Ρωσία και Ευρώπη σε τροχιά αντιπαράθεσης

Στις 7 Σεπτεμβρίου του 2020, η 38χρονη Μαρία Κολεσνίκοβα, ένα από τα βασικά πρόσωπα της αντιπολίτευσης στον λευκορώσο δεσπότη Αλεξάντερ Λουσακένκο, απήχθη με κινηματογραφικό τρόπο από τη μυστική αστυνομία στο Μινσκ. Λίγες ώρες μετά, την οδήγησαν, μαζί με δύο ακόμη αντιφρονούντες, στα σύνορα με την Ουκρανία. H ιδέα ήταν να εκδιωχθούν και οι τρεις αυτοί ταραξίες από τη χώρα τους, να ακολουθήσουν στον δρόμο της εξορίας τόσους και τόσους άλλους λευκορώσους αντικαθεστωτικούς. Οταν όμως το όχημα σταμάτησε στον μεθοριακό σταθμό, η Μαρία Κολεσνίκοβα πήδηξε έξω και έσχισε το διαβατήριό της: χωρίς χαρτιά, ο εκπατρισμός της ήταν αδύνατος. Εκτοτε, σαπίζει σε μία φυλακή του Μινσκ. Την ίδια θαρραλέα επιλογή έκανε και ο Αλεξέι Ναβάλνι, μεταξύ εξορίας και φυλακής διάλεξε ουσιαστικά το δεύτερο. \

Γιατί όταν ανακοίνωσε πως θα επέστρεφε στη Μόσχα, έπειτα από πέντε μήνες ανάρρωσης στο Βερολίνο από τη δηλητηρίασή του με Νόβιτσοκ, σίγουρα μπορούσε να φανταστεί ποια θα ήταν η συνέχεια: ο Ναβάλνι συνελήφθη με το που βγήκε από το αεροπλάνο, στις 17 Ιανουαρίου, και καταδικάστηκε την Τετάρτη σε δύο χρόνια και οκτώ μήνες φυλάκιση με το άλλοθι ότι παραβίασε, όσο ανέκαμπτε στη Γερμανία, τους όρους αναστολής μιας ποινής που του είχε επιβληθεί – σε μία κατασκευασμένη, σύμφωνα με το ΕΔΑΔ, δίκη – το 2014. Γιατί αποφάσισε να επιστρέψει, παρά τις επανειλημμένες προειδοποιήσεις των ρωσικών αρχών;

Γιατί εξορία σημαίνει πολιτικός θάνατος: όπως σημειώνει στη Monde η Φρανσουά Φρεσόζ, ένα σύνθημα που λέγεται στην εξορία δεν ακούγεται εκεί όπου πρέπει. Από τη φυλακή, όμως, ο Ναβάλνι μπόρεσε να καλέσει τους υποστηρικτές του να διαδηλώσουν, μπόρεσε να τους πει «Μη φοβάστε». «Μη στενοχωριέσαι. Ολα θα πάνε καλά», φώναξε στη σύζυγο και θερμότερη υποστηρίκτριά του, τη Γιούλια, λίγο πριν τον απομακρύνουν σιδηροδέσμιο οι αστυνομικοί από το δικαστήριο, την Τετάρτη. Θα πάνε όμως; Και τι ρόλο μπορεί και προτίθεται να παίξει σε αυτό η Δύση, πέρα από τις λεκτικές καταδίκες και τις πιέσεις για την απελευθέρωση του διασημότερου, πλέον, πολιτικού κρατούμενου παγκοσμίως;

Δηλητηρίαση Ναβάλνι

Τόσο η δηλητηρίαση του Ναβάλνι με Νόβιτσοκ, που χρεώνεται από τις περισσότερες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις στις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες, όσο και η πολύμηνη καταδίκη του με μία έωλη κατηγορία, σηματοδοτούν μία ξεκάθαρη εκτράχυνση της στάσης του Κρεμλίνου, έπειτα από μία πολύχρονη παρενόχληση μεσαίας έντασης, αποτελούμενης από σύντομες συλλήψεις και επανειλημμένες δικαστικές διώξεις. Το Κρεμλίνο δεν προσπαθεί πλέον καν να σεβαστεί μια μορφή αξιοπιστίας στην παρουσίαση των γεγονότων: σε τηλεφωνική συνομιλία που είχε τον Σεπτέμβριο με τον Εμανουέλ Μακρόν, ο Βλαντίμιρ Πούτιν δεν δίστασε να του πει πως ο «μπλόγκερ» (δεν αναφέρεται ποτέ σε αυτόν με το όνομά του) μπορεί να δηλητηριάστηκε μόνος του.

To ρωσικό καθεστώς εμπαίζει πια ανοιχτά τη Δύση, διότι έχει διαπιστώσει την τρωτότητά της, τα εξαρτημένα αντανακλαστικά της. Σωρεύοντας βέβαια ποινές φυλάκισης σε βάρος του Ναβάλνι (ο υπ’ αριθμόν 1 εχθρός του Πούτιν αναμενόταν να καθίσει χθες εκ νέου στο εδώλιο κατηγορούμενος για δυσφήμηση ενός βετεράνου του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ εκκρεμεί επίσης η δίκη του για «μεγάλης κλίμακας απάτη» σε σχέση με το ίδρυμα κατά της διαφθοράς που διευθύνει) κινδυνεύει να τον μετατρέψει σε πολιτικό μάρτυρα, αυξάνοντας ακόμα περισσότερο το κύρος και την αναγνωρισιμότητά του. Από την άλλη πλευρά, πρόσφατη δημοσκόπηση του Κέντρου Levada έδειξε πως μόλις ένα 15% των Ρώσων πιστεύουν σε μία προσπάθεια πολιτικής εξόντωσής του από τις Αρχές: η δημοτικότητα του Ναβάλνι παραμένει περιορισμένη σε ένα κοινό πεφωτισμένων Ρώσων, εκείνων που παρακολουθούν τα βίντεό του κατά της διαφθοράς, και βγαίνουν στους δρόμους με ορατό κίνδυνο να συλληφθούν.

Λίγο πριν φτάσει, το βράδυ της Πέμπτης, στη Μόσχα, για διήμερη επίσκεψη ο επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Ζοζέπ Μπορέλ, ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ, εξέφρασε την ελπίδα ότι «κανείς δεν θα κάνει την ανοησία να συνδέσει την προοπτική των σχέσεων Ρωσίας – ΕΕ με την τύχη ενός ενοίκου ενός κέντρου κράτησης».

Η ΕΕ έχει ήδη επιβάλει ονομαστικές κυρώσεις, στο πλαίσιο της υπόθεσης Ναβάλνι, εις βάρος υψηλά ιστάμενων του Κρεμλίνου και των ρωσικών υπηρεσιών ασφαλείας, η Γερμανία όμως δεν δείχνει προς το παρόν διατεθειμένη να παγώσει το έργο του αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 2, όπως την κάλεσε προ ημερών να κάνει, για πρώτη φορά τόσο ανοιχτά, ο γάλλος υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων, και οι Ευρωπαίοι δεν δείχνουν επί του παρόντος πρόθυμοι να κάνουν αυτό που τους ζήτησε από το Ευρωκοινοβούλιο ο ίδιος ο Ναβάλνι τον Νοέμβριο – να επεκτείνουν τις κυρώσεις τους σε εκείνους που λαμβάνουν τις αποφάσεις στη Μόσχα, πέραν εκείνων που τις εκτελούν, καθώς και στους ολιγάρχες που έχουν τοποθετήσει τα χρήματά τους στην Ευρώπη. Οσο για τις ΗΠΑ, προτείνοντας και εξασφαλίζοντας την ανανέωση για πέντε χρόνια της συνθήκης New Start, ο Τζο Μπάιντεν έδειξε ποιον θεωρεί ως τον τομέα όπου μπορεί να επιτευχθεί πρόοδος με τη Μόσχα: τον έλεγχο των εξοπλισμών, όπως και την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου.

Ιδιαιτέρως βαρύ ήταν το κλίμα στη χθεσινή συνάντηση που είχαν στη Μόσχα ο ύπατος αρμοστής της ΕΕ για την εξωτερική πολιτική και ο ρώσος υπουργός Εξωτερικών. «Είναι βέβαιο ότι οι σχέσεις μας είναι πολύ τεταμένες και η υπόθεση Ναβάλνι μάς οδηγεί σε ένα από τα χαμηλότερα σημεία τους», δήλωσε χαρακτηριστικά ο Ζοζέπ Μπορέλ, ο οποίος ζήτησε την άμεση απελευθέρωση του φυλακισμένου αντιπάλου του Πούτιν. Από την πλευρά του, ο Σεργκέι Λαβρόφ παραδέχθηκε ότι ΕΕ και Ρωσία βρίσκονται σε αντιπαράθεση σε πολλά θέματα, ενώ προέβλεψε πως κάθε περαιτέρω επιδείνωση των διμερών σχέσεων θα έχει «απρόβλεπτες συνέπειες».