Τα τελευταία χρόνια, επιστήμονες προειδοποιούν ότι η γρίπη των πτηνών H5N1 ενδέχεται να περάσει από τα πτηνά στους ανθρώπους, προκαλώντας μια νέα παγκόσμια υγειονομική κρίση. Ο ιός έχει εντοπιστεί στη Νότια και Νοτιοανατολική Ασία και περιστασιακά έχει μολύνει ανθρώπους από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, όταν πρωτοεμφανίστηκε στην Κίνα.
Από το 2003 έως τον Αύγουστο του 2025, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει καταγράψει 990 ανθρώπινα κρούσματα σε 25 χώρες, με 475 θανάτους – ποσοστό θνησιμότητας 48%. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο ιός έχει πλήξει περισσότερα από 180 εκατομμύρια πτηνά, εξαπλώθηκε σε πάνω από 1.000 γαλακτοκομικές μονάδες σε 18 πολιτείες και μόλυνε τουλάχιστον 70 ανθρώπους, κυρίως εργαζόμενους σε φάρμες.
Τα συμπτώματα στους ανθρώπους μοιάζουν με αυτά μιας σοβαρής γρίπης: υψηλός πυρετός, βήχας, πονόλαιμος και μυϊκοί πόνοι, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις εμφανίζεται επιπεφυκίτιδα. Ο κίνδυνος για τον άνθρωπο παραμένει χαμηλός, αλλά οι αρχές παρακολουθούν στενά τον ιό H5N1 για πιθανές μεταλλάξεις που θα μπορούσαν να αυξήσουν τη μεταδοτικότητά του.
Η προσομοίωση μιας πιθανής πανδημίας
Μια νέα μελέτη Ινδών επιστημόνων, δημοσιευμένη στο περιοδικό BMC Public Health, προσομοιώνει την εξέλιξη ενός πιθανού ξεσπάσματος του ιού H5N1 στον ανθρώπινο πληθυσμό και τις παρεμβάσεις που θα μπορούσαν να το αναχαιτίσουν. Το μοντέλο των ερευνητών Φίλιπ Τσέριαν και Γκαουτάμ Μένον από το Πανεπιστήμιο Ασόκα βασίστηκε σε πραγματικά δεδομένα και υπολογιστικές προσομοιώσεις.
«Η απειλή μιας πανδημίας H5N1 στους ανθρώπους είναι πραγματική, αλλά μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα την αποτρέψουμε μέσω καλύτερης επιτήρησης και μιας πιο ευέλικτης αντίδρασης της δημόσιας υγείας», δήλωσε ο καθηγητής Μένον στο BBC.
Σύμφωνα με τη μελέτη, μια πανδημία θα ξεκινούσε αθόρυβα, από ένα μολυσμένο πτηνό που θα μετέδιδε τον ιό σε έναν άνθρωπο, πιθανότατα εργαζόμενο σε φάρμα ή αγορά. Ο πραγματικός κίνδυνος έγκειται στη μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο, η οποία θα μπορούσε να καταστήσει το ξέσπασμα ανεξέλεγκτο.
Το κρίσιμο «παράθυρο» παρέμβασης
Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν το λογισμικό προσομοίωσης BharatSim, αρχικά σχεδιασμένο για την πανδημία Covid-19. Διαπίστωσαν ότι το χρονικό περιθώριο για αποτελεσματική παρέμβαση είναι εξαιρετικά μικρό. Αν τα κρούσματα ξεπεράσουν τα δέκα, ο ιός πιθανότατα θα εξαπλωθεί πέρα από τις πρωτογενείς και δευτερογενείς επαφές, καθιστώντας την κατάσταση δύσκολα ελέγξιμη.
Η μελέτη δείχνει ότι η καραντίνα νοικοκυριών όταν εντοπιστούν δύο κρούσματα μπορεί να σταματήσει την εξάπλωση. Αν όμως καθυστερήσει ως τα δέκα, ο ιός ενδέχεται να έχει ήδη περάσει στον ευρύτερο πληθυσμό.
Η προσομοίωση στο Ταμίλ Ναντού
Η έρευνα βασίστηκε σε προσομοίωση ενός χωριού στην περιφέρεια Ναμακάλ του Ταμίλ Ναντού, κέντρου της ινδικής πτηνοτροφίας. Οι επιστήμονες δημιούργησαν μια συνθετική κοινότητα 9.667 κατοίκων και εισήγαγαν μολυσμένα πτηνά για να αναπαραστήσουν ρεαλιστικά τον τρόπο έκθεσης.
Ο ιός ξεκινούσε από έναν χώρο εργασίας και εξαπλωνόταν μέσω των κοινωνικών επαφών. Οι ερευνητές υπολόγισαν τον βασικό αριθμό αναπαραγωγής R0 και δοκίμασαν διάφορα σενάρια παρέμβασης – από θανάτωση πτηνών έως καραντίνα και στοχευμένο εμβολιασμό. Η έγκαιρη θανάτωση των πτηνών αποδείχθηκε αποτελεσματική μόνο πριν ο ιός μεταδοθεί στους ανθρώπους.
Περιορισμοί και επισημάνσεις
Η μελέτη αναγνωρίζει περιορισμούς, καθώς βασίζεται σε ένα μόνο συνθετικό χωριό και δεν λαμβάνει υπόψη παραμέτρους όπως οι μετακινήσεις πτηνών ή οι αλλαγές στη συμπεριφορά των ανθρώπων. Η ιολόγος Δρ. Σίμα Λακνταουάλα από το Πανεπιστήμιο Emory σχολίασε ότι το μοντέλο «υποθέτει μια πολύ αποτελεσματική μετάδοση των ιών της γρίπης», κάτι που δεν ισχύει για όλα τα στελέχη.
Η ίδια σημείωσε ότι μόνο ένα υποσύνολο ατόμων μεταδίδει ενεργά τον ιό, θυμίζοντας το φαινόμενο των υπερμεταδοτών της πανδημίας Covid-19, αν και αυτό παραμένει λιγότερο τεκμηριωμένο για τη γρίπη.
Προετοιμασία και πιθανές συνέπειες
Σύμφωνα με τη Δρ. Λακνταουάλα, αν ο ιός H5N1 εγκατασταθεί στον ανθρώπινο πληθυσμό, η επίδρασή του θα μπορούσε να θυμίζει περισσότερο την πανδημία της γρίπης των χοίρων του 2009 παρά τον Covid-19. «Είμαστε πιο προετοιμασμένοι για μια πανδημία γρίπης», ανέφερε, εξηγώντας ότι υπάρχουν εγκεκριμένα αντιιικά φάρμακα και αποθηκευμένα υποψήφια εμβόλια H5 που μπορούν να αναπτυχθούν γρήγορα.
Ωστόσο, προειδοποιεί ότι πιθανός ανασυνδυασμός του ιού με υπάρχοντα στελέχη θα μπορούσε να προκαλέσει «χαοτικές και απρόβλεπτες εποχικές επιδημίες», επηρεάζοντας τη δημόσια υγεία σε παγκόσμια κλίμακα.
Οι Ινδοί ερευνητές υπογραμμίζουν ότι τέτοιες προσομοιώσεις μπορούν να ενημερώνονται σε πραγματικό χρόνο, παρέχοντας στους αξιωματούχους δημόσιας υγείας πολύτιμα εργαλεία για έγκαιρη δράση πριν χαθεί το παράθυρο αναχαίτισης ενός πιθανού ξεσπάσματος.
