Απέναντι στον θεσμό των λεσχών ανάγνωσης είχα ανέκαθεν αμφίθυμη στάση. Δεν πάνε πολλά χρόνια που το καταργημένο πλέον ΕΚΕΒΙ, σε μια προσπάθειά του να διευρύνει τη βάση ενός άλλου, δικής του πρωτοβουλίας θεσμού, του Βραβείου Αναγνωστών, εμπιστεύθηκε τις επιλογές των λεσχών ανάγνωσης και εκτέθηκε από το αποτέλεσμα τόσο πολύ ώστε εγκατέλειψε γρήγορα την ιδέα. Από την άλλη, είναι γεγονός ότι οι λέσχες αυτές προωθούν την κοινωνικοποίηση μέσω της ανάγνωσης, καθώς με αφορμή ένα βιβλίο φέρνουν κοντά ανθρώπους διασκορπισμένους στην αστική έρημο και τους δίνουν την ευκαιρία να μιλήσουν για πράγματα που τους απασχολούν χωρίς να έχουν απαραίτητα άμεση σχέση με το συγκεκριμένο βιβλίο.
Φαίνεται έτσι να υπάρχει εδώ ένα δίλημμα. Τι είναι σημαντικότερο: η αισθητική και πνευματική καλλιέργεια ή η κοινωνική διάνοιξη μιας πράξης τόσο μοναχικής όσο το διάβασμα; Είχα πρόσφατα μια εμπειρία που με έκανε να ξανασκεφθώ πάνω σε αυτό το ζήτημα. Μια λέσχη ανάγνωσης στον Νέο Κόσμο με είχε καλέσει για συζήτηση γύρω από ένα μυθιστόρημά μου. Δεν γνώριζα καθόλου τους ανθρώπους ούτε την ύπαρξη της ομάδας και ομολογώ ότι πήγα χωρίς να περιμένω πολλά, μολονότι με ξάφνιασε κάπως η επιλογή τους, γιατί ήταν ένα βιβλίο όχι και τόσο εύκολο. Τι προέκυψε; Μια από τις πιο μεστές συζητήσεις που έχω ζήσει στη συγγραφική σταδιοδρομία μου και μάλιστα μία που, παρότι εισχώρησε στις πιο κρυφές πτυχές του περιεχομένου και της τεχνικής του μυθιστορήματος, δεν ήταν καθόλου «φιλολογική».
Αυτό πιστώνεται, φυσικά, στο κοινό (27 γυναίκες και 3 άνδρες, αναλογία χαρακτηριστική για τις λογοτεχνικές εκδηλώσεις, τουλάχιστον εκείνες που δεν συγκεντρώνουν κυρίως φίλους και συναδέλφους του συγγραφέα). Αν και το συνέθεταν άνθρωποι πολύ διαφορετικών ασχολιών, είχε προχωρημένο προβληματισμό και μεγάλη λεπτότητα αισθητικών κρίσεων. Μου έκανε επίσης εντύπωση η ατμόσφαιρα γιορτής: οι άνθρωποι αυτοί είχαν οργανώσει κάτι σαν πάρτι ρεφενέ, χαίρονταν ολοφάνερα που συναντήθηκαν, περνούσαν καλά μαζί.
Είναι όλες οι λέσχες ανάγνωσης έτσι; Προφανώς όχι. Η συγκεκριμένη ιδρύθηκε από μια ιδιαίτερα καλλιεργημένη και ανήσυχη εκπαιδευτικό, που πήρε αυτή την πρωτοβουλία όταν το σχολείο της δεν ανταποκρίθηκε στην πρότασή της για δημιουργία μιας αναγνωστικής ομάδας. Ανταποκρίθηκε όμως κόσμος από τη γειτονιά της, ο οποίος σιγά σιγά έφερε και άλλο κόσμο. Αυτό μαρτυρεί βέβαια τη δίψα που υπάρχει για ανθρώπινη επαφή και μέσα από το διάβασμα, αλλά δείχνει επίσης τη σημασία που έχει για την ποιότητα ενός τέτοιου ομίλου η προσωπικότητα του εμπνευστή του. Το δίλημμα, λοιπόν, που έθεσα πιο πάνω είναι πλασματικό. Με την προϋπόθεση ότι συντροφιές όπως οι λέσχες ανάγνωσης δεν τσουβαλιάζονται με διαδικασίες όπως οι πανελλήνιες ψηφοφορίες.
