Το παράλληλο σύμπαν του Τζ.Ρ.Ρ. Τόλκιν

Ο Τζον Ρόναλντ Ρόουιλ Τόλκιν είναι ο πιο πολυδιαβασμένος συγγραφέας στον κόσμο. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε 60 γλώσσες και οι πωλήσεις τους φθάνουν τα 150 εκατομμύρια. Οταν ο Τόλκιν πέθανε, ο γιος του Κρίστοφερ αποφάσισε να αρνηθεί κάθε επαφή με τα Μέσα Ενημέρωσης.

Από ιδιοτροπία; Οχι. Αλλά ούτε και από αδιαφορία, αφού έχει αφιερώσει όλη τη ζωή του στην επεξεργασία του ανέκδοτου έργου του πατέρα του. Η σιωπή τού υπερήφανου 87χρονου Κρίστοφερ Τόλκιν εδώ και σαράντα χρόνα οφείλεται στην «πνευματική απελπισία» που νιώθει, όπως αποκάλυψε ο ίδιος στη μοναδική συνέντευξη που έδωσε πρόσφατα στη γαλλική «Λε Μοντ». Γιατί τα γραπτά τού πατέρα του δεν έχουν καμιά απολύτως σχέση με τα υποπροϊόντα που κυκλοφορούν. Η άκρατη εμπορευματοποίηση έχει εξαφανίσει κάθε αισθητικό και φιλοσοφικό αντίκτυπο του αρχικού έργου. Μοιάζει μάλιστα σαν να έχει δημιουργηθεί ένα παράλληλο σύμπαν γύρω από τα μυθιστορήματα του Τζ.Ρ.Ρ. Τόλκιν, τα οποία δεν αναγνωρίζονται καν, ειδικά μετά την κυκλοφορία των τρομερά επιτυχημένων ταινιών του «Αρχοντα των Δαχτυλιδιών» που γύρισε στη Νέα Ζηλανδία ο σκηνοθέτης Πίτερ Τζάκσον μεταξύ 2001 και 2003.

Αυτός ο εμπορικός γαλαξίας αξίζει πλέον αρκετά δισεκατομμύρια δολάρια, από τα οποία ελάχιστα πηγαίνουν στους κληρονόμους του Τόλκιν. Κατά έναν περίεργο τρόπο, μάλιστα, η κατάσταση θυμίζει την πλοκή του «Αρχοντα των Δαχτυλιδιών», όπου όλα αρχίζουν με ένα κληρονομικό πρόβλημα. Ο Φρόντο Μπάγκινς παίρνει από τον γερασμένο ήρωα Μπίλμπο το περίφημο μαγικό δαχτυλίδι, η κατοχή του οποίου όμως προκαλεί τον φθόνο και το κακό.

Και σήμερα, λίγους μήνες πριν από την επίσημη πρώτη προβολή (αναμένεται στις 12 Δεκεμβρίου) της νέας ταινίας του Πίτερ Τζάκσον, η οποία αυτή τη φορά εμπνέεται από το «Χόμπιτ», οι Τόλκιν ετοιμάζονται να αντιμετωπίσουν με όλα τα νόμιμα μέσα τις προκλήσεις και τις υπερβολές της.

Ολα ξεκίνησαν το 1969, όταν ο συγγραφέας πούλησε τα δικαιώματα για το «Χόμπιτ» και τον «Αρχοντα των Δαχτυλιδιών» στην αμερικανική εταιρεία παραγωγής United Artists έναντι 100.000 λιρών Αγγλίας, ένα ποσό – σημαντικό μεν εκείνη την εποχή, αλλά ασήμαντο με τα σημερινά δεδομένα – το οποίο θα επέτρεπε στα παιδιά του να πληρώσουν στο μέλλον τους δυσβάστακτους φόρους κληρονομιάς.

Εκτός από την Οξφόρδη, όπου ο συγγραφέας δέχτηκε επικριτικά σχόλια, ο ενθουσιασμός ήταν μεγάλος. «Η τρέλα Τόλκιν ήταν κάτι ανάλογο με τον Χάρι Πότερ», σημειώνει ο Βενσάν Φερέ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού ΧΙΙΙ, ο οποίος επιμελήθηκε τη δημοσίευση ενός «Λεξικού Τόλκιν» (στα γαλλικά) που θα κυκλοφορήσει το φθινόπωρο. Από το 1960 και μετά «Ο Αρχοντας των Δαχτυλιδιών» έγινε σύμβολο της αντικουλτούρας, ιδίως στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ιστορία μιας ομάδας ανθρώπων που επαναστατούν ενάντια στην καταπίεση μέσα σε ένα φανταστικό σύμπαν χρησίμευσε ως πρότυπο για τους αριστερούς φοιτητές, κυρίως στην Πανεπιστημιούπολη του Μπέρκλεϊ στην Καλιφόρνια. Την εποχή του πολέμου στο Βιετνάμ, ακούγονταν συνθήματα όπως «Ο Γκάνταλφ για Πρόεδρος» (από το όνομα του μάγου στο μυθιστόρημα) ή «Ο Φρόντο ζει!». Εξάλλου, τα σατιρικά αυτοκόλλητα που κυκλοφόρησαν κατά τη διάρκεια του δεύτερου πολέμου στο Ιράκ με τη φράση «Ο Φρόντο απέτυχε, ο Μπους έχει το δαχτυλίδι» αποδεικνύουν ότι δύσκολα πεθαίνει ο θρύλος.

Ενας απίθανος κόσμος

Οταν ο Τζ.Ρ.Ρ. Τόλκιν πέθανε, το μεγαλύτερο μέρος του έργου του ήταν αδημοσίευτο και ο Κρίστοφερ Τόλκιν ανέλαβε να φέρει στο φως αυτή την κατακερματισμένη μυθολογία με έναν πολύ ασυνήθιστο τρόπο, πραγματοποιώντας ένα είδος λογοτεχνικής εκταφής.

Το τρίτο από τα τέσσερα παιδιά του Τόλκιν και ο μόνος εν ζωή μαζί με την αδελφή του Πρίσιλα είναι ο πιο ήρεμος άνθρωπος που μπορεί να φανταστεί κανείς. Ενας διαπρεπής Βρετανός με προφορά τής upper class, εγκατεστημένος από το 1975 στη Νότια Γαλλία μαζί με τη σύζυγό του Μπαϊγί και τα δύο παιδιά τους.

Ο Κρίστοφερ είναι ο εκτελεστής της διαθήκης του πατέρα του και γενικός διευθυντής της βρετανικής εταιρείας Tolkien Estate που διαχειρίζεται την περιουσία και διανέμει τα έσοδα από τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στους κληρονόμους, την Πρίσιλα, τον Κρίστοφερ, τα έξι εγγόνια και έντεκα δισέγγονα του Τζ.Ρ.Ρ. Τόλκιν. Η Tolkien Estate δεν είναι μεγάλη εταιρεία. Εχει μόνο τρεις υπαλλήλους και επικουρείται από ένα δικηγορικό γραφείο της Οξφόρδης. Διαθέτει επίσης έναν φιλανθρωπικό κλάδο, τον Tolkien Trust, που ασχολείται κυρίως με εκπαιδευτικά και ανθρωπιστικά προγράμματα.

Ο Τζ.Ρ.Ρ.Τόλκιν ήταν καθηγητής στην Οξφόρδη, ένας λαμπρός γλωσσολόγος, ειδικός στα παλιά αγγλικά, προικισμένος με εξαιρετική φαντασία. Το πάθος του για τις γλώσσες τον οδήγησε να εφεύρει πολλές από αυτές και στη συνέχεια να δημιουργήσει έναν ολόκληρο κόσμο για να τις στεγάσει. Και η λέξη «κόσμος» σημαίνει όχι μόνο εξιστόρηση αλλά και ιστορία, γεωγραφία, συνήθειες, δηλαδή ένα ολόκληρο σύμπαν που θα χρησίμευε στη συνέχεια ως υπόβαθρο για τις ιστορίες του. Το «Χόμπιτ» δημοσιεύτηκε το 1937 και αμέσως έγινε τόσο δημοφιλές, που ο τότε εκδότης του τού ζήτησε επιτακτικά τη συνέχεια. Αρχικά ο Τόλκιν αρνήθηκε, αλλά τελικά υπέκυψε στις πιέσεις και άρχισε να γράφει τον «Αρχοντα των Δαχτυλιδιών». Εν τω μεταξύ είχε σχεδόν τελειώσει μια αφήγηση για τους αρχαιότερους χρόνους του κόσμου του, την οποία αποκάλεσε «Σιλμαρίλιον».

Μετά τον θάνατό του ο Κρίστοφερ παρέλαβε το αρχείο του Τόλκιν. Χιλιάδες ανέκδοτες σελίδες, αφηγήσεις, παραμύθια, διαλέξεις, ποιήματα περίπου 4.000 στίχων και άπειρα γράμματα ήταν τοποθετημένα φύρδην μίγδην μέσα σε 70 κιβώτια. Σχεδόν τίποτα δεν ήταν χρονολογημένο ή αριθμημένο. Το κερασάκι στην τούρτα ήταν τα σχεδόν ακαταλαβίστικα χειρόγραφα του συγγραφέα, τα οποία στη συνέχεια παραδόθηκαν στη βιβλιοθήκη Bodleian της Οξφόρδης όπου φυλάσσονται.

Ωστόσο, μέσα σ’ αυτό το απίθανο συνονθύλευμα κρυβόταν ένας αληθινός θησαυρός, το «Σιλμαρίλιον», άπειροι θρύλοι και ένα μισοβυθισμένο αρχιπέλαγος, την ύπαρξη του οποίου αγνοούσε ακόμη και ο Κρίστοφερ, ο οποίος παραιτήθηκε χωρίς κανένα δισταγμό από το New College της Οξφόρδης για να αφοσιωθεί στην επεξεργασία του έργου του πατέρα του.

Συναρμολόγησε τα κομμάτια του «Σιλμαρίλιον» – το οποίο εκδόθηκε το 1977 -, επί δεκαοχτώ χρόνια εργάστηκε εντατικά πάνω στην «Ιστορία της Μέσης Γης», μια τεράστια 12τομη έκδοση που σκιαγραφεί την εξέλιξη του κόσμου του Τόλκιν και το 2007 δημοσίευσε τα «Παιδιά του Χουρίν». Το βιβλίο πούλησε 500.000 αντίτυπα στα αγγλικά και έχει ήδη μεταφραστεί σε 20 γλώσσες.

Παράλληλα, άρχισε να αναπτύσσεται ένα είδος φανταστικού μυθιστορήματος διαποτισμένο με τις ιδέες του Τόλκιν. «Ο κόσμος του, όπως και τα παραμύθια των αδελφών Γκριμ του προηγούμενου αιώνα, έχει γίνει πλέον μέρος της πνευματικής κληρονομιάς του δυτικού κόσμου», γράφει ο Αγγλος Τόμας Αλαν Σίπι σε ένα δοκίμιο για τον Τόλκιν.

Τη δεκαετία του 2000, το fan fiction κατέκλυσε το Διαδίκτυο και ο «Αρχοντας των Δαχτυλιδιών» μεταμορφώθηκε σε μια αυτόνομη οντότητα που ζει τη δική της ζωή. Τίποτε από όλα αυτά όμως δεν ενόχλησε την οικογένεια Τόλκιν, μέχρι που ήρθαν οι ταινίες του Πίτερ Τζάκσον. Μετά την κυκλοφορία της πρώτης ταινίας, από το 2001 μέχρι το 2003 πουλήθηκαν 25 εκατομμύρια αντίτυπα του «Αρχοντα των Δαχτυλιδιών», ενώ στην Αγγλία οι πωλήσεις αυξήθηκαν κατά 1.000%.

Ωστόσο, το όραμα της ταινίας παραλίγο να εξαφανίσει το λογοτεχνικό έργο. Τελικά είναι δύσκολο να πει κανείς ποιος έχει κερδίσει τη μάχη ανάμεσα στον σεβασμό και τη δημοτικότητα. Ούτε ποιος έχει το δαχτυλίδι. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ένα μεγάλο μέρος του έργου του Τζ.Ρ.Ρ. Τόλκιν έχει βγει πλέον από τα κιβώτια χάρη στην επιμονή του γιου του.

Επιμέλεια Κική Τριανταφύλλη

Η πορεία του Τζ.Ρ.Ρ. Τόλκιν

3 Ιανουαρίου 1892 Γεννιέται στο Μπλουμφοντέιν της Νότιας Αφρικής.

1916 Παντρεύεται και αναχωρεί για τη Γαλλία με τη βρετανική εξερευνητική δύναμη.

1924 Γεννιέται ο τρίτος γιος του Κρίστοφερ.

1925 Ανακηρύσσεται καθηγητής της Παλαιάς Αγγλικής Γλώσσας στην Οξφόρδη.

1936 Δημοσιεύεται το δοκίμιό του «Μπέογουλφ, τα τέρατα και οι κριτικοί».

1937 Εκδίδεται το «Χόμπιτ».

1954-1955 Εκδίδεται ο «Αρχοντας των Δαχτυλιδιών».

2 Σεπτεμβρίου 1973 Πεθαίνει σε ηλικία 81 ετών.