Η «Αντιγόνη» σ’ ένα τηλεοπτικό στούντιο από τον Αλέξανδρο Ραπτοτάσιο

Μια νέα εκδοχή της σοφόκλειας Αντιγόνης θα παρουσιάσει ο σκηνοθέτης Αλέξανδρος Ραπτοτάσιος στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου και συγκεκριμένα από τις 5 έως τις 7 Ιουλίου στον Χώρο Η της Πειραιώς 260.

Μια παράσταση για τη σχέση της πόλης / των πολιτών με την εξουσία, διαχρονικό ζήτημα του τραγικού έργου. Εστιάζοντας στον καταλυτικό ρόλο των ΜΜΕ στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, η θεατρική δράση τοποθετείται σ’ ένα κυβερνητικό τηλεοπτικό κανάλι, όπου κάθε πολιτική διαπραγμάτευση και απόφαση πραγματοποιούνται σε ζωντανό χρόνο. Ο Χορός των γερόντων γίνεται εδώ συμβούλιο πολιτικών στελεχών που εκφράζουν εκφάνσεις του κυρίαρχου λόγου, παρακολουθώντας, πάντα σε live σύνδεση, την ανελέητη σύγκρουση κοσμικού και ηθικού δικαίου.

Τους κεντρικούς ρόλους υποδύονται οι ηθοποιοί Γεράσιμος Σκιαδαρέσης (Κρέοντας), Κίττυ Παϊταζόγλου (Αντιγόνη), Ελένη Καραγιώργη (Ευριδίκη), Χριστίνα Δαλαμάγκα (Ισμήνη), Φοίβος Παπακώστας (Αίμονας), Βίκυ Κυριακουλάκου (Τειρεσίας), Λάμπρος Γραμματικός (Φύλακας, Άγγελος).

Στον Χορό συμμετέχουν οι Δανάη Λουκάκη (Κορυφαία), Γιώργος Μπινιάρης, Ντέμπορα Οντόγκ, Βασίλης Καλφάκης, Ντίνος Γκελαμέρης, Νέγρος του Μοριά, Ζωή Δρακοπούλου.

Ο Αλέξανδρος Ραπτοτάσιος μίλησε στα «Νέα» για την παράσταση, την Αντιγόνη και την μεταφορά των κλασικών κειμένων στο σήμερα.

Πώς προέκυψε η ιδέα για την παράσταση;

Έχοντας ανοιχτά τα μάτια για το τι συμβαίνει γύρω μας αυτή την στιγμή σε πολιτικό επίπεδο αλλά και επικοινωνιακό – ειδικά στην Ελλάδα: Green Screen, fake news, διαγγέλματα, Λίστα Πέτσα, ελεχγόμενος δημόσιος λόγος, λογοκριμένοι καλλιτέχνες, τηλεοπτικές δίκες και κανιβαλισμός στον αέρα.

Η Αντιγόνη που είναι ένα κλασικό έργο, στο σήμερα με τη δική σας προσαρμογή, πώς θεωρείτε ότι μιλάει;

Η Αντιγόνη είναι ένα κλασικό έργο και ως κλασικό έργο φέρει αναπάντητα και αιώνια ερωτήματα για τον άνθρωπο και την κοινωνία. Είναι ένα αριστοτεχνικά φτιαγμένο ‘δοχείο’ που μπορεί να γεμίσει με την κάθε εποχή και να μας φέρει αντιμέτωπους με το τι θεωρούμε σήμερα ηθικό, δίκαιο, συμπεριληπτικό και ανθρώπινο. Το έργο ακόμα και αν δεν αναφέρεται σε μια δημοκρατία, μιλάει για την δημοκρατία καθώς παρουσιάστηκε σε περίοδο δημοκρατίας και εξετάζει τα όρια της εξουσίας των κυβερνόντων σε σχέση με τις ηθικές αξίες και τα ατομικά δικαιώματα των κυβερνωμένων. Είμαστε ακόμα εκεί ως κοινωνία – είναι θέμα άλυτο το ποιος έχει δικαιώματα και πότε αυτά ακυρώνονται ή ανυψώνονται πάνω από την κοινή γνώμη. Είχαμε Αναγέννηση, είχαμε διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, την φρίκη του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, έχουμε αγάλματα και μνημεία για την αξία της ανθρώπινης ζωής και τους αγώνες για ελευθερίες και δικαιώματα ΑΛΛΑ αδυνατούμε να αναγνωρίσουμε τα ίδια δικαιώματα σε μετανάστες και πρόσφυγες πολέμου – θέλουμε πάλι την ομάδα μας να είναι με περισσότερα – να είναι ‘πιο άνθρωποι’ από τους ‘άλλους’. Ουσιαστικά σήμερα έχουν καταργηθεί τα ανθρώπινα δικαιώματα εκ του πρακτέου καθώς δεν έχουν καθολική πανανθρώπινη εφαρμογή – παντού βάζουμε όρους και προϋποθέσεις. Όπως ο Κρέοντας όταν απαγορεύει την ταφή του προδότη στην Αντιγόνη. Δεν είναι θρησκευτικό το θέμα αλλά πολιτικό. Είναι θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων η Αντιγόνη και σήμερα έχουμε τεράστιο πρόβλημα αναγνώρισης και εφαρμογής αυτών.

Η θεατρική δράση που περνάει μέσα από το πρίσμα ενός τηλεοπτικού καναλιού, πώς διαμορφώνεται;

Η θεατρική δράση διχοτομείται μεταξύ του τι βγαίνει στον αέρα και τι όχι. Σήμερα ο δημόσιος λόγος χαρακτηρίζεται από αυτές τις δύο πραγματικότητες και πρίσματα. Το στημένο και το πραγματικό, το εικονικό και το φυσικό, το δημόσιο και το ιδιωτικό. Στην παράσταση ο θεατής έχει απόλυτη πρόσβαση στο ιδιωτικό και στο OFF CAMERA αλλά ταυτόχρονα βλέπει πως κατασκευάζεται μια δημόσια εικόνα και μια εικονική πραγματικότητα – το Green Screen είναι ένα πολύ καθαρό εργαλείο για αυτόν τον σκοπό και λειτουργεί ως ‘επιδιορθωτικός φακός’ στην πολιτική πραγματικότητα, ωραιοποιεί τα τέρατα, κανονικοποιεί την σκληρότητα και κατευθύνει το συναίσθημα. Έτσι ο θεατής έχει το προνόμιο να δει όλα τα στάδια της κατασκευής όπως και τα επίπεδα της εξουσίας. Υπάρχουν οι απλοί υπάλληλοι του καναλιού, έπειτα τα στελέχη και οι παρουσιαστές, η Floor Manager και από πάνω ο Πρωθυπουργός – όμως τα σκαλοπάτια της εξουσίας δεν σταματούν εκεί. Από πάνω είναι η διεύθυνση του καναλιού, οι επιχειρηματίες και οι παράγοντες που κατέχουν την πραγματική ανώτατη εξουσία σε αυτή την χώρα και επιλέγουν πρωθυπουργούς και τους χρησιμοποιούν για όσο είναι χρήσιμοι, όπως και ένα τηλεοπτικό πρόσωπο. Η πολιτική και τα μίντια έχουν γίνει σχεδόν ένα πια και αυτός είναι ο κόσμος που προσπαθεί να αναποδογυρίσει η Αντιγόνη αλλά και άλλοι χαρακτήρες. Έχουμε δημιουργήσει έναν χαρακτήρα ενός καλλιτέχνη, που τον παίζε ο Νέγρος του Μοριά, που έρχονται στο κανάλι με την επίφαση της στήριξης προς την νέα κυβέρνηση ώστε να της επιτεθούν εκ των έσω. Αλλά ας μη πούμε άλλα.

Αυτή η live σύνδεση των πάντων, τι προσφέρει;

Προσφέρει την φόρμα και τον τρόπο με τον οποίο ήδη ζούμε την ζωή μας. Συνδεδεμένοι σε κοινωνικά δίκτυα και streaming, σε τηλεόραση και βιντεο-κλήσεις. Είμαστε δικτυωμένοι και σε συνεχή αναμετάδοση της ζωής μας, τον επιλογών μας, των σχέσεων μας, όλα είναι συνδεδεμένα και περνάνε μέσα από φίλτρα και ανακυκλώνονται, γίνονται μέρος της αγοράς και της πολιτικής ζωής – που είναι πλέον ένα – και έτσι δεν βλέπω αυτή την φόρμα που χρησιμοποιούμε ως κάτι ξένο. Ίσως είναι λίγο ξένη στο θέατρο αλλά στον περισσότερο κόσμο είναι μια οικεία πραγματικότητα.

Η ζωντανή σύνδεση επίσης έχει κάτι το επικίνδυνο και εκεί είναι που με ενδιαφέρει πιο πολύ γιατί η συνθήκη ταυτίζεται με αυτήν μιας θεατρικής παράστασης. Όλα μπορούν να συμβούν και όλα είναι δυνατά, ακόμα και από την μεριά του κοινού.

«Αυτά έχουν τα ζωντανά» – υπέροχη φράση που έπρεπε να την θυμίσει η τηλεόραση στο θέατρο για να την καταλάβουμε πάλι.

Ο χορός των γερόντων, πώς μεταμορφώνεται σε συμβούλιο πολιτικών;

Ο χορός των γερόντων στην Αντιγόνη στην δική μας παράσταση σπάει σε διάφορες ομάδες. Υπάρχουν οι εργαζόμενοι του καναλιού, οι τεχνικοί, οι καλεσμένοι και τα πολιτικά στελέχη που πλαισιώνουν τον Κρέοντα στην τηλεοπτική διακυβέρνηση. Όλοι είναι χορός. Ακόμη και το κοινό που είναι στον ρόλο των τηλεθεατών. Όμως άλλοι μιλούν λιγότερο και άλλοι περισσότερο. Άλλοι καθόλου. Όπως και στην πραγματική ζωή, ο δημόσιος λόγος είναι άνισα διανεμημένος. Έτσι έχουμε τον ‘κυρίαρχο λόγο’, δηλαδή τα όσα ακούγονται ξανά και ξανά, η ‘γραμμή’ που δίνεται από τους ‘από πάνω’.  Η μεγάλη ερώτηση που θέλουμε να κάνουμε είναι σε σχέση με το κοινό: είναι ενεργοί πολίτες ή παθητικοί τηλεθεατές; Δεν θα μπορούσαν να σταματήσουν την τραγωδία από το να συμβεί σε οποιοδήποτε στάδιο; Ακόμα και στο αρχαίο κείμενο, ο πολυπληθής χορός των γερόντων δεν θα μπορούσε να σταματήσει την Αντιγόνη και τον Κρέοντα, δεν θα μπορούσαν να αποτρέψουν την καταστροφή; Αυτό είναι από τα πιο παλιά ερωτήματα της τραγωδίας και μας απασχολεί καθώς εδώ μιλάμε για ένα πολιτικό έργο με ένα πολιτικό ζήτημα στον πυρήνα του. Το δίκαιο των πολλών ενάντια στο ατομικό δίκαιο, ενάντια στο δίκαιο του ηγέτη, ενάντια στο ηθικό δίκαιο κτλπ. Ποιος ο ρόλος του λαού σε μια τέτοια διαπραγμάτευση; Δεν μπορούμε να το απαντήσουμε. Στο τηλεοπτικό στούντιο που έχουμε στήσει δεν βλέπουμε τον λαό, βλέπουμε μια ελίτ και τους εργαζόμενους που την στηρίζουν με την ανάλογη αμοιβή. Δεν βλέπουμε την τριβή των κυβερνόντων με την ‘βάση’, με τους θεατές-πολίτες. Αυτό είναι κάτι που μόνο ζωντανά μπορεί να απαντηθεί μέσα σε μια σκοτεινή αίθουσα όπου θα βρεθούμε ο ένας απέναντι από τον άλλο για να το ερευνήσουμε.

Προφανώς είσαι υπέρ της προσαρμογής των κλασικών κειμένων στο σήμερα. Σε αυτή τη διαδικασία τι πρέπει να προσέχει ένας δημιουργός για να λειτουργήσει αυτή η αλλαγή;

Η δουλεία μας είναι η προσαρμογή – κάθε φορά που κάνουμε ένα έργο. Δεν υπάρχει αναπαραγωγή. Κάθε φορά παίρνουμε ένα κείμενο από το παρελθόν και το δουλεύουμε στο τώρα για το κοινό του τώρα με ο,τι κουβαλάμε εκείνη την περίοδο και με ο,τι συνδέεται το έργο στον κόσμο στον οποίο ζούμε. Το κείμενο στην Αντιγόνη δεν έχει αλλάξει, οπότε δεν έγινε κάποια τέτοιου είδους προσαρμογή. Και αυτό δεν το φοβάμαι. Υπάρχουν στιγμές που ο κόσμος που φτιάχνουμε στην παράστασή μας συγκρούεται με το κείμενο και το κοινό αντιλαμβάνεται πως είναι δυο διαφορετικέ μέρη, υπάρχει τριβή – αλλά αυτό το θεωρώ ενδιαφέρον και κάπως Μπρεχτικό καθώς αντιλαμβάνεσαι την κατασκευή και την αναλύεις πιο κριτικά.

Το βασικό θέμα για εμένα είναι να είναι καθαρές οι δράσεις και οι σκέψεις των χαρακτήρων ώστε να υπάρχει πραγματική δραματική εξέλιξη και εμπλοκή και όχι απλά ένα σχήμα, μια ιδέα ή ένα concept. Για να λειτουργήσει μια πιο τολμηρή επιλογή χρειάζεται πιστεύω να έχουμε στο μυαλό μας το κοινό, να μη φτιάχνουμε θέατρο για λίγους, να μην βασιζόμαστε σε αυτοαναφορές, σε αναφορές που δεν είναι πραγματικά κοινές, αλλά να κάνουμε θέατρο ‘τοπικό΄. Το εννοώ με την έννοια της αναγνώρισης του τι λες με μια παράσταση και σε ποιους και πως και για το εάν όλα αυτά συμπίπτουν. Το θέατρο είναι αποτελεσματικό και δικαιολογεί την ύπαρξη του όταν αφορά και σε τοπικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο πανανθρώπινων αξιών. Και αυτό οι αρχαίες τραγωδίες το πετύχαιναν όταν πρωτοπαρουσιάστηκαν. Σήμερα είναι η δουλειά μας να κάνουμε αυτόν τον μηχανισμό να δουλέψει ξανά ώστε να μιλήσουν όσο άμεσα μιλούσαν τότε.