Ο ανάπηρος Γρηγόριος Ε΄ κι εμείς

Οταν τελείωσα, πριν από τρεις ημέρες, το κείμενο που δημοσιεύτηκε προχθές, για τα προβλήματα της Βαλλιανείου Εθνικής Βιβλιοθήκης, του ενός από τα τρία σπουδαία νεοκλασικά μνημεία στο κέντρο της Αθήνας, θυμήθηκα ότι, στις 2 του περασμένου Οκτωβρίου, είχα πάλι γράψει για τα μνημεία του Χάνσεν και του Τσίλερ, με θλιβερή αφορμή την καταστροφή ενός από τα αγάλματα που βρίσκεται έξω από το κτίριο του Πανεπιστημίου.

Θα σας θυμίσω την ιστορία. Μιλούσα για τον μαρμάρινο ανδριάντα του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’, έργο του γλύπτη Γ. Φυτάλη από την Τήνο. Το γλυπτό ολοκληρώθηκε το 1872, ήταν δωρεά του Γ. Αβέρωφ, άντεξε και τον χρόνο και την ατμοσφαιρική ρύπανση αλλά έπεσε θύμα προφανώς των φιλότεχνων εκπροσώπων της γνωστής κοινωνικής ομάδας που λεηλατούν τα αγάλματα της πόλης από μέταλλο προκειμένου να τα πουλήσουν για σκραπ.

Γι’ αυτόν τον λόγο πρέπει να έχει βανδαλιστεί και ο ανδριάντας του δολοφονηθέντος από τους Οθωμανούς Πατριάρχη: στο αριστερό χέρι κρατούσε περίτεχνη ορειχάλκινη ποιμαντορική ράβδο διακοσμημένη με παράσταση από φίδια. Η αφαίρεση της ράβδου είχε συμβεί μήνες πριν την εντοπίσουν οι ευαίσθητοι πολίτες που με ειδοποίησαν – το πιθανότερο ήταν ότι είτε δεν το είχε δει κανείς αρμόδιος είτε δεν ενδιαφέρθηκε να το κάνει ζήτημα.

Από τότε, από τη στιγμή δηλαδή που δημοσιεύτηκε το σημείωμά μου, έως χθες, που πέρασα από το σημείο, έχουν περάσει ακριβώς τέσσερις μήνες. Ο καημένος ο Γρηγόριος Ε΄ (τον οποίο φωτογράφισα χθες) παραμένει με ακρωτηριασμένο το χεράκι του και χωρίς το ραβδί που κρατάει. Τίποτα δεν έχει αλλάξει. Το μόνο στοιχείο που δείχνει μια κίνηση είναι, απέναντί του, τα ανεξέλεγκτα γκράφιτι που ανανεώνονται συνεχώς – αισθητική της «εξέγερσης» είναι η μουντζούρα.

Στο δημοσίευμα του Οκτωβρίου αναρωτιόμουν ποιος είναι υπεύθυνος για τα μνημεία της πόλης, για την ακεραιότητά τους, την προστασία τους, την ανάδειξή τους – και καλούσα τον υπεύθυνο να κινηθεί γρήγορα για να επισκευαστεί το άγαλμα. Ποιος όμως ήταν ο υπεύθυνος; Από το υπουργείο Πολιτισμού μου είπαν (και δημοσιεύτηκε στις 3 Οκτωβρίου 2023) ότι «την ευθύνη την έχει το Πανεπιστήμιο. Αν αποφασίσει να κινηθεί για να αποκαταστήσει τη ζημιά και θελήσει βοήθεια από το υπουργείο Πολιτισμού, οι υπηρεσίες του υπουργείου προτίθενται να την παράσχουν». Προφανώς, τους τέσσερις αυτούς μήνες ουδείς ζήτησε τίποτα από το υπουργείο Πολιτισμού.

Ζούμε σε μια χώρα που φαντασιώνεται μεγαλεία τα οποία τεκμηριώνει επικαλούμενη συνεχώς τα μνημεία της. Αλλά μνημεία δεν είναι μόνο τα αρχαία ερείπια. Η νεότερη Ελλάδα έχει, επίσης, σημαντικά τεκμήρια αυτογνωσίας (τέτοια είναι και τα έργα του Δανού Χάνσεν και του Γερμανού Τσίλερ, που μπόλιασαν με το ταλέντο τους μια χώρα που πάσχιζε να σταθεί στα πόδια της) τα οποία δεν εκτιμούμε, από συνήθεια, από βαρεμάρα, από γραφειοκρατική δυσκαμψία, από άγνοια ή από επιπολαιότητα. Εν πάση περιπτώσει, σώστε την Τριλογία.