Με τις εκλογές της περασμένης Κυριακής έκλεισε ένας εννεάμηνος πολιτικός κύκλος, σίγουρα ο πιο πυκνός μετά τις μέρες της Μεταπολίτευσης. Ομως, παρά τα όσα μεσολάβησαν αυτούς τους μήνες –ένα δημοψήφισμα, μια συμφωνία/Μνημόνιο και μια διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ -, το αποτέλεσμα της 20ής Σεπτεμβρίου, τουλάχιστον ως προς τα συνολικά μεγέθη, ήρθε να επιβεβαιώσει σχεδόν φωτογραφικά την ετυμηγορία της 25ης Ιανουαρίου. Η φαινομενική αυτή ακινησία, κυρίως ως προς την εκλογική γεωγραφία, υποκρύπτει πάντως σημαντικές υπόγειες μεταβολές στα επιμέρους κομματικά ακροατήρια.

Μια πρώτη παρατήρηση αφορά την εμπέδωση πλέον της επιρροής του ΣΥΡΙΖΑ στην περιφέρεια, με την οποία κλείνει απολύτως το γεωγραφικό ρήγμα που είχε εμφανιστεί σε ακραία μορφή το 2012, όταν ο ΣΥΡΙΖΑ αποτελούσε το κυρίαρχο κόμμα στην Αττική ενώ υστερούσε στην υπόλοιπη Ελλάδα (με κυριότερη εξαίρεση την Κρήτη). Σήμερα, ύστερα από τη σχετική εξισορρόπηση που καταγράφηκε τον Ιανουάριο, η επιρροή του ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται στο ίδιο ακριβώς επίπεδο τόσο στην Αττική όσο και στην υπόλοιπη χώρα, με τα ποσοστά του μάλιστα σε αρκετές αυτοδιοικητικές περιφέρειες να είναι σαφώς ανώτερα από τα αντίστοιχα στην Αττική. Οι σταδιακές αυτές αλλαγές αποτυπώνονται πλέον και στην ψήφο των αγροτών, στην οποία ο ΣΥΡΙΖΑ απέκτησε για πρώτη φορά το προβάδισμα (33,9% έναντι 32,1% για τη ΝΔ), ενώ τον Ιούνιο του 2012 η απόσταση που χώριζε τα δύο κόμματα ξεπερνούσε τις 13 ποσοστιαίες μονάδες.

Σε σύγκριση με τον περασμένο Ιανουάριο, ο ΣΥΡΙΖΑ εμφάνισε ανοδικές τάσεις σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα (Μακεδονία – Θράκη), η οποία υπήρξε μάλιστα γενικευμένη στις 15 από τις 17 αντίστοιχες εκλογικές περιφέρειες. Οι δύο εξαιρέσεις αφορούν μικρή υποχώρηση στη Χαλκιδική και κυρίως μια σημαντική μείωση στη Ροδόπη (39,5% από 48,5% τον Ιανουάριο). Η περίπτωση της Ροδόπης ερμηνεύεται όμως πλήρως από τις ιδιαιτερότητες της μειονοτικής ψήφου, που εκτίναξε Το Ποτάμι (δηλαδή τον Αχμέτ Ιλχάν που εκλέχθηκε βουλευτής) από 12,7% τον Ιανουάριο στο 16,9%. Μεταστροφή που καταγράφηκε εκκωφαντικά στον αμιγή μουσουλμανικό Δήμο Αρριανών, όπου Το Ποτάμι αναδείχθηκε πρώτο κόμμα με 44,1% (από 23,7% τον Ιανουάριο), με αντίστοιχη υποχώρηση του ΣΥΡΙΖΑ από 65,1% σε 40,3%.

Από τις υπόλοιπες αυτοδιοικητικές περιφέρειες τη σημαντικότερη μείωση εμφάνισε ο ΣΥΡΙΖΑ στο Ιόνιο (-5,3%), γενικευμένη και στις τέσσερις εκλογικές περιφέρειες, με συνέπεια την απώλεια της μονοεδρικής περιφέρειας της Λευκάδας. Το Ιόνιο αποτελεί όμως τη συγκριτικά καλύτερη αυτοδιοικητική περιφέρεια για τη ΛΑΕ (4,3%), με δεδομένο μάλιστα ότι σε αυτήν πρόσκειται και ο εκλεγμένος πέρυσι (ως υποψήφιος του ΣΥΡΙΖΑ) περιφερειάρχης.

Σε αντίστοιχα εσωκομματικά προβλήματα που προκλήθηκαν από τη διάσπαση οφείλονται εξάλλου και οι περισσότερες από τις αξιοσημείωτες μειώσεις των ποσοστών του ΣΥΡΙΖΑ, όπως π.χ. στη Βοιωτία (-3,9%), στην Ευρυτανία (-3,6% και απώλεια της μονοεδρικής), στο Λασίθι (-4,3%), στη Λέσβο (-3,9%) και στη Μαγνησία (-4,2%).

Το δηµογραφικό ρήγµα και η κοινωνική πόλωση

Από τα τρία βαθιά ρήγματα που ανέδειξε ο διπλός εκλογικός σεισμός του 2012 μπορεί σήμερα το γεωγραφικό να έχει πλήρως επουλωθεί, όμως τα δύο αλλά, το δημογραφικό και το κοινωνικό/επαγγελματικό, παραμένουν και σταδιακά οξύνονται, όπως άλλωστε φάνηκε και στο δημοψήφισμα.

– Στο δημογραφικό ρήγμα που μέχρι πρόσφατα αφορούσε κυρίως την ηλικιακή διαφοροποίηση της ψήφου, έχει πλέον προστεθεί και η διάσταση του φύλου. Συγκρίνοντας τα στοιχεία των exit polls Ιανουαρίου και Σεπτεμβρίου καταγράφεται μια αισθητή μείωση της εκλογικής δύναμης του ΣΥΡΙΖΑ στον ανδρικό πληθυσμό (-3,2%), ενώ αντίθετα η επιρροή του διευρύνεται στον γυναικείο πληθυσμό (1,9%), με αποτέλεσμα η διαφορά μεταξύ γυναικείας και ανδρικής ψήφου να φθάνει πλέον το 8% (από 3% τον Ιανουάριο). Για πρώτη φορά αυτό που διεθνώς χαρακτηρίζεται ως gender gap (ο αριστερόστροφος προσανατολισμός της γυναικείας ψήφου) εκφράζεται με τέτοια ένταση στη σύνθεση της εκλογικής επιρροής ενός μεγάλου κόμματος στην Ελλάδα. Ας σημειωθεί επιπλέον ότι η διαφοροποίηση αυτή μεταξύ ανδρικής και γυναικείας ψήφου αποτελεί γενική τάση σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, με εντονότερη πάντως αποτύπωση στις νεότερες ηλικίες.

– Εκτός από το δημογραφικό ρήγμα, με αντίστοιχη και αυξανόμενη ένταση καταγράφεται επίσης και η κοινωνική πόλωση, ιδιαίτερα εμφανής στην Περιφέρεια Αττικής. Στα βόρεια προάστια, όπως αντίστοιχα και στην παραλιακή ζώνη, η πτώση του ΣΥΡΙΖΑ αγγίζει ή ξεπερνά τις δύο ποσοστιαίες μονάδες, ενώ αντίθετα η δύναμή του παραμένει σχετικά αμετάβλητη, με διακυμάνσεις από -0,5% έως 0,6%, στη δυτική ζώνη της Β’ Αθήνας, στη Β’ Πειραιά και στη Δυτική Αττική, περιοχές όπου επιπλέον η ΛΑΕ ξεπέρασε το 3%.

Την αντίθετη ακριβώς εικόνα εμφανίζει η ΝΔ, με σημαντική αύξηση της δύναμής της στα βόρεια προάστια (3,8%) και οριακή μείωση στη Β’ Πειραιά (-0,4%), η οποία μάλιστα συνδυάζεται και με αντίστοιχη μείωση για Το Ποτάμι (3,2% από 5,6% τον Ιανουάριο). Ειδικότερα για Το Ποτάμι η ακραία κοινωνική διαστρωμάτωση της ψήφου είναι ίσως η εντονότερη, σε σύγκριση με οποιοδήποτε άλλο κόμμα: 10,2% σε Φιλοθέη – Ψυχικό και 2,7% στο Πέραμα.

Η αυξανόμενη κοινωνική πόλωση εκφράστηκε πάντως με ανάγλυφο τρόπο στις καθαρά αστικές περιοχές (Κολωνάκι, Φιλοθέη κ.λπ.), όπου η ΝΔ ξεπέρασε το 50%, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ παρέμεινε περί το 19%. Ακριβώς αντίστροφη είναι η εικόνα στις λαϊκές και εργατικές περιοχές του Λεκανοπεδίου.