Σαν να βγήκε από τις σελίδες κάποιας αρχαίας κωμωδίας, η σκηνή που απεικονίζεται σε μια πρόσφατα ανακαλυφθείσα ρωμαϊκή σαρκοφάγο στο Ισραήλ έχει αφήσει τους αρχαιολόγους άφωνους: ο θεός του κρασιού Διόνυσος, νικητής σε έναν διαγωνισμό οινοποσίας απέναντι στον δυνατό και ανίκητο Ηρακλή. Μια παράξενη – και μάλλον απολαυστική – επιλογή για ένα ταφικό μνημείο, που φανερώνει ωστόσο πολλά περισσότερα απ’ όσα φαίνονται με την πρώτη ματιά.
Η σαρκοφάγος, ηλικίας 1.800 ετών, εντοπίστηκε κατά τύχη σε εργοτάξιο της πόλης Μπεΐτ Σέαν, στα βόρεια του Ισραήλ, όταν εκσκαφέας σταμάτησε πάνω σε κάτι «περίεργο». Αυτό το «κάτι» αποδείχθηκε ένα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα των τελευταίων ετών: μια μαρμάρινη λάρνακα με εξαιρετική διακόσμηση, που συνδυάζει μυθολογία, τέχνη και – γιατί όχι – χιούμορ.
Στο επίκεντρο της απεικόνισης βρίσκεται ο Διόνυσος σε στιγμές δόξας: με βλέμμα υπεροχής, κρατά κύλικα και νικά τον Ηρακλή, ο οποίος εμφανίζεται ηττημένος, πιθανότατα μεθυσμένος. Το μήνυμα; Ίσως ότι ακόμη και η απόλυτη σωματική δύναμη δεν στέκεται όρθια μπροστά στη γοητεία (ή την παγίδα) του κρασιού. Ίσως, πάλι, να πρόκειται για έναν ύστατο φόρο τιμής στη χαρά της ζωής, λίγο πριν το μεγάλο ταξίδι.
Σπάνια η σκηνή σε σαρκοφάγο
Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους της Ισραηλινής Αρχής Αρχαιοτήτων, που πραγματοποίησαν επείγουσα ανασκαφή, η σκηνή είναι εξαιρετικά σπάνια για σαρκοφάγους της περιόδου. Οι ίδιοι εντόπισαν και άλλα διακοσμητικά μοτίβα – θεατρικές μάσκες, γιρλάντες, μυθικές μορφές – που συνδέονται άμεσα με την ελληνορωμαϊκή αισθητική.
Ποιος ήταν ο νεκρός; Πιθανότατα ένας Ρωμαίος αξιωματούχος ή κάποιος εύπορος πολίτης με εκλεπτυσμένα γούστα και στενή σχέση με τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό. Το γεγονός ότι η ταφή εντοπίστηκε μακριά από γνωστά νεκροταφεία, ίσως δείχνει πως ανήκε σε μια χαμένη νεκρόπολη ή σε μια ιδιωτική ταφική εγκατάσταση.
Η σαρκοφάγος έχει μεταφερθεί για συντήρηση, με σκοπό να μελετηθεί εις βάθος και, ίσως, να εκτεθεί στο κοινό στο μέλλον. Όμως ήδη από τώρα προσφέρει κάτι περισσότερο από ένα αρχαιολογικό εύρημα: μια ανθρώπινη ιστορία που ενώνει το μύθο με την καθημερινότητα, το κρασί με τον θάνατο, το χιούμορ με τη μνήμη. Ένα μήνυμα –ίσως γραμμένο στο μάρμαρο– ότι ακόμη και στην αιωνιότητα, μπορεί να υπάρξει θέση για λίγο γέλιο.
