Ηταν η Ακαδημία του Πλάτωνα ένας άυλος χώρος ιδεών ή ένα οργανωμένο σύνολο ταπεινών αλλά λειτουργικών εγκαταστάσεων, όπου η διδασκαλία, η καθημερινή ζωή και οι φιλοσοφικές συζητήσεις συνυπήρχαν; Την απάντηση έδωσε ο διαπρεπής αρχαιολόγος, πανεπιστημιακός δάσκαλος και πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών Μιχάλης Τιβέριος στην ομιλία που έδωσε στο πλαίσιο της πανηγυρικής συνεδρίας του Ιδρύματος. Και όπως άνοιξε τη θητεία του, στην αρχή της χρονιάς, με μια ρηξικέλευθη άποψη που θέλει την Ακαδημία να μη βρισκόταν στον χώρο που γνωρίζουμε σήμερα, δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Τρύφωνα, αλλά σε απόσταση 900 μ., κοντά στον Αγιο Κωνσταντίνο Παλαιό, την ολοκλήρωσε επιστρέφοντας στον χώρο διδασκαλίας του Πλάτωνα και «αποκαλύπτοντας» την εικόνα του.
«Προσωπικά συντάσσομαι με τους ερευνητές εκείνους που πιστεύουν ότι η αρχαιολογική σκαπάνη δεν έχει εντοπίσει ακόμη κανένα ίχνος της θέσης όπου στις πρώτες δεκαετίες του 4ου αι. π.Χ. ο Πλάτων είχε ιδρύσει το περίφημο Διδασκαλείον του σε περιοχή της αρχαίας Ακαδημίας» ανέφερε από βήματος ο αποχωρών πρόεδρος του ανώτατου πνευματικού ιδρύματος της χώρας. «Και σε κάθε περίπτωση δεν ενστερνίζομαι απόψεις σύμφωνα με τις οποίες η Σχολή του Πλάτωνος στερείτο εγκαταστάσεων και υποδομών» τόνισε ήδη από τα πρώτα λεπτά της ομιλίας του.
Τι αντίκριζαν λοιπόν όσοι έφταναν ως τη σχολή που ιδρύθηκε περί το 387/6 π.Χ., όταν ο Πλάτων αγόρασε ένα μικρό «κηπίδιον», ενδεχομένως με την οικονομική συνδρομή τρίτων, στο οποίο ιδρύθηκε η Σχολή, στο τερπνότερο προάστιο της αρχαίας Αθήνας, την Εκαδημείαν-Ακαδημείαν, στα ΒΔ της αρχαίας πόλης;
Στον χώρο υπήρχε κατοικία του Πλάτωνος, η οποία πιθανότατα περιλάμβανε ανδρώνα για τη διοργάνωση συμποσίων. Μετά τον θάνατό του, το κτίσμα φαίνεται ότι εγκαταλείφθηκε και είτε επισκευάστηκε είτε αντικαταστάθηκε από τους επόμενους σχολάρχες. Παράλληλα, υπήρχαν πρόχειρα καταλύματα για μαθητές, καθώς και βοηθητικά κτίσματα, όπως η λεγόμενη «οικία του αναγνώστη», προσώπου συνδεδεμένου με τη βιβλιοθήκη και τη διδασκαλία.
Το Μουσείον
Κεντρικό ρόλο στο Διδασκαλείον κατείχε το Μουσείον, ιερό αφιερωμένο στις Μούσες, ένα από τα αρχαιότερα γνωστά του είδους του. Στην είσοδό του φέρεται να ήταν χαραγμένη η φράση «ἀγεωµέτρητος µηδείς εἰσίτω». Εκεί υπήρχαν σημαντικά αναθήματα, όπως το αφιέρωμα των Χαρίτων από τον Σπεύσιππο, πιθανόν ένα άγαλμα του Απόλλωνα Προστάτη, ένας ανδριάντας του Πλάτωνος, έργο του Σιλανίωνος, και ένα άγαλμα του Σωκράτη, πιθανότατα παλαιότερο από το γνωστό έργο του Λυσίππου.
Στον χώρο της Σχολής υπήρχαν επίσης λίθινες εξέδρες για διδασκαλία και συζητήσεις, στοές για προστασία από τα καιρικά φαινόμενα και πιθανότατα βιβλιοθήκη, αίθουσες διδασκαλίας, αποθηκευτικοί χώροι, χώροι συνεστιάσεων και μαγειρείο. Κοντά στο Μουσείον βρισκόταν και ο τάφος του Πλάτωνος, ο οποίος διατηρήθηκε τουλάχιστον έως τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους.
Θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια «φωτογραφία» της Ακαδημίας το ρωμαϊκό ψηφιδωτό του 1ου αι. μ.Χ. από την Πομπηία, το οποίο ερμηνεύεται ως απεικόνιση της πλατωνικής Σχολής; Στη σύνθεσή του αναγνωρίζονται φιλόσοφοι καθισμένοι σε εξέδρα, η Αθήνα στο βάθος, το Μουσείον και στοιχεία που επιτρέπουν την ταύτιση της κεντρικής μορφής με τον Πλάτωνα; Το ψηφιδωτό θεωρείται εικαστική απόδοση βασισμένη σε ελληνιστικά πρότυπα και στη φήμη του Διδασκαλείου, όχι σε άμεση γνώση του χώρου, σύμφωνα με τον κ. Τιβέριο. Η καταστροφή της Ακαδημίας από τον Σύλλα το 87 π.Χ. φαίνεται ότι κατέστησε τις εγκαταστάσεις μη λειτουργικές και δεν ακολούθησε καμία ουσιαστική ανακατασκευή. Εκτοτε, η πλατωνική διδασκαλία συνεχίστηκε σε άλλους χώρους εντός της πόλης, έως το οριστικό κλείσιμο των φιλοσοφικών σχολών από τον Ιουστινιανό το 529 μ.Χ.
Η μαρτυρία του Κικέρωνα (79 π.Χ.) αναφέρει ότι ο χώρος είχε ήδη ερημώσει, με μόνη εμφανή κατασκευή μια λίθινη εξέδρα, ενώ τον 2ο αι. μ.Χ. ο Παυσανίας μνημονεύει αποκλειστικά τον τάφο του Πλάτωνος, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι εγκαταστάσεις είχαν πλέον καταρρεύσει ή καταχωθεί.
