Τις λίγες εβδομάδες που έχουν μεσολαβήσει αφότου ανέλαβε καθήκοντα η νέα δεξιά κυβέρνηση του κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη στην Πολωνία, οι ηγέτες της έχουν θορυβήσει την εγχώρια αντιπολίτευση και τα μετριοπαθή κόμματα ανά την Ευρώπη προχωρώντας σε μια σειρά από μονομερείς ενέργειες που ένας επικριτής τους αποκάλεσε «πουτινικές».

Υπό την καθοδήγηση του αδιαφιλονίκητου ηγέτη τους Γιάροσλαβ Κατσίνσκι, έδωσαν χάρη στον διαβόητο επικεφαλής των υπηρεσιών ασφάλειας, ο οποίος είχε εφεσιβάλει μια τριετή καταδίκη για κατάχρηση της εξουσίας του από την προηγούμενη κυβερνητική τους θητεία· επεχείρησαν να σταματήσουν την παραγωγή ενός θεατρικού έργου («Ο θάνατος και η κόρη» της νομπελίστριας αυστριακής συγγραφέως Ελφρίντε Γέλινεκ), το οποίο έκριναν «πορνογραφικό»· και διακήρυξαν, επανειλημμένα και εμφατικά, πως θα ανέτρεπαν την υπόσχεση της προηγούμενης κυβέρνησης να δεχθεί πρόσφυγες που εισρέουν στην Ευρώπη.

Το σοβαρότερο ζήτημα, όμως, είναι μια σειρά αμφιλεγόμενων κοινοβουλευτικών ελιγμών από την κυβέρνηση και την αντιπολίτευση που επέτρεψαν σε μια διαμάχη για σύσταση του ισχυρού Συνταγματικού Δικαστηρίου να μετατραπεί σε γενικευμένη συνταγματική κρίση –με χιλιάδες διαδηλωτές, και από τις δύο πλευρές, στους δρόμους.

Σε ολόκληρη την Ευρώπη, και ιδίως στον απόηχο της προσφυγικής κρίσης και των τρομοκρατικών επιθέσεων στο Παρίσι, εθνικιστικά κινήματα βλέπουν τη δημοτικότητά τους να αυξάνεται. Η δεξιά κλίση που παίρνει όμως η Πολωνία υπό το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη αναστατώνει αυτήν που υπήρξε η ισχυρότερη οικονομία της περιοχής και πρότυπο για τα δοκιμαζόμενα μετασοβιετικά κράτη της Ανατολικής Ευρώπης.

«Είμαι πολύ ταραγμένος και θλιμμένος» δήλωσε ο Αντρεζέι Ζολ, ένας πρώην πρόεδρος του Συνταγματικού Δικαστηρίου, στην εφημερίδα «Gazeta Wyborcza». «Είκοσι πέντε χρόνια δημοκρατικής Πολωνίας φτάνουν στο τέλος τους».

Το περασμένο Σάββατο, αντικυβερνητικοί διαδηλωτές πραγματοποίησαν ειρηνική πορεία στο κέντρο της Βαρσοβίας ζητώντας δημοκρατία. Την επομένη, μια φιλοκυβερνητική Πορεία Ελευθερίας και Αλληλεγγύης προσείλκυσε ένα μικρότερο πλήθος ειρηνικών διαδηλωτών που φώναζαν συνθήματα όπως «Θεός, τιμή, πατρίδα» και τραγουδούσαν πατριωτικούς ύμνους τού τύπου «Αφήστε την Πολωνία να είναι η Πολωνία».

«Ο Κατσίνσκι κατάφερε και πάλι να διχάσει τους Πολωνούς» δήλωσε ένας συμμετέχων στη διαδήλωση του Σαββάτου, ο Ρίσαρτ Πέτρου, ηγέτης ενός νέου αντιπολιτευόμενου κόμματος, ονόματι Σύγχρονο. «Και το έκανε μέσα σε μόλις έναν μήνα».

Τα ηγετικά στελέχη του κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη επιμένουν πως απλώς εκπληρώνουν τις δίκαιες επιθυμίες των ψηφοφόρων που τους ανέδειξαν στην εξουσία. Και πως δεν πρόκειται να υπάρξουν σημαντικές αλλαγές στις σχέσεις της Πολωνίας με την ΕΕ, το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ, παρά τις όποιες αλλαγές κάνει στο εσωτερικό η νέα συντηρητική κυβέρνηση. Η ηγεσία του κόμματος, ωστόσο, μοιάζει να επιβεβαιώνει συχνά τους χειρότερους φόβους των επικριτών της. Οταν ορισμένα μέλη της αντιπολίτευσης ζήτησαν να διερευνηθούν από την ΕΕ οι ενέργειες της νέας κυβέρνησης, ο Κατσίνσκι τούς περιέγραψε ως προδότες. «Στην Πολωνία υπάρχει μια φριχτή παράδοση εθνικής προδοσίας» είπε. «Είναι σαν να βρίσκεται εγγεγραμμένο στα γονίδιά τους, στα γονίδια των Πολωνών του χειρίστου είδους».

Η ταχύτητα με την οποία κεφαλαιοποίησε το Νόμος και Δικαιοσύνη την αποφασιστική του νίκη στις κοινοβουλευτικές εκλογές του Οκτωβρίου έχει επιφέρει μεγάλη αναταραχή στην πολωνική πολιτική σκηνή –το ίδιο και η επανεμφάνιση παλαιότερων προσώπων από την προηγούμενη θητεία του κόμματος στην εξουσία, μεταξύ 2005 και 2007. Αντί να προβάλει τον Κατσίνσκι και άλλα πρόσωπα από τα παλιά, το κόμμα επέλεξε νεότερους, μετριοπαθέστερους υποψηφίους, πρώτα τον Αντρέι Ντούντα για πρόεδρο την άνοιξη και έπειτα την Μπεάτα Σίντλο για πρωθυπουργό το φθινόπωρο. Τις τελευταίες ημέρες της προεκλογικής εκστρατείας, ωστόσο, και ιδίως αφότου ανέλαβε καθήκοντα η νέα κυβέρνηση, ο Κατσίνσκι βγήκε και πάλι μπροστά, φέροντας μαζί του και πολλούς από τους παλαιότερους συμμάχους του. Ο εθνικισμός ανεβαίνει. Σε μια συγκέντρωση δεξιών νεολαίων στο Βρότσλαβ τον περασμένο μήνα, έριξαν στην πυρά το είδωλο ενός υπερορθόδοξου Εβραίου.

Για χρόνια, υπό την προηγούμενη, κεντροαριστερή κυβέρνηση, την Πλατφόρμα των Πολιτών, οι ανώτεροι αξιωματούχοι μιλούσαν με φόντο τις σημαίες της Πολωνίας και της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Εφεξής, η Σίντλο αποφάσισε πως θα χρησιμοποιούνται μόνο πολωνικές σημαίες. «Χαίρομαι που σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς η Πολωνία ανήκει στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ» δήλωσε. «Αποφασίσαμε όμως πως τα πολωνικά υπουργικά συμβούλια και οι συνεντεύξεις Τύπου που ακολουθούν θα λαμβάνουν εφεξής χώρα με φόντο τις πλέον, κατά την άποψή μου, όμορφες λευκοκόκκινες σημαίες».

Επί εβδομάδες, στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, οι πολίτες αναρωτιόντουσαν αν το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη είχε αλλάξει από την προηγούμενη, προκλητική του θητεία στην κυβέρνηση. Και τα δύο μεγάλα κόμματα της Πολωνίας θεωρούν εαυτούς κληρονόμους του κινήματος της Αλληλεγγύης, που πρωτοστάτησε στην ανατροπή του κομμουνιστικού καθεστώτος το 1989. Παρότι όμως η Πλατφόρμα των Πολιτών ασπάστηκε τις αρχές της ελεύθερης αγοράς και ενστερνίστηκε με ενθουσιασμό τον ανερχόμενο ρόλο της Πολωνίας στις ευρωπαϊκές υποθέσεις, το Νόμος και Δικαιοσύνη, με τους βαθείς δεσμούς του με τις αγροτικές περιοχές της χώρας και την ισχυρή Καθολική Εκκλησία, πλασάρεται ως υπερασπιστής εκείνων τους οποίους άφησε πίσω η μετακομμουνιστική ευημερία της χώρας. Και τώρα εκφράζονται ανησυχίες πως το κόμμα, έπειτα από οκτώ χρόνια στην αντιπολίτευση, δεν θα διστάσει να παρακάμψει το Σύνταγμα προκειμένου να αποκαταστήσει τις κατ’ αυτό αδικίες.

«Αυτό το πρόβλημα δεν υπάρχει μόνο στην Πολωνία» δήλωσε ο Αλεξάντερ Κβασνιέφσκι, ο αριστερός πρόεδρος της χώρας από το 1995 έως το 2005. «Συμβαίνει και σε άλλες χώρες ανά την Ευρώπη. Είναι το πρόβλημα της δημοκρατίας γενικά. Η παραδοσιακή δημοκρατία διέρχεται κρίση».