«Οταν οδηγούμε, πρέπει να είμαστε εκεί»

Για τις οικογένειες που έχουν χάσει κάποιο μέλος τους σε τροχαίο δυστύχημα, ο χρόνος τέμνεται κάθετα και αυστηρά στο πριν και το μετά. Για τη Βασιλική Δανέλλη – Μυλωνά ισχύει ο ίδιος βαρύς κανόνας. Υπάρχει μια βαθιά τομή που ξεχωρίζει ευδιάκριτα τη ζωή πριν – τότε που ως διευθυντικό στέλεχος του ΟΤΕ γύριζε τον κόσμο επιστρέφοντας πάντα στο σπίτι της, στο Χαλάνδρι, όπου την περίμεναν ο σύζυγός της και τα δύο της αγόρια – και στη ζωή μετά την 22α Μαρτίου 2004, τη μέρα που ο μεγάλος της γιος, ο 22χρονος Πάνος, τεταρτοετής φοιτητής στο Τμήμα Μηχανολόγων Αεροναυπηγών Μηχανικών, κατευθυνόμενος προς το Πανεπιστήμιο Πατρών, στο 145ο χιλιόμετρο της εθνικής οδού Πατρών – Κορίνθου, έχασε τη ζωή του σε ένα τροχαίο που συγκλόνισε όλη τη χώρα.

Ο θάνατός του ήταν ακαριαίος

Ο τόσο ξαφνικός χαρακτήρας του χαμού ενός ανθρώπου σε τροχαίο συμβάν βρίσκει συνήθως τους οικείους του τραγικά απροετοίμαστους για το βάρος της απώλειας. Από το αναπάντεχο σοκ αρκετοί καταρρέουν κι όσοι επιβιώνουν μοιάζουν με ζωντανούς νεκρούς. Η μητέρα του Πάνου δεν ανήκει σε αυτή την κατηγορία καθώς κατάφερε να μεταβολίσει τον πόνο της και να τον κάνει ασπίδα προστασίας για τα υπόλοιπα παιδιά και τις οικογένειές τους, ιδρύοντας, περίπου έναν χρόνο μετά, στις 12 Μαΐου 2005, το Ελληνικό Ινστιτούτο Ερευνας και Εκπαίδευσης για την Οδική Ασφάλεια και την Πρόληψη και Μείωση των τροχαίων ατυχημάτων «Πάνος Μυλωνάς» (ΙΟΑΣ).

«Πιστεύω πως δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από αυτό που συνέβη σε εμένα και την οικογένειά μου», σχολιάζει η ίδια στην αρχή της συνάντησής μας. «Εχω δει ανθρώπους να καταστρέφονται εντελώς μετά την απώλεια της ζωής των παιδιών τους. Δεν μπορείς πια να χαρείς, δεν μπορείς να ζήσεις έτσι, τελειώνει η ζωή σου. Αλλά μπορείς να συνεχίσεις. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν μπορούν να συνεχίσουν. Και αυτό δεν πρέπει να συμβαίνει». Στόχος της έκτοτε η προώθηση δραστηριοτήτων που προάγουν την οδική ασφάλεια, η ευαισθητοποίηση των πολιτών γύρω από την κυκλοφοριακή αγωγή και η ενθάρρυνση της πολιτείας να αναλάβει δράση ώστε να μειωθούν τα τροχαία.

Ξεκινάμε την κουβέντα μας, στον κήπο του εστιατορίου «Το Βραστό» στο Χαλάνδρι, από το… τσουνάμι τροχαίων που κατακλύζει τις τελευταίες βδομάδες την επικαιρότητα. «Κάθε φορά σοκάρομαι, είναι κάτι που με ταράζει. Ανταποκρίνομαι πάντα στους δημοσιογράφους γιατί είναι σημαντικό να ενημερώνουμε. Με ρωτούν «Τι φταίει πάλι;». Τι να απαντήσω όταν υπάρχουν πράγματα που δεν γίνονται. Και όταν υπάρχουν ελλείψεις», λέει και ξεχωρίζει το έλλειμμα παιδείας, το έλλειμμα προτύπων, την ελλιπή παρουσία της αστυνομίας στους δρόμους και την απουσία υποστηρικτικού περιβάλλοντος. «Εχει φταίξει κι ο εγκλεισμός του κορωνοϊού, έχει παρατηρηθεί ότι δημιουργεί επιθετικότητα. Ηρθε και η ενεργειακή κρίση και η κατάσταση επιδεινώθηκε. Δεν είναι καλοί συνοδηγοί της οδικής ασφάλειας η οικονομική κρίση και το στρες. Ενας ισραηλινός traffic psychologist λέει ότι «oδηγούμε όπως ζούμε». Και το κινητό είναι πρόβλημα. Οταν άνθρωποι οδηγούν βλέποντας βίντεο ή στέλνοντας sms, είναι πολύ επικίνδυνο», εξηγεί.

«Στο θέμα της παιδείας εμείς έχουμε στηρίξει όλη μας την προσπάθεια στο να χτίσουμε μια κουλτούρα οδικής ασφάλειας. Είναι κάτι πολύ βασικό, αλλά παίρνει χρόνο. Η έξαρση που παρατηρείται τώρα στα τροχαία μάς ανησυχεί πολύ. Το γεγονός όμως ότι όταν οι Ελληνες πηγαίνουν στο εξωτερικό συμμορφώνονται μας δίνει ελπίδα ότι μπορούμε να αλλάξουμε. Εγώ το πιστεύω. Γιατί από τη φύση μου είμαι αισιόδοξη», λέει κι αναλύει γιατί επιμένει να σκέφτεται θετικά. «Ο Πάνος ήταν ένα παιδί πολύ δημιουργικό. Από μικρός είχε πάντα θετική σκέψη. Και όταν του λέγαμε «αυτό είναι πολύ δύσκολο», μου έλεγε, «ρε μαμά, μη μου βάζεις αρνητικές σκέψεις, θα προσπαθήσω και θα το καταφέρω». Ηταν πάρα πολύ αισιόδοξος και ήθελε να περάσει αυτή την ατμόσφαιρα και στο σπίτι. Και θυμάμαι όταν συνέβη αυτό, προσπάθησα να στηρίξω και τον μικρό μου γιο, τον Γιώργο, που μου έλεγε, «πάρ’ το είδηση, αυτό δεν ξεπερνιέται». Τότε του είχα πει, θυμάμαι, «ο Πάνος που ήθελε πάντα να είμαστε καλά, δεν θα ήθελε να μας βλέπει να καταστρεφόμαστε». Και έτσι αποφάσισα να κάνω θετικά πράγματα. Δεν είναι εύκολο, αλλά παίρνω λίγη χαρά όταν βλέπω μικρά παιδιά να χαίρονται με τα προγράμματά μας. Αυτό που με νοιάζει όμως περισσότερο είναι να έχουμε αποτελέσματα. Γιατί το Ινστιτούτο είναι ένα κατεξοχήν κοινωνικό κίνημα, δημιουργήθηκε για να προσφέρει στην κοινωνία. Αυτός είναι ο ρόλος μας».

Από τα ταξίδια της στο εξωτερικό έχει σχηματίσει μια σαφή εικόνα για το πού έχουμε μείνει πίσω. «Είμαστε πίσω στο να υπάρξει μια στρατηγική για την οδική ασφάλεια. Αν η πολιτεία δεν το θέσει σε προτεραιότητα, με προϋπολογισμό όπως για την υγεία και την παιδεία, όσο και να προσπαθούμε εμείς, τα αποτελέσματα δεν θα είναι αυτά που πρέπει. Στη Σουηδία, από όπου ξεκίνησε το «Vision Zero» για τροχαία δυστυχήματα, συστρατεύθηκαν κυβέρνηση και αντιπολίτευση και σήμερα είναι από τις χώρες με τις κορυφαίες επιδόσεις στην οδική ασφάλεια. Και το πέτυχαν μέσα από την προσέγγιση ασφαλούς συστήματος, ένα ολιστικό σύστημα που προϋποθέτει ασφαλή οδική υποδομή, ασφαλή χρήση του οδικού δικτύου, ασφαλή οχήματα, πολυτροπικές μεταφορές, χωροταξικό σχεδιασμό και ανταπόκριση μετά την τροχαία σύγκρουση. Και βασίζεται στην αρχή ότι οι δρόμοι πρέπει να είναι συγχωρητικοί ως προς το λάθος ενός οδηγού. Οι άνθρωποι κάνουν και θα συνεχίσουν να κάνουν λάθη. Σκοπός είναι και να ελαχιστοποιηθούν τα λάθη και οι δρόμοι να είναι έτσι φτιαγμένοι που να τα συγχωρούν, να υπάρχει το διαχωριστικό, η κατάλληλη διαγράμμιση, η σήμανση. Επίσης, χρειάζονται καμπάνιες για τη συμπεριφορά και σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα, όπως το alcolock, ένα σύστημα νέας τεχνολογίας που μπαίνει στα αυτοκίνητα ώστε να μην ξεκινούν εάν ο οδηγός έχει πιει. Αν δεν αλλάξει κάτι στο οδικό περιβάλλον, τότε με όσα συμβαίνουν στον δρόμο κινδυνεύουμε όλοι».

18 χρόνια ΙΟΑΣ

Μιλάμε για τα 18 χρόνια που κλείνει φέτος το ΙΟΑΣ και τη συνεισφορά του – που αποτελεί και συμβουλευτικό όργανο για θέματα οδικής ασφάλειας στον ΟΗΕ – με προτάσεις και δράσεις που υιοθετήθηκαν από διεθνή φόρα για έναν κόσμο χωρίς τροχαία δυστυχήματα. Οπως τη συμβολή του στην κατάρτιση του Παγκοσμίου Στρατηγικού Σχεδίου για τη Δεκαετία Δράσης για την Οδική Ασφάλεια 2021 – 2030 με στόχο τη μείωση θανάτων και τραυματισμών σε τροχαία κατά 50%. Τα ολοκληρωμένα προγράμματα όπως το «AVENUE» με θεωρητική και βιωματική εκπαίδευση που έχει υιοθετηθεί από την ΕΕ ως καλή πρακτική. Αλλά και τα Κέντρα Αναφοράς για την Οδική Ασφάλεια. «Η αναγνώρισή μας ως ενός φορέα που συνεισφέρει μας δίνει κουράγιο. Για να αλλάξουμε όμως χρειάζεται και πολιτική βούληση», σχολιάζει. Ενόψει της κάλπης της 21ης Μαΐου το Ινστιτούτο κάλεσε εκπροσώπους από όλα τα κοινοβουλευτικά κόμματα σε μια συζήτηση on camera δεσμεύοντάς τους σε ανάληψη δράσεων για την οδική ασφάλεια. Η ατζέντα του διαλόγου είχε πέντε θεματικές: τη στρατηγική τους για την επίτευξη του 50% του Παγκοσμίου Σχεδίου, τον σχεδιασμό τους για βιώσιμη κινητικότητα και πολύτροπες μετακινήσεις, την υιοθέτηση μέτρων για ασφαλή μετακίνηση στον αστικό ιστό με ανώτατο όριο ταχύτητας τα 30 χλμ./ώρα, τη διάθεση πόρων για την οδική ασφάλεια και τα τοπικά προβλήματα στην εκλογική περιφέρεια του κάθε υποψηφίου. Αναρωτιέμαι τι γεύση της άφησε αυτή η ανταλλαγή απόψεων με εκείνη στον ρόλο του δημοσιογράφου.

«Ακούστηκαν καλά πράγματα. Ελπίζω πραγματικά όποια κυβέρνηση αναλάβει να βάλει την οδική ασφάλεια σε προτεραιότητα», απαντά. Αν ο αυριανός πρωθυπουργός τής ζητούσε ένα χαρτί με τις προτεραιότητες, θα του έλεγε να παρακολουθεί τους 8 βασικούς δείκτες απόδοσης που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή: ταχύτητα, ζώνη ασφαλείας, προστατευτικός εξοπλισμός, αλκοόλ, απόσπαση προσοχής, ασφάλεια οχημάτων, υποδομές, φροντίδα μετά τη σύγκρουση. «Αν οι υπηρεσίες σε όλα τα υπουργεία έκαναν τη δουλειά τους σωστά, δεν θα υπήρχε πρόβλημα», σχολιάζει και τη ρωτώ αν οδηγεί. «Οδηγώ, αγαπώ την οδήγηση, κάνω 25.000 χιλιόμετρα τον χρόνο. Πρέπει όμως να πω ότι, ενώ για μένα η οδήγηση είναι μια απόλαυση, τα τελευταία δύο χρόνια έχω αρχίσει και φοβάμαι να οδηγήσω μέσα στην πόλη», ομολογεί. Αν και τα σημεία που παραμένουν προβληματικά στο οδικό δίκτυο είναι πολλά, η ίδια νιώθει περήφανη για αλλαγές που έγιναν χάρη στις δικές της προσπάθειες, όπως οι πινακίδες στην Κορίνθου – Πατρών που μείωσαν τα τροχαία κατά 90% και ένα έργο στη Χαλκίδος – Ψαχνών όπου, ενώ τα τελευταία 15 χρόνια είχε σε 4 χλμ. 34 νεκρούς, μόλις έκλεισε χρόνος χωρίς κανένα τροχαίο. «Με έχει ενθουσιάσει αυτό το έργο γιατί σώσαμε ζωές», αναφέρει.

Οση ώρα μιλάμε, παρότι η αίσθηση της φύσης γύρω μας δίνει τον τόνο της ζωής, ένας βαρύς πέπλος πένθους σκεπάζει ό,τι κι αν λέμε. Για λίγο, επιτρέπουμε να έρθει στην επιφάνεια το ανείπωτο. Μιλάμε για εκείνη τη ζωή που δεν σώθηκε και στάθηκε αφορμή να σωθούν τόσες άλλες. Μου περιγράφει το δραματικό τηλεφώνημα που δέχθηκε εκείνο το μεσημέρι του Μάρτη του 2004. «Ημουν σε ένα συνέδριο του Economist στην Αθήνα σε ένα μεγάλο κεντρικό ξενοδοχείο, είχα μόλις τελειώσει την ομιλία μου, όταν χτύπησε το κινητό μου και βγήκα έξω. Ηταν ο άντρας μου. «Το παιδί είχε ένα ατύχημα», μου λέει, «πρέπει να πάμε στην Πάτρα». Mε έπιασε ταραχή, έφυγα. Θυμάμαι χτυπούσαν τα δόντια μου. Εφτασα γρήγορα σπίτι, έβαλα πράγματα σε μια τσάντα για το νοσοκομείο, ο άντρας μου έλεγε «μην αργείς». Aυτός είχε καταλάβει. Φτάνουμε στο Αίγιο – αυτό είναι πολύ δύσκολο να το πω – μπαίνουμε στο νοσοκομείο. «Πώς έγινε;», ρωτάω. Μου λένε «Ο γιος σας δεν έφταιγε». Λέω «Είναι σοβαρά; Πού είναι;». Μου λένε «Εχει διακομισθεί στο νοσοκομείο στην Πάτρα». Η νοσοκόμα σκυμμένη, φεύγει, έρχεται και βλέπω μια πλαστική σακούλα με λευκοπλάστ που έγραφε το όνομα και την ώρα. Ετσι κατάλαβα ότι ο Πάνος… Μετά βγαίνω στον δρόμο με μια σακούλα με τα ρούχα του παιδιού, σαν χαμένη. Νόμιζα ότι ήμουν μετέωρη, ότι όλα είχαν τελειώσει. Σκεφτόμουν ότι δεν θα ξαναδώ το χαμόγελό του».

«Κάτι να αλλάξει»

Η ανάσα της κάθε τόσο κόβεται, αλλά σχεδόν αστραπιαία ανακτά την αυτοκυριαρχία της – σαν να μας βλέπει από κάπου εκείνος και πρόκειται να τη μαλώσει για το ολίσθημά της να αφήσει για λίγο τη θλίψη να νικήσει. Μου εξιστορεί πώς έφτασε μέχρι το Προεδρικό Μέγαρο τότε για να συζητήσει την πρόθεσή της να ιδρύσει στη μνήμη του γιου της το Ινστιτούτο. «Στη ζωή πρέπει να αγωνιζόμαστε για αυτό που πιστεύουμε. Γιατί αν δεν αγωνιστούμε, θα υπομένουμε τις συνέπειες. Για εμάς οι συνέπειες, μετά τον θάνατο του Πάνου, δεν μπορούν να γίνουν χειρότερες, αλλά ειλικρινά δεν θέλω να νιώσουν άλλοι άνθρωποι αυτό που πέρασα εγώ. Και θέλω να νιώσω ότι βάλαμε ένα λιθαράκι, ότι άλλαξε κάτι, αυτό είναι το όραμά μου», λέει εμφανώς συγκινημένη και πάλι. «Μέχρι να αρχίσει να αλλάζει κάτι στην πράξη, τι θα λέγατε στους αναγνώστες μας για να προστατευθούν;», τη ρωτώ ευθυγραμμιζόμενη κι εγώ με την επιθυμία της για θετική σκέψη. «Ενας χρυσός κανόνας», απαντά, «είναι ότι, όταν μπαίνω στο αυτοκίνητο, αφήνω όλα τα προβλήματα που με ταλαιπωρούν και συγκεντρώνομαι σε αυτό που κάνω. Για να προστατεύω τη ζωή μου και τη ζωή των άλλων. Οταν οδηγούμε πρέπει να είμαστε εκεί».