Αναζήτηση
Το 2016 ξεκίνησε κάθε άλλο παρά ήρεμα. Η πτώση των χρηματιστηρίων στην Κίνα έχει αποσταθεροποιήσει τις αγορές σε όλο τον κόσμο. Οι αναδυόμενες οικονομίες μοιάζει να έχουν περιέλθει σε τέλμα. Η τιμή του πετρελαίου έχει κάνει βουτιά, βυθίζοντας τις παραγωγούς πετρελαίου σε κρίση. Η Βόρεια Κορέα κάνει επίδειξη της πυρηνικής της δύναμης. Και στην Ευρώπη, η συνεχιζόμενη προσφυγική κρίση προκαλεί ένα τοξικό κύμα εθνικισμού, που απειλεί να διαλύσει την Ευρωπαϊκή Ενωση. Αν προσθέσουμε σε όλα αυτά τις νεο-ιμπεριαλιστικές φιλοδοξίες της Ρωσίας και την απειλή της ισλαμικής τρομοκρατίας, τότε το μόνο που λείπει από την εικόνα της διαφαινόμενης Αποκάλυψης είναι φλεγόμενοι μετεωρίτες στον ορίζοντα. Οπου και να κοιτάξει κανείς, μοιάζει να κυριαρχεί το χάος. Η διεθνής τάξη που σφυρηλατήθηκε μέσα στις φλόγες του 20ού αιώνα μοιάζει να χάνεται, και δεν έχουμε ακόμα την παραμικρή ιδέα όσον αφορά το τι θα την αντικαταστήσει.
Δεν είναι δύσκολο να δώσουμε ονόματα στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε: παγκοσμιοποίηση, ψηφιοποίηση, κλιματική αλλαγή και ούτω καθεξής. Εκείνο που παραμένει ασαφές είναι το πλαίσιο εντός του οποίου θα έρθει η απάντηση –αν έρθει. Μέσα σε ποιες πολιτικές δομές, με πρωτοβουλία τίνος και με βάση ποιους κανόνες θα διεξαχθούν οι διαπραγματεύσεις –και αν αυτό αποδειχθεί αδύνατο, οι συγκρούσεις –γύρω από αυτά τα ζητήματα;
Μία πολιτική και οικονομική τάξη –ιδιαίτερα σε παγκόσμιο επίπεδο –δεν προκύπτει μέσα από την ειρηνική συναίνεση ή την αδιαφιλονίκητη αξίωση του ισχυρότερου. Ανέκαθεν ήταν αποτέλεσμα μιας μάχης για κυριαρχία –μάχης συχνά βάναυσης, αιματηρής και μακροχρόνιας –ανάμεσα σε αντίπαλες ομάδες. Μόνο μέσω της σύγκρουσης εγκαθιδρύονται οι νέοι πυλώνες, θεσμοί και πρωταγωνιστές μιας νέας τάξης.
Η φιλελεύθερη δυτική τάξη που υπήρχε από τα τέλη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν βασισμένη στην παγκόσμια ηγεμονία των ΗΠΑ. Ως μοναδική πραγματικά παγκόσμια δύναμη, κυριαρχούσαν όχι μόνο στο βασίλειο της σκληρής στρατιωτικής ισχύος (καθώς και σε οικονομικό και το χρηματοπιστωτικό επίπεδο) αλλά σε σχεδόν όλες τις διαστάσεις της ήπιας ισχύος (για παράδειγμα, τον πολιτισμό, τη γλώσσα, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, την τεχνολογία και τη μόδα).
Η Pax Americana που διασφάλιζε έναν σημαντικό βαθμό παγκόσμιας σταθερότητας έχει αρχίσει να ξεφτίζει –ιδιαίτερα στη Μέση Ανατολή και τη Χερσόνησο της Κορέας. Μπορεί οι ΗΠΑ να παραμένουν το ισχυρότερο κράτος στον κόσμο, δεν είναι όμως πλέον ικανές ή πρόθυμες να παίξουν τον ρόλο του παγκόσμιου χωροφύλακα ή να κάνουν τις θυσίες που απαιτεί η διασφάλιση της τάξης. Πράγματι, σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, με όλο και μεγαλύτερη ενοποίηση όσον αφορά τις επικοινωνίες, την τεχνολογία και –όπως είδαμε πρόσφατα –τις μετακινήσεις πληθυσμών, τα κέντρα δύναμης εξασθενούν και διασκορπίζονται· από την ίδια του τη φύση, ο παγκοσμιοποιημένος κόσμος ξεγλιστράει στην επιβολή της τάξης του 20ού αιώνα.
Παρότι είναι μάλλον αναπόφευκτο να αναδυθεί μία νέα παγκόσμια τάξη, τα θεμέλιά της παραμένουν δυσδιάκριτα. Μία νέα τάξη υπό την ηγεσία της Κίνας μοιάζει μάλλον απίθανη. Και ούτε είναι πιθανό να καταλήξει αυτή η ταραγμένη μεταβατική περίοδος στην ανάδυση μιας δεύτερης Pax Americana. Στην πραγματικότητα, η κύρια πρόκληση για τα επόμενα χρόνια πιθανότατα θα είναι η διαχείριση της μειούμενης επιρροής των ΗΠΑ. Δεν υπάρχει πλαίσιο για τη συνταξιοδότηση ενός ηγεμόνα. Παρότι μία κυρίαρχη δύναμη μπορεί να πέσει μέσω μιας μάχης για κυριαρχία, η οικειοθελής υποχώρηση δεν αποτελεί εναλλακτική επιλογή, διότι το κενό εξουσίας που θα προέκυπτε θα έθετε σε κίνδυνο τη σταθερότητα ολόκληρου του συστήματος. Και όντως, η επόπτευση του τέλους της Pax Americana αναμένεται να κυριαρχήσει στη θητεία του επόμενου προέδρου των ΗΠΑ –όποιος και αν είναι αυτός. Για την Ευρώπη, το γεγονός αυτό εγείρει ένα εξίσου δύσκολο ερώτημα. Θα οδηγήσει άραγε αναπόφευκτα σε κρίση, αν όχι σε διαμάχη, η παρακμή της Pax Americana, που λειτούργησε για επτά δεκαετίες ως εγγυήτρια της εσωτερικής φιλελεύθερης τάξης της Ευρώπης; Η άνοδος του νεο-εθνικισμού σε ολόκληρη την ήπειρο μοιάζει να επιβεβαιώνει ένα τέτοιο σενάριο, που θα είχε φοβερές συνέπειες.
Η ζοφερή προοπτική μιας ευρωπαϊκής αυτοκτονίας δεν είναι πλέον αδιανόητη. Τι θα συμβεί αν η γερμανίδα καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ πέσει εξαιτίας της προσφυγικής πολιτικής της, αν το Ηνωμένο Βασίλειο εγκαταλείψει την Ευρωπαϊκή Ενωση, ή αν η γαλλίδα λαϊκίστρια Μαρίν Λεπέν κατακτήσει την προεδρία; Μια βουτιά στην άβυσσο είναι η πλέον επικίνδυνη έκβαση που μπορεί να φανταστεί κανείς –αν όχι η πιθανότερη.
Η αυτοκτονία, φυσικά, μπορεί να αποφευχθεί. Ομως εκείνοι που πλαγιοκοπούν χαρούμενα τη θέση της Μέρκελ, την ευρωπαϊκή ταυτότητα της Βρετανίας και τις αξίες του Διαφωτισμού της Γαλλίας πριονίζουν το κλαδί πάνω στο οποίο στεκόμαστε όλοι.
Ο Γιόσκα Φίσερ είναι ιδρυτικό στέλεχος και επικεφαλής των γερμανών Πρασίνων σχεδόν δύο δεκαετίες. Διετέλεσε υπουργός Εξωτερικών και αντικαγκελάριος της Γερμανίας από το 1998 έως το 2005.
