Αρριζα νιάτια

Εχει πάντα ενδιαφέρον σε κάθε μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς η ομαδοποίηση φαινομένων. Συχνότερα το θέατρο αντλεί τα θέματά του από ατομικές συμπεριφορές και από ιδιάζοντες ψυχισμούς. Αλλά όχι σπάνια ανιχνεύει και τα κίνητρα και τις αιτίες που ωθούν κάποιες ομάδες ανθρώπων να δρουν, να αντιδρούν και να εξελίσσονται συναρτήσει της ηλικίας, της καταγωγής, της εργασίας και του ιδεολογήματος που υπηρετούν.

Ετσι, π.χ., έχουμε τους «Συντρόφους» του Στρίντμπεργκ, τους «Υφαντές» του Χάουπτμαν, τους «Φοιτητές» του Ξενόπουλου, τους «Δίκαιους – Αναρχικούς» του Καμί, τις «Δούλες» του Ζενέ, τους «Μικροαστούς» του Γκόρκι, τους «Χασάπηδες» του Μπισέ, τους «Ρομαντικούς» του Χικμέτ, τους «Εξόριστους» του Τζόις, τους «Παραθεριστές» του Γκόρκι, τους «Δανειστές» του Στρίντμπεργκ. Αυτή η δραματολογική στροφή προς κοινωνικές ομάδες και η αναζήτηση ταξικών ή ιδεολογικών κωδίκων μαζικής συμπεριφοράς έχει βρει θεατρική στέγη εξαιτίας των νέων ανθρωπολογικών θεωριών, ιδίως του 19ου αιώνα, της κοινωνιολογίας, της ψυχολογίας και της εγκληματολογίας. Αναφέρω πόσο έχει επηρεάσει γενιές γενεών το βιβλίο «Ψυχολογία του όχλου», που έως πρόσφατα σερνόταν στα καροτσάκια των μεταχειρισμένων παλαιών εκδόσεων. Εξάλλου προϊόν της γενετικής ήταν η υπόθεση που κατατέθηκε για χρόνια στο εγχειρίδιο «Επαγγελματίας άνθρωπος». «Θεωρία» πως η εγκληματική πράξη οφείλεται σε διαμαρτίες του γενετικού κώδικα!

Ολες αυτές οι προσεγγίσεις, νέες και ρηξικέλευθες, της ανθρώπινης συμπεριφοράς οδήγησαν συχνά τους συγγραφείς και στο θέατρο ιδιαιτέρως να εξετάσουν κατά πόσο μια κοινωνική ή πνευματική ή εργασιακή ομάδα υπακούει σε υπόγειους, φυσικούς ή συγκυριακούς κώδικες συμπεριφοράς.

ΟΙ ΦΟΙΤΗΤΕΣ. Μια τέτοια ομάδα που ερέθισε κυρίως τους ρομαντικούς πρώτους της μεγάλης πρώτης περιόδου του κινήματος «Θύελλα και ορμή» αλλά και το τέλος των επαναστατικών ψευδαισθήσεων στα χρόνια της απαισιοδοξίας είναι οι φοιτητές. Πράγματι, αυτή η συγκυριακή ομάδα έχει ύψιστο ενδιαφέρον παρατήρησης. Εφηβοι από διαφορετικές τάξεις, διαφορετική οικογενειακή ανατροφή, διαφορετική θρησκευτική παράδοση, διαφορετική ιστορική μνήμη και βεβαίως τελείως διαφορετικές ηθικές αξίες και πολιτικές ιδέες συναντώνται σε ένα μακριά από την εστία τους Πανεπιστήμιο, καλούνται να ανακαλύψουν νέες ιδέες, αυστηρές επιστημονικές μεθόδους, να αποδεχθούν νέες πειθαρχίες, να αναγνωρίσουν ή να απορρίψουν αυθεντίες και να συγκροτήσουν επιστημονικό πρόσωπο ή προσωπείο που ή να ενισχύει την ιδιοσυγκρασία τους ή να την αλλοιώνει ή να την προσαρμόζει σε νέες συνθήκες ζωής και εργασίας.

Και όλα αυτά συναρτήσει της συνύπαρξης στον ίδιο χώρο (και μάθησης και μελέτης και στέγασης) των δύο φύλων, όταν τα δύο φύλα ευρίσκονται στην κρίσιμη στιγμή της συνειδητοποίησης της διαφοράς, στην ανάδυση της σεξουαλικότητας, όταν μάλιστα αυτή η ανακάλυψη γίνεται μακριά από επαρχιώτικα ή οικογενειακά ή θρησκευτικά στεγανά, κυρίως συντηρητικά και παραδοσιακά.

Το κλασικό θεατρικό κείμενο αυτής της κατηγορίας είναι «Το ξύπνημα της άνοιξης» του Βέντεκιντ. Ανάμεσα στις εκρήξεις των νέων επιστημών (κοινωνιολογία, ψυχανάλυση, πολιτική οικονομία, βιολογία) και την αναθεώρηση αισθητικών θεωριών (ρεαλισμός, νατουραλισμός, συμβολισμός κτλ.) ο Βέντεκιντ βάζει βαθιά το νυστέρι και ανατέμνει τον ψυχισμό, τις ψευδαισθήσεις, τις ουτοπίες αλλά και τα άγρια απωθημένα ένστικτα μιας ομάδας εφήβων στη Γερμανία που βιώνει την κρίση που θα οδηγήσει στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την ανεργία και εν συνεχεία στον ναζισμό –ένας οξυδερκής θεατής του «Ξυπνήματος» θα μπορούσε να διακρίνει μέσα στην ομάδα που σπαράζεται από εφιάλτες και πάθη να αναδύονται «προσωπικότητες» σαν του Γκέμπελς και ένστικτα σαν των ομάδων κρούσης των SS.

Ο Φέρντιναντ Μπρούκνερ θέλησε να γράψει ένα ανάλογο έργο με του Βέντεκιντ έχοντας ως παρατηρούμενα πειραματόζωα μια ομάδα φοιτητών στη μεταπολεμική Ευρώπη. Σε μια Ευρώπη της ηττημένης Γερμανίας, των κρεματορίων, των εκατομμυρίων νεκρών και της ατομικής βόμβας στο Ναγκασάκι.

Νέα παιδιά χωρίς κανένα όραμα, αφού οι ευρωπαϊκές ουμανιστικές παραδόσεις στηριγμένες στα ελληνορωμαϊκά εκπαιδευτικά ιδεώδη έχουν καταρρακωθεί, έχουν χρησιμοποιηθεί για να προπαγανδίσουν το Τρίτο Ράιχ ή έχουν εξευτελιστεί από τις αντίπαλες δυνάμεις που τα πρόδωσαν εν ονόματι του πουρκουά.

Στην «Αρρώστια της νιότης» του Μπρούκνερ κυριαρχεί στα νέα παιδιά το ένστικτο της επιβίωσης, της επιβολής, της επιθετικότητας και της βίας που ικανοποιούνται με το να βασανίζουν τον σύντροφο ή τη σύντροφο είτε με τη σεξουαλική βία είτε με την απαξίωση και τον κυνισμό. Οταν η εφηβική ψυχή αποξενωθεί από την αναζήτηση της ερωτικής αμοιβαίας συνύπαρξης, από την ομορφιά του αγώνα για τη δικαιοσύνη, τη συντροφικότητα και το αδύνατον, γίνεται θηριώδης, αγελαία, αυτιστική.

Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ. Στο θέατρο Ακαδημία Πλάτωνος ο Δημήτρης Λάλος συνεχίζει τη μονήρη και πείσμονα προσπάθειά του για ένα θέατρο βαθιάς καλλιέργειας, καλλιέργειας και των παιδιών που καθοδηγεί αλλά και του κοινού.

Εχει βάλει ψηλά τον πήχη και δουλεύει με συνθήκες πειραματικού εργαστηρίου. Διαμορφώνει ηθοποιούς με σκηνικό ήθος, ιδιάζουσα προσωπική τεχνική, αποφεύγοντας μαθητές – μαϊμούδες του Δασκάλου. Εκμεταλλεύεται και αξιοποιεί τα προσόντα των συνεργατών του και δεν εκθέτει τα ελαττώματα, αντίθετα τα ανατάσσει και τα εντάσσει στην ιδιομορφία του καθενός.

Το έργο παιζόταν (και θα επαναληφθεί στη νέα περίοδο) σ’ έναν χώρο όπου το κοινό εντάσσεται μέσα στη δράση και συνυφαίνεται. Ετσι η διδασκαλία των ηθοποιών αφήνει εκτεθειμένο τον ηθοποιό στο κοντινό βλέμμα του θεατή. Ετσι, αδύνατον να ψεύδεται.

Το σκηνικό περιβάλλον οργάνωσε ο Μιχάλης Σαπλαούρας, τα κοστούμια φρόντισε η Βασιλική Σύρμα. Ο Λάλος έκανε και τη θεατρική οργανική, ωμή, αλλά πλούσια σε ήχους και εικόνες μετάφραση.

Η ομάδα των ηθοποιών φυσάει! Κυριολεκτικά. Αποτελεί πλέον πρότυπο Σχολής.

Αναφέρω χωρίς να ξεχωρίζω τον Τάσο Δέδε, τον Ουσίκ Χανικιάν, τη Χριστίνα Μαριάνου, τον Γιώργο Τριανταφυλλίδη, τη Νατάσα Εξηνταβελώνη.