Η αγορά απορρυπαντικών (ή τυριών ή ρούχων) υποτίθεται ότι εντοπίζει τα γούστα του κοινού και φροντίζει να τα εξυπηρετήσει. Αν σκεφτούμε τις διαφοροποιήσεις απορρυπαντικού (ή μουσικής ή delikatessen) ως τοποθεσίες σουπερμάρκετ, η αγορά απεχθάνεται τα κενά: ιδιαιτερότητες (ή ανάγκες) που δεν βρίσκουν ανταπόκριση. Η προσφορά και ζήτηση φροντίζoυν τα ράφια να είναι γεμάτα και οι καταναλωτές ευτυχείς, παρέχοντας το απορρυπαντικό (ή τυρί ή φόρεμα) των ονείρων τους.
Λειτουργεί αντίστοιχα η αγορά πολιτικών επιλογών; Βρίσκουν ανταπόκριση οι απόψεις των εκλογέων ή μήπως τα ράφια στα πολιτικά σουπερμάρκετ έχουν κενά; Μήπως τα κενά εξηγούν την πρόσφατη κινητικότητα πολιτικών brand (ή rebrand);
Το ερώτημα αυτό εξετάζει σε άρθρο του 2025 ο Laurenz Guenther της Σχολής Οικονομικών της Τουλούζης. Αξιοποιεί έρευνες γνώμης που έγιναν με αφορμή τις ευρωεκλογές του 2009, όταν πανομοιότυπες ερωτήσεις περί αξιών και απόψεων τέθηκαν σε μεγάλο δείγμα ψηφοφόρων, αφενός, και στελεχών κομμάτων και εκλεγμένων εκπροσώπων, αφετέρου. Οι απόψεις κάλυπταν 14 θέματα αιχμής: Τέσσερα για την οικονομία (κρατική ιδιοκτησία, παρεμβατισμός, ιδιωτική πρωτοβουλία), τρεις για την ΕΕ (ένταξη, διεύρυνση, δημοψηφίσματα) και επτά για κοινωνικά θέματα (ένταξη μεταναστών, μετανάστευση, ύψος ποινών, εξουσία, αμβλώσεις, φύλο και γάμος ομοφύλων).
Ο ερευνητής καταγράφει τη διασπορά απόψεων σε τρεις διαστάσεις: άξονα αριστερά/δεξιά για την οικονομία, φιλικότητα προς την ΕΕ για τα ευρωπαϊκά και ανεκτικότητας για τα κοινωνικά (φιλελεύθεροι – συντηρητικοί). Αφού έχουν καταγραφεί στις ίδιες ερωτήσεις οι απόψεις των δύο πλευρών, μπορεί να διερευνήσει σε ποιον βαθμό το εκλογικό σώμα ταυτίζεται ή βρίσκεται σε απόσταση από το πολιτικό προσωπικό που διεκδικούσε την ψήφο τους και τελικά τους εκπροσώπησε.
Τα ευρήματα είναι άκρως ενδιαφέροντα: Δεν συναντάται κενό σε θέματα οικονομίας και Ευρώπης, αφού οι απόψεις των εκλογέων όλων των αποχρώσεων βρίσκουν αντιστοίχιση σε πολιτικούς. Το ίδιο δεν ισχύει, όμως, στα κοινωνικά, όπου ανοίγεται χάσμα, με ψηφοφόρους να είναι αισθητά πιο συντηρητικοί από τους εκπροσώπους τους. Η απόσταση είναι ιδιαίτερα μεγάλη σε θέματα φύλου, αυστηρότητας ποινών και μετανάστευσης, αλλά υφίσταται και στα υπόλοιπα.
Το φαινόμενο αυτό χαρακτηρίζει όλες τις χώρες της ΕΕ, με την Ελλάδα να προσομοιάζει στο ευρωπαϊκό πρότυπο: οι ψηφοφόροι πιο «αριστεροί» από τους εκπροσώπους τους στα οικονομικά και πιο συντηρητικοί στα κοινωνικά. Εξετάζοντας κόμματα, τα συστημικά ήταν πιο φιλελεύθερα από τον μέσο ψηφοφόρο. Διακρίνοντας ψηφοφόρους και πολιτικούς με τα ίδια δημογραφικά χαρακτηριστικά (ηλικία, φύλο, μόρφωση), οι πολιτικοί ακόμη και δεξιών κομμάτων εκφράζουν πιο φιλελεύθερες απόψεις.
Εντοπίζονται δηλαδή κενά εκπροσώπησης, όπου απόψεις των ψηφοφόρων δεν βρίσκουν πολιτικούς να εκφραστούν. Το κενό δεν χαρακτηρίζει στελέχη κομμάτων (που προσομοιάζουν στο κοινό τους) αλλά μόνο όσους τελικά εξελέγησαν. Εξίσου ενδιαφέρον είναι ότι αν το δείγμα ψηφοφόρων περιοριστεί στο 7% όσων είναι καλά πληροφορημένοι, το κενό παραμένει. Τα ευρήματα προβληματίζουν. Περισσότερο όμως οφείλει να προβληματίσει εμάς η διαφαινόμενη τάση των ηγετών να ακολουθούν οπισθοδρομικές απόψεις.
Ο Πλάτων Τήνιος είναι οικονομολόγος, ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά
