Υπάρχουν πληγές που δεν κλείνουν ποτέ, μόνο μεταμορφώνονται σε μνήμη, δημιουργία και φως. Στην ταινία «Η τέχνη της μνήμης» της Αννέτας Παπαθανασίου, που πρόκειται να παρουσιαστεί στις 11 και 12 Οκτωβρίου στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, η εικαστικός Αρτεμις Αλκαλάη, με την επιστημονική καθοδήγηση της Ευγενίας Αλεξάκη, ανοίγει ένα προσωπικό ταξίδι στα ίχνη της οικογένειάς της και στο συλλογικό τραύμα του Ολοκαυτώματος. Μέσα από τις δημιουργίες της, υφαίνει έναν αόρατο ιστό που ενώνει το παρελθόν με το παρόν, το ανείπωτο με το ανθρώπινο.
«Στην ταινία, το κοινό θα δει αυτό που πάντα με απασχολούσε, το πώς μπορεί η τέχνη να αναπαραστήσει ένα ακραίο ιστορικό γεγονός και χωρίς λόγια, μόνο μέσω των εικαστικών, να το αναπαραστήσει και τελικά να διασώσει τη μνήμη. Γι’ αυτό κι ονομάσαμε το ντοκιμαντέρ “Η τέχνη της μνήμης”.
Εξετάζει τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να επεξεργαστούμε οικογενειακές ιστορίες, συλλογικά τραύματα, και συγκεκριμένα εδώ του Ολοκαυτώματος, μια και προέρχομαι από μια οικογένεια που έχασε πολλά μέλη στο Αουσβιτς και ουσιαστικά αυτές τις ιστορίες εγώ βίωσα στην παιδική μου ηλικία» αναφέρει η Αρτεμις Αλκαλάη μιλώντας στο «Νσυν».
Η πορεία των προβολών της ταινίας ξεκίνησε τον περασμένο Μάρτιο στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, συνεχίστηκε έναν μήνα μετά στον Δαναό και συνεχίζεται τώρα στην Ταινιοθήκη, πριν ταξιδέψει για το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων στις 24 Οκτωβρίου και σε σχολεία της Ελλάδας και του εξωτερικού, για να καταλήξει στη συχνότητα της ΕΡΤ. Η αφήγηση ακολουθεί μια χρονολογική πορεία, παράλληλη με την ίδια τη διαδρομή της εικαστικού τριών δεκαετιών. Μέσα από τα υλικά που επιλέγει κάθε φορά, από τις πρώτες μαριονέτες, τους καμβάδες και τα γλυπτά από πεπιεσμένο χαρτοπολτό έως τις κορδέλες, τα υφαντά φτιαγμένα σε παραδοσιακό αργαλειό με φυτικές ίνες, τις φωτογραφίες και τα βίντεο, ξεδιπλώνεται σταδιακά η δημιουργική και εσωτερική της εξέλιξη. Κάθε υλικό γίνεται φορέας μνήμης, κάθε τεχνική ένα ακόμα βήμα προς την κατανόηση του παρελθόντος, για να καταλήξει στο πιο προσωπικό της ερώτημα: Τι σημαίνει «σπίτι» και ποιος τόπος μπορεί στ’ αλήθεια να στεγάσει τη μνήμη, την απώλεια και την αγάπη.
67 επιζώντες
«Το θέμα αυτό με απασχόλησε για δεκαετίες και συνεχίζει ακόμα, αφού αλλάζει ο τρόπος που το δουλεύω. Στην οικία, δηλαδή το καταφύγιο σε καιρό ειρήνης, εκφράζονται εκεί η αγάπη και οι οικογενειακές σχέσεις. Είναι το κέλυφος μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού κόσμου» επισημαίνει η εικαστικός που επέκτεινε αυτή την ιδέα στο σημαντικότερο πρότζεκτ της των τελευταίων χρόνων, με 67 συνεντεύξεις ελλήνων εβραίων επιζώντων από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. «Δεν ήταν μια ιστορική έρευνα που έπρεπε να απαντήσουν σε κάποιο ερωτηματολόγιο. Εγώ ήθελα μια επαφή μαζί τους και πήγαινα σε αυτούς με ένα έργο τέχνης, ένα σπίτι από αυτά που έχω φτιάξει από το 2010, και παίζαμε με αυτό. Μιλάγαμε για τη σημασία της εστίας, για το ζεστό σπίτι, για το τι χάνει κανείς αν πέσει σε καιρό πολέμου, σε φυσικές καταστροφές.
Οπότε ήταν μια πολύ ζεστή συνάντηση με κάθε επιζώντα και πολύ διαφορετική» θυμάται η δημιουργός και συνεχίζει: «Στο ίδιο φωτογραφικό πλάνο, έβαλα κι ένα σπίτι στον καθένα σαν σύμβολο, σαν αρχέτυπο αυτού που έχασαν, της οικογένειας, της πατρίδας, ακόμα και της γλώσσας τους. Αλλά και σαν σύμβολο της νέας ζωής που δημιούργησαν μετά τον πόλεμο και τα στρατόπεδα».
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, «Η τέχνη της μνήμης» αποκτά μια καθαρά αντιπολεμική διάσταση, αφού δεν καταγγέλλει αλλά συγκινεί και υπενθυμίζει επίκαιρα ζητήματα.
«Η ταινία μιλάει για την απώλεια, τον πόνο, για γεγονότα τα οποία δεν θα έπρεπε να υπάρχουν στη ζωή μας αλλά συνεχίζουν με κάθε τρόπο γιατί φροντίζει η ανθρωπότητα να μην τερματίζει κανέναν πόλεμο. Η τέχνη μπορεί να αγκαλιάσει όλον αυτόν τον πόνο, να τον ανακουφίσει, να τον δηλώσει. Είναι δηλαδή μια γλώσσα η τέχνη, πιο έμμεση μεν αλλά άμεση δε από άλλες απόψεις, η οποία με τελείως διαφορετικό τρόπο στοχεύει στο να αναδείξει ιστορικά γεγονότα αλλά και την κοινωνία που τα γέννησε μαζί με τη γλώσσα του ίδιου του δημιουργού» τονίζει η Αρτεμις Αλκαλάη, για να καταλήξει: «Ευτυχώς υπάρχουν χαραμάδες από όπου βγαίνουν η τέχνη, ο λόγος, η επιστήμη και σ’ αυτά στηριζόμαστε για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε».
