Κάθε Οκτώβριο, τα Βραβεία Νόμπελ φέρνουν στο προσκήνιο τη λάμψη της επιστήμης, αλλά και τη σκιά της αδικίας. Πίσω από τις βραβεύσεις, παραμένουν ξεχασμένες δεκάδες γυναίκες που συνέβαλαν καθοριστικά σε ανακαλύψεις, χωρίς ποτέ να δουν το όνομά τους χαραγμένο στην ιστορία του θεσμού. Από τη Ρόζαλιντ Φράνκλιν μέχρι τη Λίζε Μάιτνερ, τη Τσιεν-Σιούνγκ Γου, την Έστερ Λέντερμπεργκ και τη Τζόσλιν Μπελ Μπέρνελ, η επιστημονική αριστεία συνάντησε συστηματικά έναν αόρατο φραγμό: Tον πατριαρχικό αποκλεισμό.
Η Φράνκλιν, η γυναίκα πίσω από τη φωτογραφία 51 που αποκάλυψε τη δομή του DNA, πέθανε πριν από τη βράβευση των Γουότσον, Κρικ και Γουίλκινς. Η Μάιτνερ, πρωτοπόρος της πυρηνικής φυσικής, ερμήνευσε τη διάσπαση του ουρανίου, αλλά ο Νόμπελ του 1944 πήγε μόνο στον Όττο Χαν. Παρόμοια, η Γου απέδειξε ότι η αρχή της συμμετρίας δεν ισχύει στην αποσύνθεση βήτα, όμως το 1957 το βραβείο Φυσικής απονεμήθηκε αποκλειστικά στους συναδέλφους της Λι και Γιανγκ.
Ακόμα πιο τραγική ήταν η ιστορία της Έστερ Λέντερμπεργκ, που ανακάλυψε τον βακτηριοφάγο λάμδα και ανέπτυξε την τεχνική αναπαραγωγής πλακών, θεμελιώδη για τη γενετική μικροβίων. Το 1958, το Νόμπελ Ιατρικής τιμούσε τον σύζυγό της, Τζόσουα Λέντερμπεργκ, αφήνοντάς τη στη σιωπή, αν και υπέγραφαν από κοινού τις δημοσιεύσεις.
Και ύστερα ήρθε η Τζόσλιν Μπελ Μπέρνελ, η οποία το 1967 ανακάλυψε το πρώτο πάλσαρ, ένα από τα σημαντικότερα αστρονομικά ευρήματα του 20ού αιώνα. Όταν το Νόμπελ του 1974 απονεμήθηκε στον επιβλέποντά της, Άντονι Χιούις, εκείνη αποκλείστηκε, αντιμετωπίζοντας με χιούμορ την αδικία. Όπως είπε η ίδια: «Αν το είχα πάρει, μάλλον δε θα είχα κερδίσει ποτέ κανένα άλλο βραβείο. Τώρα έχω τουλάχιστον πολλά πάρτι να θυμάμαι».
Αυτές οι ιστορίες δεν είναι μεμονωμένες. Αντικατοπτρίζουν έναν αιώνα θεσμικής μεροληψίας, όπου οι γυναίκες επιστήμονες θεωρούνταν «βοηθοί» και όχι δημιουργοί. Όπως παραδέχθηκε η ίδια η Μπελ Μπέρνελ, στα χρόνια των σπουδών της στη Γλασκώβη οι γυναίκες γίνονταν δεκτές με σφυρίγματα και ειρωνείες, ενώ κανείς δεν προσπαθούσε να σταματήσει τη χλεύη.
Παρά τις δυσκολίες, οι γυναίκες αυτές δεν λύγισαν. Συνέχισαν να ερευνούν, να διδάσκουν και να εμπνέουν νέες γενιές. Η σημερινή τους αναγνώριση, έστω και καθυστερημένη, αποτελεί φόρο τιμής στην επιμονή, την ανθεκτικότητα και τη διαρκή αμφισβήτηση της ανισότητας.
Η Μπελ Μπέρνελ, η μόνη επιζώσα από αυτή την ομάδα σιωπηλά ηρωίδων, συνοψίζει με απλότητα το πνεύμα όλων τους:
«Ναι, υπήρξε αδικία. Αλλά νιώθω υπερήφανη γιατί οι “δικές μου” αστέρες έπεισαν τον κόσμο ότι η φυσική της αστροφυσικής έχει αξία. Αυτό, για μένα, αξίζει περισσότερο από κάθε Νόμπελ».
