Οι θρίαμβοι της ανοιχτότητας

Η τηλεοπτική μεταφορά του βιβλίου «Καταστροφές και Θρίαμβοι» που επιμελήθηκε ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης Στ. Καλύβας, συμπύκνωσε με τρόπο απλό και ελκυστικό, ταυτόχρονα όμως περιεκτικό και στοχαστικό, τη βαθύτερη λογική που διέπει τα ιστορικά βήματα προόδου της σύγχρονης Ελλάδας. Ο Στ. Καλύβας διατυπώνει ένα καινοτόμο ερμηνευτικό σχήμα ιστορικής συνέχειας για μία μη γραμμική πορεία μακροχρόνιας προόδου, που διατρέχει διακριτά στάδια εθνικών επιτυχιών και αποτυχιών, που έχουν ιστορικά προσδιοριστεί από ιδεολογικές και πνευματικές συγκρούσεις με σημείο αναφοράς τη σχέση του έθνους με τη «νεωτερικότητα».

Η αφαιρετική ματιά του Στ. Καλύβα αναδεικνύει μία θετική και ψύχραιμη προσέγγιση με ιστορικό βάθος, που βοηθά στη διαμόρφωση μιας συλλογικής αυτογνωσίας και αυτοπεποίθησης ότι τα καταφέρνουμε, ότι μπορούμε να ξεπερνάμε τις δυσκολίες, ότι η κατάκτηση της προόδου είναι σύμφυτη με τα χαρακτηριστικά εθνικά μας γνωρίσματα, υπό την προϋπόθεση της κατανόησης των πολιτικών, κοινωνικών και πνευματικών περιορισμών σε κάθε χρονική στιγμή. Αυτή είναι μία πολύτιμη συνεισφορά στη δημόσια συζήτηση για το τι μπορεί να συγκροτήσει τη σύγχρονη εθνική μας ταυτότητα και ποιες ιδέες μπορούν να οικοδομήσουν τα πολιτικά σχέδια προόδου για το μέλλον.

Ποια είναι η «μεγάλη ιδέα» πίσω από τους μεγάλους ιστορικούς μας θριάμβους; Είναι η Ανοιχτότητα, δηλαδή η πνευματική και ιδεολογική συγκρότηση αφηγήσεων και μηχανισμών που γκρεμίζουν τα τείχη των γεωγραφικών περιορισμών, των κληρονομημένων θεσμών και πρακτικών, των θρησκευτικών και πολιτισμικών εξαρτήσεων, των παραδοσιακών σχημάτων σκέψης. Κάθε κύκλος προόδου είναι το αποτέλεσμα ανοιχτότερων πνευματικών οριζόντων με την υιοθέτηση νέων ιδεών, την ενσωμάτωση νέων ανθρώπινων πόρων, τη διεθνή συνεργασία, την αποκέντρωση ευκαιριών και πόρων, την κατοχύρωση περισσότερων ελευθεριών και δικαιωμάτων, τη μεγαλύτερη συμμετοχή στον διεθνή καταμερισμό εργασίας. Οι ιστορικές επιτυχίες ξεκινούν από μικρές, πνευματικές, πολιτικές και κοινωνικές ομάδες που έβλεπαν μακρύτερα από τους στενούς ορίζοντες της εποχής τους και συγκροτούσαν ισχυρά πολιτικά σχέδια και αφηγήσεις που διαχέονται προς τα κάτω για να διασφαλίσουν τη συμμετοχή των πολλών. Η κρίσιμη μάζα της ανοιχτότητας είναι η καύσιμη ύλη για την ανάφλεξη της κοινωνικής μηχανής και την κίνηση προς τα μπροστά.

Υπό αυτή την οπτική, έχουμε μία καλύτερη κατανόηση της σημασίας των σχολείων, του εμπορίου, των δικτύων της διασποράς και της πνευματικής σχέσης με τη Δύση στη διαμόρφωση της εθνικής ιδέας, της επανάστασης και της ιδρυτικής πράξης του νέου Ελληνικού Κράτους. Ετσι μπορούμε να στοχαστούμε καλύτερα πάνω στις ιστορικές διεργασίες και διαδικασίες του πολιτικού, θεσμικού και οικονομικού εκσυγχρονισμού της χώρας και της σχέσης μας με την Ευρώπη και τη διεθνή ολοκλήρωση. Ακόμα περισσότερο, έχουμε την δυνατότητα να διαμορφώσουμε μία νέα, ανοιχτή και προοδευτική ματιά σε σύγχρονες προκλήσεις που τις βιώνουμε περισσότερο ως απειλές. Τα ιστορικά κατορθώματα της ενσωμάτωσης προσφύγων και μεταναστών και τα οικονομικά άλματα που ακολούθησαν δείχνουν την καθοριστική συμβολή της ανοιχτής κοινωνίας στην οικονομική ανάπτυξη και ευημερία.

Η ιστορική πορεία της χώρας προς τα μπροστά είναι μία συνεχής διαπάλη μεταξύ «ανοιχτού-κλειστού». Αυτή είναι και η σύγκρουση που θα προσδιορίσει την πορεία προς το μέλλον, θα καθορίσει το πνεύμα και τις πνευματικές τάσεις της εποχής μας, θα συγκροτήσει τα πολιτικά και οικονομικά σχέδια των κομμάτων, των επιχειρήσεων και των κοινωνικών οργανώσεων, θα οριοθετήσει τη δημόσια συζήτηση για το πώς βλέπουμε τη σχέση μας με τον κόσμο και τη θέση της χώρας στο σύστημα της διεθνούς ολοκλήρωσης και αλληλεξάρτησης. H Ανοιχτότητα στην Παιδεία, στη γνώση, στην οικονομία, στα δημόσια δεδομένα της διοίκησης, στην πρόσβαση στα δημόσια αγαθά και στις ευκαιρίες είναι η μεγάλη ιδέα που μπορεί να στηρίξει κάθε σύγχρονο και μεγαλόπνοο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα. Η ιδέα που μπορεί να οδηγήσει γρηγορότερα στον επόμενο θρίαμβο για μία ανοιχτή, ακόμα πιο δημοκρατική και ευημερούσα κοινωνία.

Ο Πασχάλης Αγανίδης είναι πολιτικός επιστήμονας