Ο γραπτός Τύπος συνήθως και κατά κανόνα λοιδορείται· ως διεφθαρμένος, ως διαπλεκόμενος, ως ψευδολόγος και άλλα. Η λοιδορία δεν είναι κριτική. Τα τελευταία χρόνια που η κυκλοφορία των εφημερίδων βρίσκεται σε κάθετη πτώση έχει αναπτυχθεί μεταξύ τους ένας ανταγωνισμός προσφορών σε χαμηλή τιμή. Θυμόμαστε τη φάση της προσφοράς CD πολύ καλής ποιότητας με μουσική κάθε είδους. Ακολούθησαν, γενικώς, τα βιβλία, από αστυνομικά μέχρι κλασικά, κλασικών συγγραφέων.

Τα αναγνωστικά και τα αλφαβητάρια ήταν μια έκπληξη· ευχάριστη. Δεν συμφωνούν όλοι με αυτήν μου τη γνώμη. Η γνώμη μου όμως έχει βάση. Σε αυτά τα βιβλιαράκια που όλοι τα χρησιμοποιήσαμε υποχρεωτικά, κάποια απ’ αυτά καθένας μας, έχει αποτυπωθεί η Ιστορία μας ενός σχεδόν αιώνα. Πολιτικές για την παιδεία, ιστορία της γλώσσας και γλωσσικοί αγώνες, σκέψη, νοοτροπίες, συμπεριφορές: η ιστορία της κοινωνίας. Περνούν μέσα απ’ αυτά τα βιβλία όλα τα γεγονότα της σύγχρονης Ιστορίας μας· οι επιπτώσεις τους. Περνούν οι περίοδοι της Δημοκρατίας και των μεταρρυθμίσεων, οι περίοδοι των δικτατοριών και της πολιτικής κυριαρχίας της Δεξιάς.

Τα βιβλία αυτά μάθαμε ότι ουσιαστικά καθοδηγούσαν τα μικρά παιδιά στις ιδεολογικές αρχές, στις ιδέες των κυρίαρχων εξουσιών· τα έβαζαν σε έναν κόσμο δικό τους, όχι των παιδιών. Διαμόρφωναν τους αυριανούς πολίτες τους. Με τον λόγο και την εικόνα. Σε αυτά τα βιβλία, ιδιαίτερα στα αλφαβητάρια ο λόγος δεν είχε μεγάλα περιθώρια να αναπτυχθεί και να μεταβιβάσει μηνύματα. Το έκανε όμως –και με πολύ καλό τρόπο –η εικονογράφηση.

Θα εξηγήσω τι θέλω να πω. Στο Αλφαβητάρι («Αλφαβητάριο» λέει το ίδιο) του 1973, της δικτατορίας της 21ης Απριλίου 1967, η πρώτη ολοσέλιδη εικόνα δείχνει μια μαμά να ετοιμάζει το αγοράκι και τις δυο κορούλες της για το σχολείο· στη δεύτερη, πάντοτε ολοσέλιδη, μια άλλη μαμά οδηγεί παιδάκια στην είσοδο του σχολείου που γράφει «Δημοτικόν Σχολείον» και στην επόμενη, τρίτη, φαίνεται μια δασκάλα (πράσινο φόρεμα και γυαλιά) να υποδέχεται τα παιδάκια στην τάξη. Και στη δεύτερη και στην τρίτη εικόνα η χαρά μαμάς, δασκάλας και παιδιών πλημμυρίζουν τον τόπο. Βέβαια, τα παιδάκια που πρώτη φορά πηγαίνουν στο σχολείο όλοι ξέρουμε ότι κλαίνε!

Προχωρούμε. Η τέταρτη εικόνα-σελίδα δείχνει τον αγιασμό· δύο δάσκαλοι και η δασκάλα της προηγούμενης σελίδας πλαισιώνουν τον παπά και μπροστά όλα τα παιδάκια σοβαρά και ευλαβικά παρακολουθούν τον παπά. Η πέμπτη ολοσέλιδη εικόνα όμως δείχνει παρέλαση, τανκς σε μια εθνική γιορτή, προφανώς· περνούν τα τανκς με όρθιο πάνω τον περήφανο φαντάρο και ολόγυρα παιδάκια, πλήθη από παιδάκια με σημαιούλες που τις ανεμίζουν. Ολη η εικονογράφηση δεν έχει καλλιτεχνικές απαιτήσεις και η εκτύπωση του βιβλίου και το περιεχόμενό του είναι ανάλογα με το μορφωτικό επίπεδο των συνταγματαρχών που μας κυβερνούσαν.

Θα πάμε τώρα σε ένα άλλο «Αλφαβητάριο» και αυτό που έχει τον τίτλο «τα παιδάκια» –αυτό είχα και εγώ όταν πρωτοπήγα στο σχολείο. Είναι του 1939, δικτατορία Μεταξά. Αυτό είναι καλαίσθητο και η εικονογράφηση κυριαρχείται από παιδάκια· τι κάνουν ή τι πρέπει να κάνουν τα παιδάκια. Βέβαια, όλη η ζωή είναι η αγροτική του χωριού, απ’ αυτήν κυριαρχείται η ιδεολογία του βιβλίου· λίγο από την αλληλεγγύη, ελάχιστα από την Εκκλησία και πολύ από την ιδέα της ένταξης σε στρατιωτικού τύπου ομάδες: παιδάκια με στολές της ΕΟΝ, της νεολαίας του Μεταξά, το ένα δίπλα το άλλο, το ένα με τη σάλπιγγα, αλλού παιδάκια χωρίς στολές, αλλά καλοντυμένα με ένα ξύλο, δίκην όπλου, στον ώμο, αλλού το παιδάκι με το τύμπανο οδηγεί άλλα παιδάκια σε ρυθμικό βάδισμα, αλλού τα παιδάκια που πολεμούν, με ξύλα, έχοντας για ταμπούρι μια καλαθούνα και αρχηγό με δίκοχο, έφιππο σε ένα καλάμι να δείχνει και άλλα ανάλογα ή υποκρυπτόμενα.

Στο πρώτο Αλφαβητάρι, του 1973, κυριαρχεί η ιδεολογία του «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια». Στο άλλο, του 1939, εκθειάζεται ο αγροτικός βίος του χωριού και η στρατιωτικοποίηση των παιδιών.

Ο Βασίλης Κρεμμυδάς είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

Τελευταία Νέα