάρχει, εδώ που φτάσαμε, αντίδοτο γι’ αυτό το δηλητήριο; Ασφαλώς
υπάρχει. Αν κάθε τόσο οι μικροί μαθητές άλλαζαν τάξεις, αν άκουγαν εναλλάξ την
κροατική και τη μουσουλμανική εκδοχή, θα διαπίστωναν ταχύτατα με το άφθαρτο
μυαλό τους τι φαιδρά που είναι τα βιβλία και οι δάσκαλοί τους. Και θα έτρεχαν
όλοι μαζί να παίξουν στην αυλή του σχολείου, την πιο πραγματική πατρίδα που
είχαμε ποτέ όλοι μας.
Η Λένα Διβάνη είναι επίκουρος καθηγήτρια της Διπλωματικής Ιστορίας στη Νομική
Σχολή Αθηνών.
