Ο Ισραηλινός Ετγκαρ Κέρετ γεννήθηκε το 1967 στο Ραμάτ Γκαν και ζει στο Τελ Αβίβ. Συγκαταλέγεται στους πλέον δημοφιλείς συγγραφείς της χώρας του και όχι μόνο. Επιδέξιος χειριστής της μικρής φόρμας, είναι ένας συγγραφέας με ανεξάντλητη φαντασία, επινοητικότητα και χρήση του παράδοξου σε ακραίο βαθμό. Το έργο του περιλαμβάνει κυρίως διηγήματα, αλλά ασχολείται περιστασιακά και με το σενάριο, την ποίηση και το κόμικ. Για την Αναποδιά στην άκρη του γαλαξία, την έκτη συλλογή διηγημάτων του που μεταφράστηκε (όπως και αρκετές άλλες) στα ελληνικά, επίσης από τις εκδόσεις Καστανιώτη (2021), τιμήθηκε με το Βραβείο Σαπίρ, την ύψιστη λογοτεχνική διάκριση της πατρίδας του.
Κάποιοι βρίσκουν έντονο το χιουμοριστικό στοιχείο στα κατά τεκμήριο σύντομα διηγήματά του και θα προσυπέγραφα ενθουσιωδώς αν κάθε τόσο δεν παρεισέφρεε ο απρόσμενος θάνατος, είτε ως φιλοσοφικό / θρησκειολογικό ζήτημα είτε υπό την υλικότερη δυνατή μορφή του. Φέρ’ ειπείν, ως απλό ατύχημα, συνηθέστατα αυτοκινητικό (παρελαύνουν άπειρα τροχαία στα διηγήματά του). Αλλά αιφνίδιους θανάτους έχουμε και σε πτώσεις με αλεξίπτωτο, κατακρημνίσεις ασανσέρ, αυτοκτονίες και μοιραίες ασθένειες ή άλλου τύπου παρεμβολές του μοιραίου, με σκοπό να διαρραγεί βίαια η καθημερινότητα στην οποία αφοσιώνονται συνήθως οι χαρακτήρες του, θέτοντας σε παρένθεση το επέκεινα. Ετσι, σε στιγμές όπου έχουμε παρασυρθεί ως αναγνώστες στην οδό της συμπόνιας, της ενσυναίσθησης ή και των ρομαντικών φαντασιώσεων, καταφέρνει να παγώσουν εντέχνως τα όποια αισθήματά μας.
Ο Κέρετ είναι οικείος, καθημερινός, αλλά ταυτόχρονα αιφνιδιάζει με το εύρος της ευρηματικότητάς του. Εχει μεταφραστεί σε περισσότερες από σαράντα γλώσσες, πιθανότατα γιατί είναι εντελώς «σύγχρονος» στη θεματική του, πραγματευόμενος τα ζητήματα της αστικής καθημερινότητας, των συζυγικών και περιστασιακών σχέσεων, της ακραίας χρήσης τεχνολογίας, αλλά και ποικίλα ζητήματα ανθρώπινης επικοινωνίας. Οι ιστορίες του καταρρίπτουν τα συνήθη όρια της πραγματικότητας γέρνοντας προς το είδος του φανταστικού, ενώ ο κόσμος που αποτυπώνεται σε αυτές είναι σταθερά αλλόκοτος μες στην οικειότητά του. Ομως οι χαρακτήρες του εκλαμβάνουν τις παρεκτροπές και παρεκκλίσεις ως κοινοτοπία και αρνούνται να εντυπωσιαστούν με ό,τι συμβαίνει γύρω τους.
Ο Ετγκαρ Κέρετ διερευνά τις μικρές και ασήμαντες αλληλεπιδράσεις της ζωής με τρόπους ασυνήθιστους, κάποτε μάλιστα και βαθυστόχαστους. Οι χαρακτήρες του ταλαιπωρούνται από αναγνωρίσιμες αγωνίες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις και στους χώρους εργασίας τους. Ζουν σε έναν κόσμο όπου μπορεί η σύγχρονη τεχνολογία να εξελίσσεται με εντυπωσιακούς ρυθμούς, αλλά οι ίδιοι προσκρούουν διαρκώς πάνω στα ανθρώπινα πάθη, στην κοινοτοπία του κακού, ακόμη και στη βία.
Ιδού μερικά παραδείγματα: η νέα σύντροφος ενός από τους ήρωες είναι διαγωνιζόμενη σε ριάλιτι από ένα παράλληλο Σύμπαν, όπου νικητής αναδεικνύεται όποιος ανακαλύψει τι είναι αυτό που λείπει στον συγκεκριμένο πλανήτη όπου τον έστειλαν. Και τι βρίσκει η συγκεκριμένη ηρωίδα, που την κάνει τελικά να νικήσει στον διαγωνισμό, όταν βρίσκεται σε έναν χριστιανικό ναό της Νέας Υόρκης; Οτι από τον κόσμο μας λείπει ο Θεός. Το χειρότερο; Ακριβώς επειδή κερδίζει τον διαγωνισμό υποχρεούται να επιστρέψει στο δικό της παράλληλο Σύμπαν ως θριαμβεύτρια και ζάπλουτη μεν αλλά χωρίς τον αγαπημένο της που οφείλει να παραμείνει στη Γη.
Κάποιος άλλος ήρωας, όχι και τόσο πιστός στη σύζυγό του, της κάνει ιδιαίτερα, πρωτότυπα δώρα στα τεσσαρακοστά ένατα γενέθλιά της: 49 αντικείμενα από 49 διαφορετικές χώρες τυλιγμένα σε χαρτάκια στα χρώματα της σημαίας της κάθε χώρας. Η σύζυγος ξυπνά πανευτυχής, αλλά η υπόλοιπη μικρή του πόλη δυστυχέστατη, καθώς όταν διαδίδονται τα νέα ο πήχης των δώρων ανεβαίνει πολύ ψηλά. Ο ήρωάς μας αισθάνεται κι αυτός παγιδευμένος και ήδη αναμετριέται με το δυσεπίλυτο ζήτημα των επερχόμενων πεντηκοστών γενεθλίων της συζύγου, ώσπου αποφασίζει να αγοράσει το δικαίωμα βάπτισης ενός από τους μυριάδες νέους αστεροειδείς που ανακαλύπτονται με το όνομά της. Μόνο που αποδεικνύεται πως το συγκεκριμένο ουράνιο σώμα θα πέσει στη Γη, εξαφανίζοντας πιθανότατα κάθε ίχνος ζωής, μόλις την επομένη των γενεθλίων. Η σύζυγος του σφίγγει κατασυγκινημένη το χέρι και γέρνει στην αγκαλιά του.
Ταξίδι στον χρόνο
Υπάρχουν και άλλα πολλά, ιδιαιτέρως ευρηματικά, στα όρια μάλιστα της επιστημονικής φαντασίας. Λ.χ., η επίτευξη του πολυπόθητου σε γενιές ανθρώπων «ταξιδιού στον χρόνο», όπου όμως όσο πιο πίσω χρονικά ταξιδέψεις τόσο περισσότερο βάρος θα χάσεις (ή θα κερδίσεις αν επιλέξεις το μέλλον) καθώς είναι η μετατροπή της προσωπικής μάζας σε ενέργεια που προσφέρει αυτή τη δυνατότητα. Κι έτσι ο εφευρέτης θα επιλέξει εν τέλει να χάσει τόσο πολύ βάρος που θα του επιτρέψει να βαδίσει πάνω στο νερό, κάπου στην Ιουδαία, βιώνοντας τις εμπειρίες του Ιησού. Ή μια άλλη ιστορία, όπου μια ηλικιωμένη χήρα παρασύρει σε κάποιον οίκο ευγηρίας τον Ζίγκμουντ – το κυρίαρχο πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης στα τέλη του 21ου αιώνα – να αυτοκτονήσει όπως αυτοκτόνησε και ο κόσμος των βιβλίων μερικές δεκαετίες πριν. Ή η ιστορία μιας έκτρωσης που δεν πραγματοποιείται καθώς την κρίσιμη ώρα παρεμβαίνει η θεία δίκη υπό τη μορφή ενός σεισμού, από τον οποίο μάλιστα καταρρέει ολοσχερώς η πολυκατοικία όπου διέμενε ο ήρωας προ του διαζυγίου του. Ευτυχές διαζύγιο, αλλά και πάλι… Ή, ακόμα, περιγράφεται μια διαδικτυακή εφαρμογή που επιτρέπει στους ανθρώπους να διαγράφουν τα τελευταία τριάντα δευτερόλεπτα της ζωής τους όταν έχουν διαπράξει ένα θεμελιώδες λάθος, μια αναίτια προσβολή, μια βίαιη πράξη κ.λπ. Μόνο που αυτή η επανέναρξη, το ανακάτεμα των πεπραγμένων μας ξανά και ξανά, επιφέρει μεν αυτόματες διορθώσεις, αλλά φέρνει στο φως άλλες καταστροφές, συχνά χειρότερες, που ίσως δεν θα είχαν προκληθεί αν συνεχίζαμε να ζούμε με τα οικεία σφάλματά μας.
Οι ιστορίες του Κέρετ, ζοφερά αστείες και διαπεραστικά ουσιαστικές, αποκαλύπτουν άβολες αλήθειες και επικίνδυνες ρηγματώσεις των κοινωνιών μας. Το ύφος του ισραηλινού συγγραφέα είναι προσιτό και λιτό, κάποτε τρυφερό και συγκινητικό, αλλά συνηθέστερα ψυχρά ανατομικό. Υπάρχουν και αφηγήματα (λίγα ευτυχώς) που σε αφήνουν ξεκρέμαστο ή άλλα που προσωπικά δεν τα κατάλαβα ως προς τις προθέσεις τους. Συνολικά, ωστόσο, έχουμε να κάνουμε με έναν συγγραφέα που αξίζει προσοχή και δεν μας επιτρέπει να πλήξουμε, ιδιαίτερα στις ιστορίες όπου σκύβει στα πιο ανθρώπινα και οικεία. Αν και τι ακριβώς είναι πλέον οικείο και τι ανοίκειο είναι ένα ανοιχτό ζήτημα.
Πολύ καλή η απόδοση από τα εβραϊκά της έμπειρης στη σχετική γραμματεία Χρυσούλας Παπαδοπούλου.
Ελιές ή το μπλουζ της συντέλειας του κόσμου
Εχει έρθει η συντέλεια του κόσμου κι εγώ τρώω ελιές. Το αρχικό πλάνο ήταν πίτσα, αλλά όταν μπήκα στο σούπερ μάρκετ κι είδα τα άδεια ράφια, κατάλαβα πως έπρεπε να ξεχάσω τη ζύμη για πίτσα και τη σάλτσα ντομάτας. Προσπάθησα να μιλήσω στην ηλικιωμένη υπάλληλο στο ταμείο-εξπρές, που εκείνη τη στιγμή μιλούσε στο κινητό της στα ισπανικά με κάποιον στο Σκάιπ, αλλά δεν σήκωσε καν το κεφάλι όταν μου απάντησε. Φαινόταν συντετριμμένη. «Τα πήραν όλα», ψέλλισε. «Έχουν απομείνει μόνο σερβιέτες και τουρσιά».
Στο ράφι με τα τουρσιά είχε μείνει μόνο ένα βάζο ελιές γεμιστές με πιπεριά, οι αγαπημένες μου. Όταν επέστρεψα στο ταμείο-εξπρές, η ηλικιωμένη υπάλληλος είχε ήδη ξεσπάσει σε κλάματα. «Είναι σαν ένα ζεστό καρβέλι ψωμί», είπε, «o εγγονούλης μου ο γλυκός. Δεν θα τον ξαναδώ ποτέ, δεν θα τον μυρίσω, δεν θα καταφέρω να αγκαλιάσω τον μικρούλη μου ποτέ ξανά.
Αντί να της απαντήσω, άφησα το βάζο με τις ελιές πάνω στον ιμάντα του ταμείου και έβγαλα από την τσέπη μου ένα χαρτονόμισμα των πενήντα σέκελ. «Είναι εντάξει», είπα, όταν κατάλαβα πως δεν επρόκειτο να πάρει το χαρτονόμισμα. «Δεν θέλω ρέστα».
«Χρήματα;» γέλασε νευρικά η ταμίας. «Έχει έρθει η συντέλεια του κόσμου κι εσύ μου προσφέρεις χρήματα; Τι να τα κάνω;».
Ανασήκωσα τους ώμους. «Τις θέλω πολύ αυτές τις ελιές. Αν δεν φτάνουν πενήντα σέκελ, είμαι πρόθυμος να πληρώσω περισσότερα, όσο κοστίζουν…».
«Μια αγκαλιά», με διέκοψε η δακρυσμένη ταμίας κι άπλωσε τα χέρια. «Θα σου κοστίσει μια αγκαλιά».
Κάθομαι τώρα στο μπαλκόνι του διαμερίσματός μου, βλέπω τηλεόραση και τρώω ελιές. Ήταν λίγο δύσκολο να μεταφέρω εδώ την τηλεόραση, αλλά αν αυτή είναι η συντέλεια του κόσμου, τότε δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να τελειώσουν όλα από έναν έναστρο ουρανό και μια φριχτή αργεντίνικη σαπουνόπερα στην οθόνη. Είναι το επεισόδιο 436 και δεν ξέρω κανέναναπό τους χαρακτήρες. Είναι ωραίοι, είναι συναισθηματικοί και ουρλιάζουν ο ένας στον άλλο στα ισπανικά. Δεν υπάρχουν υπότιτλοι κι είναι δύσκολο να καταλάβω τι ακριβώς συμβαίνει. Κλείνω τα μάτια και σκέφτομαι τη γυναίκα στο σούπερ μάρκετ. Όταν αγκαλιαστήκαμε, προσπάθησα να μικρύνω, να είμαι πιο ζεστός από ό,τι είμαι στην πραγματικότητα. Προσπάθησα να μυρίζω σαν να είχα μόλις γεννηθεί».
