Η «έκπληξη των μισθών» στην Ιαπωνία

Κατά τη διάρκεια του 2013 η ιαπωνική οικονομία άλλαξε πορεία έπειτα από δύο δεκαετίες στασιμότητας. Και το μέλλον θα είναι ακόμη πιο λαμπρό χάρη στην εμφάνιση αυτού που εμείς αποκαλούμε η «έκπληξη των μισθών».

Οι εντατικές συνομιλίες που άρχισαν να διεξάγονται από τον Σεπτέμβριο μεταξύ της ιαπωνικής κυβέρνησης, των επικεφαλής των επιχειρήσεων και των συνδικάτωνήταν προσανατολισμένες προς τη δημιουργία ενός οικονομικού κύκλου όπου η αύξηση των μισθών θα οδηγήσει σε μια πιο ισχυρή ανάπτυξη.

Ας το παραδεχτούμε. Οι αποπληθωριστικές πιέσεις που ασκήθηκαν στην Ιαπωνία –και μόνο στην Ιαπωνία –διατηρήθηκαν για διάστημα μεγαλύτερο της μίας δεκαετίας. Στην αρχή της πρωθυπουργίας μου, προχώρησα στην εφαρμογή μιας οικονομικής πολιτικής, την οποία οι αναλυτές ονόμασαν «Abenomics», γιατί μόνο στη δική μου χώρα οι ονομαστικοί μισθοί μειώνονταν για εξαιρετικά μεγάλο χρονικό διάστημα.

Οταν είδα για πρώτη φορά τα στατιστικά στοιχεία, τρόμαξα. Από το 2000 και έπειτα, το επίπεδο των μισθών στην Ιαπωνία μειωνόταν με μέσο ετήσιο ρυθμό 0,8%, ενώ στις ΗΠΑ και στη Βρετανία η μέση ετήσια αύξηση των μισθών διαμορφωνόταν στο 3,3% και στη Γαλλία στο 2,8%. Το 1997, οι συνολικές ακαθάριστες απολαβές των μισθωτών της Ιαπωνίας ανέρχονταν στα 279 τρισεκατομμύρια γεν. Το 2012 το ποσό είχε πέσει στα 244,7 τρισεκατομμύρια γιεν.Με άλλα λόγια, οι μισθωτοί της Ιαπωνίας κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαπενταετίας έχασαν 34,3 τρισεκατομμύρια γεν, ποσό μεγαλύτερο από το ΑΕΠ της Δανίας, της Μαλαισίας ή της Σιγκαπούρης. Μόνο όταν αυτή η τάση αντιστραφεί θα μπορέσει η ιαπωνική οικονομία να επανέλθει σε μακροχρόνια ανοδική τροχιά.

Εν τω μεταξύ, οι ιαπωνικές επιχειρήσεις έπαψαν να μην έχουν επαρκή κεφάλαια. Θυμάμαι πόσο χαμηλή ήταν η καθαρή θέση των ιαπωνικών πολυεθνικών πριν από μία δεκαπενταετία –κάτω του 20% τη στιγμή που στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ ξεπερνούσε το 30%. Ως αποτέλεσμα, αναφέρουν οι αναλυτές, η ιαπωνική επιχειρηματικότητα κατέληξε να χαρακτηρίζεται από την τάση προς τον υπερδανεισμό.

Κάτι τέτοιο όμως δεν ισχύει πλέον. Χάρη στη συνεχόμενη αύξηση της κερδοφορίας των εταιρειών και τις συνεχείς προσπάθειες απομόχλευσης από τη μεριά των επιχειρήσεων κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαπενταετίας, τα χρέη τους μειώθηκαν δραστικά. Σήμερα οι πολυεθνικές της Ιαπωνίας βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο με τις πολυεθνικές των ΗΠΑ και της Ευρώπης όσον αφορά την καθαρή τους θέση.

Τα Abenomics, δηλώνω περήφανα, υπήρξαν επιτυχημένα και υπό μια άλλη, περισσότερο σημαντική έννοια: έδωσαν ώθηση στη συλλογική ιαπωνική ψυχή. Από τη χρονιά που ανέλαβε η κυβέρνησή μου, η νοοτροπία της παραίτησης έδωσε τη θέση της σ’ ένα πνεύμα απεριόριστων δυνατοτήτων –μια αλλαγή την οποία συμβολίζει η ανάθεση των Ολυμπιακών και των Παραολυμπιακών Αγώνων του 2020 στο Τόκιο.

Αυτά είναι τα αποτελέσματα που απέφερε η εφαρμογή δύο εκ των σημείων –της τολμηρής νομισματικής πολιτικής και της ευέλικτης δημοσιονομικής πολιτικής –των Abenomics. Τι θα συνέβαινε όμως αν εφαρμοζόταν και το τρίτο σημείο, μια σειρά από πολιτικές με στόχο την προώθηση των ιδιωτικών επενδύσεων έτσι ώστε η αύξηση της παραγωγικότητας να στηρίξει τη μακροχρόνια ανάκαμψη της Ιαπωνίας; Αρκετοί θεωρούν πως, σε αντίθεση με τα δύο πρώτα σημεία, το τρίτο είναι δύσκολο να υλοποιηθεί. Δεν διαφωνώ. Εξ ορισμού, οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις χρειάζονται περισσότερο χρόνο από τις αλλαγές στη νομισματική και στη δημοσιονομική πολιτική.

Από την ένταξη της Ιαπωνίας στις συνομιλίες για συνεργασία των χωρών του Ειρηνικού (Trans-Pacific Partnership) έως τη δημιουργία ελεύθερων ζωνών εμπορίου, η κυβέρνησή μου είναι αποφασισμένη να χρησιμοποιήσει όλα τα διαθέσιμα μέσα για να επέλθει η ανάκαμψη της οικονομίας. Και εδώ εμφανίζεται η έκπληξη των μισθών, γιατί οι επενδύσεις σε σπίτια, αυτοκίνητα και άλλα διαρκή καταναλωτικά αγαθά και γενικότερα η αύξηση της κατανάλωσης από τα νοικοκυριά, που θα απαλλάξουν την Ιαπωνία από τον αποπληθωρισμό θέτοντας την οικονομία της στον δρόμο μιας βιώσιμης ανάπτυξης, θα αυξηθούν μόνο όταν αποκατασταθεί ο χαμένος σύνδεσμος μεταξύ της κερδοφορίας των επιχειρήσεων και της αύξησης των μισθών.

Η έκπληξη των μισθών εμπνέεται από την Ολλανδία, όπου στις αρχές της δεκαετίας του 1980 οι πολιτικές δυνάμεις συμφώνησαν πως, για να στηριχθεί η απασχόληση, το βάρος της αντιμετώπισης του ανεξέλεγκτου πληθωρισμού θα πρέπει να μοιράζεται μεταξύ των εργοδοτών και των εργαζομένων. Σήμερα στην Ιαπωνία παρατηρείται ο σχηματισμός μιας ανάλογης εθνικής συναίνεσης, αλλά από την ανάποδη: υπάρχει η κοινή αίσθηση ότι η κυβέρνηση, οι μεγάλες βιομηχανίες και τα εργατικά συνδικάτα οφείλουν να συνεργαστούν για την αύξηση των μισθών και των μπόνους, παρέχοντας παράλληλα κίνητρα για την ενίσχυση της παραγωγικότητας.

Τα επίπεδα των μισθών πρέπει να καθορίζονται αποκλειστικά από τους εργοδότες και τους εργαζομένους. Αλλά είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η συναίνεση μεταξύ της κυβέρνησης, των επικεφαλής των επιχειρήσεων και των συνδικάτων οδήγησε έναν μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων να υποσχεθούν αισθητά υψηλότερους μισθούς και μπόνους.