Παθιασμένος με το παρελθόν

Συναντηθήκαμε με το τρομερό παιδί της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας με ζέστη στα γραφεία του φιλόξενου Ικάρου. Ο 42χρονος Κολομβιανός ήλθε στα μέρη μας για πρώτη φορά καλεσμένος του 7ου Ιβηροαμερικανικού Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία Εν Αθήναις) και συνομίλησε με τον Αχιλλέα Κυριακίδη, τον μεταφραστή των βιβλίων του, και χτες με τον Πέτρο Μάρκαρη. Αφορμή το μυθιστόρημά του «Οι πληροφοριοδότες» (εκδ. Ικαρος) που βρίσκεται στα βιβλιοπωλεία. Ντυμένος κάζουαλ, δηλώνοντας θαυμαστής της χώρας μας (όχι με τη γνωστή γραφική τουριστική χροιά που το κάνουν πολλοί) και ιδιαίτερα ευγενής ο Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες είναι ένα είδος χρονικογράφου της εποχής μας και σίγουρα μια θαρραλέα φωνή που τολμά να αναμετρηθεί λογοτεχνικά με τις σκοτεινές ζώνες της χώρας του (έχει επιστρέψει στην Κολομβία από την Ισπανία όπου διέμενε με την οικογένειά του), να μιλήσει κριτικά αλλά όχι αποδομητικά για «τοτέμ» όπως ο Μάρκες και να αποκτήσει ήδη απ’ το πρώτο του μυθιστόρημα που μεταφράστηκε στην Ελλάδα –το ευπώλητο «Ο ήχος των πραγμάτων όταν πέφτουν» (εκδ. Ικαρος) –ένα κοινό αναγνωστών που τον λατρεύει. Λατρεύει το πώς πηγαινοέρχεται από τη μικρή ιστορία των πρωταγωνιστών του στη μεγάλη Ιστορία της χώρας του, κάτι που το επιχειρεί και στους «Πληροφοριοδότες». Εδώ ο δημοσιογράφος Γκαμπριέλ Σαντόρο βγάζει τη βιογραφία μιας Γερμανοεβραίας, της Σάρα, που εγκαταστάθηκε στην Κολομβία, λίγο πριν το 1940 και αιφνιδίως δέχεται μια εξοντωτική κριτική απ’ τον πατέρα του, καθηγητή Ρητορικής, που ξετυλίγει το κουβάρι φοβερών μυστικών απ’ το πρόσφατο και μακρινό παρελθόν της χώρας του. Διαβάζοντας το πυρετικό μπρος – πίσω στο παρελθόν και το παρόν, απολαμβάνεις τη γραφή του Βάσκες. Α, και τη συνομιλία μαζί του! Κυρίες και κύριοι, ο Χουάν απ’ την Κολομβία:

Και στους «Πληροφοριοδότες» δεν αντιμετωπίζετε το παρελθόν σαν στατική ύλη…

Είναι απόλυτα ακριβές αυτό. Υπάρχει μια φράση του Φόκνερ, την έχω σε κάρτα στο γραφείο μου: «Το παρελθόν δεν είναι νεκρό, δεν είναι καν παρελθόν». Ενας απ’ τους λόγους που τα βιβλία μου είναι τόσο παθιασμένα με το παρελθόν είναι επειδή αυτό δεν είναι κάτι φιξαρισμένο, κινείται μόνιμα, είτε στο ατομικό είτε στο συλλογικό επίπεδο. Οι χαρακτήρες μου πάντα ανακαλύπτουν πως το παρελθόν τους δεν είναι αυτό που νομίζανε και αυτό αλλάζει ακριβώς την ιδέα για το ποιοι είναι. Γι’ αυτό και τα βιβλία μου έχουν πάντα μια μορφή έρευνας. Ο αφηγητής λειτουργεί όπως εγώ στη ζωή, αντιμετωπίζοντας τους άλλους ανθρώπους σαν μυστήρια. Και το να διηγείσαι ιστορίες είναι σαν να ρίχνεις φως στις σκοτεινές όψεις.

Η μνήμη είναι ιδιωτική ή συλλογική υπόθεση;

Γύρω απ’ αυτήν την αντίθεση χτίζονται τα βιβλία μου, αν η μνήμη ανήκει στο άτομο, αν υπάρχει ηθική υποχρέωση να θυμόμαστε ως πολίτες. Αυτή είναι η ερώτηση.

Εσείς τι λέτε;

Δεν υπάρχει ζωντανό μέλλον με νεκρό παρελθόν, έλεγε ο Φουέντες. Αν είτε ως άνθρωποι είτε ως κοινωνίες σταματάμε να αναφερόμαστε στις σκοτεινές αλήθειες του παρελθόντος, αν τις καταπιέσουμε, δεν μπορούμε να πάμε μπροστά. Οι ιστορικές βεβαιότητες εξαφανίζονται όταν είμαι συγγραφέας.

Και γιατί επιλέγετε το μυθιστόρημα ως φόρμα και όχι το διήγημα;

Και τα δύο πεζογραφία είναι αλλά το διήγημα έχει μεγαλύτερη συγγένεια με την ποίηση.

Μοιάζετε με χρονικογράφο όπως γράφετε. Με μπόλικη φαντασία αλλά με βάση σας τη δημοσιογραφική έρευνα.

Οι χαρακτήρες μου αντιμετωπίζουν τον κόσμο σαν μια μεγάλη περιοχή σκότους για να αποκαλύψουν τα μυστικά που υπάρχουν εκεί. Χρησιμοποιώ κάθε αφηγηματικό εργαλείο που μπορώ. Γλώσσα μυθοπλασίας αλλά και δημοσιογραφικό στοιχείο. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι το σταυροδρόμι δημόσιας και ιδιωτικής ιστορίας.

Αλλοι συνομήλικοί σας συγγραφείς έχουν καταπιαστεί με το αιματηρό και βίαιο παρελθόν της Κολομβίας, με πρόσωπα όπως ο βαρόνος των ναρκωτικών Πάμπλο Εσκομπάρ;

Μετά την έκδοση του προηγούμενου βιβλίου, έγινε ένα μπινγκ μπανγκ εξιστορήσεων για ναρκωτικά, όχι μόνο από συγγραφείς αλλά και με ταινίες, ντοκιμαντέρ, σειρές. Για πρώτη φορά εδώ και 30 χρόνια κινήθηκε κάτι. Χρησιμοποιούμε τις ιστορίες για να καταλάβουμε τι πραγματικά έγινε και τώρα αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε.

Πώς είναι σήμερα η χώρα σας;