«Ετρωγαν και οι Τούρκοι μαζί μας»

Οπως συνέβη και με την επετειακή χρονιά του 2021, έτσι και η φετινή προσφέρεται εκ των πραγμάτων για απολογισμούς, επαναγνώσεις, νέες ερμηνείες για επιμέρους πτυχές της Καταστροφής του 1922. Στη νέα βιβλιογραφία προστίθενται προς εκτίμηση και κριτική ήδη δύο τίτλοι που εστιάζουν στις συνθήκες διαβίωσης Ελλήνων και Οθωμανών πριν από τον τελικό εκτοπισμό, αλλά και την ένταξη των προσφύγων στο ελληνικό κράτος. Η Emine Yesim Bedlek, επίκουρη καθηγήτρια Αγγλικής Γλώσσας και Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Bingol, υπογράφει την «Ανταλλαγή πληθυσμών του 1923» (εκδ. Gutenberg, μτφ. Αικατερίνη Χαλμούκου), σε επιστημονική επιμέλεια του αναπληρωτή καθηγητή Νεότερης και Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας (ΕΚΠΑ) Σπυρίδωνα Πλουμίδη, η οποία αποδεικνύεται καίρια, ειδικά στα σημεία όπου η ερευνήτρια δεν μπορεί να έχει απόλυτη εποπτεία για τις διαφορετικές φάσεις της ελληνικής κοινότητας. Γράφει, για παράδειγμα, η Bedlek: «Οι προφορικές μαρτυρίες των προσφύγων καταδεικνύουν τις διαφορές ανάμεσα στην προφορική ιστορία και τις επίσημες ιστορίες της Ελλάδας και της Τουρκίας, οι οποίες βασίζονται κυρίως στην εθνικιστική ιδεολογία». Ο Σ. Πλουμίδης σημειώνει: «Η τοποθέτηση εδώ… είναι κάπως ισοπεδωτική. Αγνοεί έναν μεγάλο όγκο της ελληνικής ακαδημαϊκής παραγωγής (πρωτίστως εκείνον του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών), η οποία κάνει λόγο για την ομαλή συμβίωση Ελλήνων και Τούρκων στη Μικρά Ασία πριν από το 1914». Στόχος της Bedlek είναι να αναζητήσει το παρελθόν Ελλήνων και Τούρκων της Μικράς Ασίας πριν από το 1923, στο οθωμανικό πλαίσιο της κοινής συμβίωσής τους. Για να το πετύχει χρησιμοποιεί το εργαλείο της ανάλυσης λόγου και μάλιστα λογοτεχνικού, καθώς καταφεύγει σε τρία μυθιστορήματα: τα «Ματωμένα χώματα» της Διδώς Σωτηρίου, το «Πουλιά χωρίς φτερά» του Λουί ντε Μπερνιέρ και το «Μια προίκα αμανάτι: οι άνθρωποι της ανταλλαγής» του Κεμάλ Γιαλτσίν. Δεδηλωμένος στόχος της – τον οποίο υποστηρίζει μέχρι τέλος, έστω και με μια «χαλαρή» προσέγγιση ως προς την εθνικιστική πολιτική των Νεότουρκων – είναι να δείξει ότι «οι ορθόδοξοι χριστιανοί και οι μουσουλμάνοι της Ανατολίας δημιούργησαν μια κοινή κουλτούρα βασισμένη στην κουλτούρα της Ανατολίας, τον παγανισμό, τον ιουδαϊσμό, τον χριστιανισμό και το Ισλάμ». Και ότι οι πρώτοι «δεν διαπνέονταν από ελληνικά εθνικιστικά αισθήματα», ως οργανικό κομμάτι του μιλέτ-Ρουμ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, χωρίς φυσικά να αυτοπροσδιορίζονται ποτέ ως «Οθωμανοί» (το εντυπωσιακό, όπως σημειώνει, είναι ότι οι πρόσφυγες διατήρησαν την αυτοκρατορική τους ταυτότητα και την κοσμοαντίληψη του Ρωμιού μετά την Ανταλλαγή για περισσότερο από μία γενιά μετά την εγκατάστασή τους στην Ελλάδα.