Οι εκλογές του 2012 αποτέλεσαν βόμβα στα θεμέλια του μέχρι τότε παγιωμένου κομματικού σκηνικού. Το αν θα παγιωθεί όμως κάτι νέο, τι θα είναι αυτό και σε ποιο περιβάλλον θα αναπτυχθεί, είναι ακόμα ένα ανοιχτό ερώτημα, λέει ομάδα ειδικών.

Οι διπλές εκλογές του 2012 άλλαξαν τις σταθερές τριάντα χρόνων. Είναι από τα εκλογικά αποτελέσματα που συμβαίνουν σπάνια και που αποτελούν τομές στην εκλογική ιστορία μιας χώρας. Σύμφωνα με την πολιτική θεωρία, ανάλογα παραδείγματα μπορεί κανείς να βρει στις εκλογικές αναμετρήσεις του 1973 στη Δανία, του 1993 στον Καναδά, του 2001 στην Πολωνία, του 2011 στην Ιρλανδία, του 1977 και του 1992 στο Ισραήλ.

Ομάδα ελλήνων ειδικών, δείχνοντας επιστημονικό ρεφλέξ, έκανε μια πρώτη συστηματική αποτίμηση αυτού του «διπλού εκλογικού σεισμού» και σε βιβλίο της με αυτόν ακριβώς τον τίτλο μελετά τις αποσυσπειρώσεις, τις μετακινήσεις, τις νέες συσπειρώσεις, όπου υπάρχουν, σε μια εποχή και σε ένα εκλογικό σώμα που χαρακτηρίζονται από σημαντική ρευστότητα συμπεριφοράς.

Οι καθηγητές Γιάννης Βούλγαρης (Πάντειο) και Ηλίας Νικολακόπουλος (Πανεπιστήμιο Αθηνών) έχουν την επιμέλεια και έγραψαν μια εκτενή εισαγωγή. Τα επιμέρους κεφάλαια υπογράφουν οκτώ ακόμη συγγραφείς: η αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πάντειο, Βασιλική Γεωργιάδου, που έχει μελετήσει επί μακρόν την ευρωπαϊκή Ακροδεξιά, γράφει για την άνοδο της Χρυσής Αυγής, οι πανεπιστημιακοί ερευνητές του εξωτερικού Ευτυχία Τεπέρογλου (Πανεπιστήμιο Μάνχαϊμ στη Γερμανία) και Μάνος Τσατσάνης (Lisbon University Institute στην Πορτογαλία) γράφουν το κεφάλαιο «Η επίσπευση ενός αργού θανάτου. Κομματικές ταυτίσεις και το τέλος του δικομματισμού», ο διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης Πάνος Σταθόπουλος γράφει για την «απορρύθμιση του κομματικού συστήματος» μελετώντας ζητήματα όπως η γεωγραφική διασπορά της ψήφου και τα κοινωνικοδημογραφικά στοιχεία της, ο διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης Παναγιώτης Κουστένης επικεντρώνεται στο λεκανοπέδιο της Αττικής που έδειξε τα σημάδια αυτών των αλλαγών ήδη από το 2009, οι υποψήφιοι διδάκτορες Πολιτικής Επιστήμης Κατερίνα Λαμπρινού και Γιάννης Μπαλαμπανίδης γράφουν τον «ασταθή μετασχηματισμό της ελληνικής Κεντροαριστεράς», ο υποψήφιος διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης Κώστας Ελευθερίου γράφει για το ΚΚΕ στις εκλογές του 2012.

Τα πρώτα σημάδια, που βέβαια εκ των υστέρων ερμηνεύονται ως τέτοια, τα είχαμε στις εθνικές αλλά και στις ευρωπαϊκές εκλογές του 2009: η Νέα Δημοκρατία έπεσε στις εθνικές εκλογές στο 33,5%, το χειρότερο έως τότε εκλογικό ποσοστό για το κυρίαρχο κόμμα της Δεξιάς από το 1951, η συμμετοχή στις εθνικές εκλογές μειώθηκε από το 74% στο 71% περίπου (300.000 λιγότεροι ψηφοφόροι από το 2007 και 530.000 λιγότεροι σε σχέση με το 2004), ενώ στις ευρωεκλογές του ίδιου χρόνου η συμμετοχή έπεσε πολύ, από το 63,2% στο 52,5%. Ταυτόχρονα, ενώ η πτώση των ποσοστών του δικομματισμού στις εθνικές εκλογές του 2009 ήταν σχετικά μικρή (τα δύο κόμματα έπεσαν στο 77,5% από το 80% των προηγούμενων εκλογών), δεν αξιολογήθηκε όπως της άρμοζε η πτώση του στο 68% στην περιφέρεια της πρωτεύουσας, που βρέθηκε και στο επίκεντρο της τεκτονικής αλλαγής συμπεριφοράς του εκλογικού σώματος το 2012.

Ολα αυτά υπήρξαν δείγματα μεγάλης κρίσης στην αξιοπιστία του πολιτικού συστήματος. Η δημοσκοπική κατάρρευση, πάντως, του ΠαΣοΚ (που τον Οκτώβριο του 2009 είχε πάρει 43%) δεν επήλθε πριν από το καλοκαίρι του 2011. Οι δημοσκοπήσεις το έδιναν μπροστά από τη Νέα Δημοκρατία μέχρι και την άνοιξη του 2011. Από τον Ιούνιο, χρονικό σημείο που συμπίπτει με την ψήφιση του δεύτερου πακέτου μέτρων λιτότητας και την εμφάνιση του λεγόμενου «κινήματος των αγανακτισμένων», αρχίζει η δημοσκοπική πτώση: 26% τον Ιούνιο και 14% τον Ιανουάριο του 2012. Μέχρις ενός σημείου κύριοι ωφελημένοι ήταν το ΚΚΕ (μέχρι και 12%) και η ΔΗΜΑΡ (μέχρι και 15%) ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ, μέχρι και τον Απρίλιο του 2012, δεν ξεπερνούσε στις δημοσκοπήσεις το 11%.

Αυτό που φαίνεται να συνέβη είναι πως τον Μάιο του 2012 έξι στους δέκα ψήφισαν κάτι άλλο από αυτό που είχαν ψηφίσει το 2009 και οι περισσότεροι από αυτούς, το 40% συνολικά του εκλογικού σώματος, αποφάσισαν οριστικά τι θα ψηφίσουν μόλις το τελευταίο δεκαπενθήμερο. Επίσης άλλοι 500.000 –συνολικά 1 εκατομμύριο από το 2004 –επέλεξαν την αποχή.

Οι Γιάννης Βούλγαρης και Ηλίας Νικολακόπουλος συνιστούν να είμαστε προσεκτικοί ως προς τη μονιμότητα των αλλαγών που έχουν επέλθει. Το τι ακριβώς θα αφήσουν οι εκλογές του 2012 και αν θα φέρουν ένα νέο σταθεροποιημένο κομματικό σύστημα θα κριθεί αργότερα. Διερευνώντας τα πιθανά σενάρια, οι συγγραφείς ανατρέχουν στα παραδείγματα τριών περιόδων: 1950-1952, 1958-1961 και 1977-1981. Χωρίς αυτό να σημαίνει αναγκαστικά ότι περιμένουν να επαναληφθεί το παρελθόν.