Ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ δεν αυτοακρωτηριάστηκε. Το αριστερό αυτί του το έκοψε μ΄ ένα χτύπημα του σπαθιού του ο Πολ Γκογκέν, σ΄ έναν καβγά για μια γυναίκα ονόματι Ραχήλ και για την αληθινή φύση της τέχνης. Αυτό υποστηρίζουν δύο Γερμανοί ιστορικοί της Τέχνης στο νέο βιβλίο τους, καρπό δουλειάς δέκα ετών.


Έως τώρα γνωρίζαμε πως ο Βαν Γκογκ έκοψε το κάτω μέρος του αριστερού αυτιού του (στις αυτοπροσωπογραφίες του φαίνεται πως είναι το δεξί επειδή τις ζωγράφισε κοιτώντας έναν καθρέφτη), το τύλιξε σε μια εφημερίδα και ζήτησε από μια πόρνη που ονομαζόταν Ραχήλ «να φυλάξει προσεκτικά αυτό το αντικείμενο». Όμως οι δύο Γερμανοί ειδικοί πιστεύουν πως ο Γκογκέν είπε ψέματα για το επεισόδιο του κομμένου αυτιού, που συνέβη τη νύκτα της 23ης Δεκεμβρίου του 1888 στην Αρλ, ώστε να ξεφύγει από τη δικαιοσύνη. Ο Βαν Γκογκ δεν είπε τίποτε για να προστατέψει τον φίλο του, κλείστηκε σε ψυχιατρικό ίδρυμα και επτά μήνες αργότερα αυτοκτόνησε. Αν επιβεβαιωθεί η νέα θεωρία, η οποία βασίζεται σε μια επανεξέταση των αναφορών της αστυνομίας και των δηλώσεων των αυτοπτών μαρτύρων, θα αλλάξει την εικόνα που έχουμε για τον Βαν Γκογκ- την εικόνα ενός ανισόρροπου ανθρώπου που παρέπαιε ανάμεσα στην τρέλα και την ιδιοφυΐα. Μάλιστα, στη δεκαετία του 1930 ο Ζορζ Μπατάιγ και ο Αντονέν Αρτό είχαν δει τον αυτοακρωτηριασμό του ως μια θυσιαστική χειρονομία και είχαν αναγάγει την τρέλα σε θεμελιώδες στοιχείο της μοντέρνας τέχνης. Στην εκδοχή των δύο Γερμανών για το επεισόδιο, ο Βαν Γκογκ εμφανίζεται ως ψυχικά εύθραυστος, καβγατζής και μέθυσος, αλλά και ως ένας πιστός φίλος που πήρε το μυστικό του Γκογκέν στον τάφο του.

Η κατηγορία κατά του Γκογκέν ως υπεύθυνου για το διασημότερο κομμένο αυτί της Ιστορίας περιλαμβάνεται στο 392σέλιδο βιβλίο των ιστορικών της Τέχνης Χανς Κάουφμαν και Ρίτα Βίλντεγκανς του Πανεπιστημίου του Αμβούργου με τίτλο «Van Goghs Οhr, Ρaul Gauguin und der Ρakt des Schweigens» («Το αυτί του Βαν Γκογκ, ο Πολ Γκογκέν και το σύμφωνο της σιωπής»). Οι συγγραφείς παραδέχονται ότι δεν έχουν την τελική απόδειξη γι΄ αυτό που υποστηρίζουν, υπογραμμίζουν ωστόσο ότι όλα τα στοιχεία δείχνουν πως ο Γκογκέν έκοψε κατά λάθος το αυτί του φίλου του. Οι δύο άνδρες καβγάδιζαν στον δρόμο, πιστεύουν οι συγγραφείς, εν μέρει επειδή ενδιαφέρονταν και οι δύο για τη Ραχήλ, αλλά και για το ποιος είναι ο σωστός τρόπος να ζωγραφίζεις- ο Βαν Γκογκ υποστήριζε πως πρέπει κανείς να ζωγραφίζει από τη ζωή, ο Γκογκέν από τη φαντασία. Ο Γάλλος ζωγράφος απειλούσε να φύγει για πάντα, καταστρέφοντας το όνειρο του Βαν Γκογκ να ιδρύσει στην Αρλ μια ουτοπική αποικία καλλιτεχνών. Ο Γκογκέν, ο οποίος ήταν ερασιτέχνης ξιφομάχος, βγήκε στον δρόμο με τη βαλίτσα και το ξίφος του, πιστεύουν οι συγγραφείς. Ο Βαν Γκογκ τον ακολούθησε. Ο Γκογκέν έκανε μια κίνηση με το ξίφος μπροστά στο πρόσωπο του φίλου του για να τον απομακρύνει με αποτέλεσμα να κόψει κατά λάθος ένα κομμάτι του αυτιού του. Στη συνέχεια ο Βαν Γκογκ πήγε στο σπίτι της Ραχήλ και της παρέδωσε το κομμένο αυτί. Το πρωί, στην αστυνομία, ο Γκογκέν κατέθεσε πως ο Βαν Γκογκ αυτοτραυματίστηκε και πως τον είδε να παραπατάει στον δρόμο κρατώντας ένα ξυράφι. Ο Βαν Γκογκ ψέλλισε κάτι χωρίς ειρμό.

Οι δύο ζωγράφοι δεν ξανασυναντήθηκαν. Ο Γκογκέν επέστρεψε στο Παρίσι και μετά πήγε στην Ταϊτή. Ο Βαν Γκογκ κλείστηκε σε ψυχιατρικό ίδρυμα και μετά μετακόμισε στο Οβέρσιρ-Ουάζ, ένα χωριό κοντά στο Παρίσι. Έπειτα από μια τελευταία έκρηξη δημιουργικότητας, κατά την οποία ζωγράφισε 70 πίνακες σε 70 ημέρες, αυτοπυροβολήθηκε στις 27 Ιουλίου 1889 και πέθανε δύο ημέρες αργότερα, σε ηλικία 37 ετών.

«Σχεδόν κάθε θεωρία είναι πιθανή»


Ο ΒΑΝ ΓΚΟΓΚκάλυψε τον Γκογκέν, λέει ο Κάουφμαν, «επειδή ήλπιζε πως έτσι θα τον έκανε να μείνει στην Αρλ, είναι προφανές πως τον λάτρευε». Αν το επεισόδιο δεν είχε συμβεί, υποστηρίζουν οι δύο συγγραφείς, ο Βαν Γκογκ μπορεί να μην είχε κλειστεί σε ψυχιατρείο. Μπορεί να μην είχε βυθιστεί στην κατάθλιψη, η οποία επιδεινώθηκε από τη δηλητηρίαση από μολύβι και αρσενικό που περιείχαν οι μπογιές του. Και μπορεί να είχε ζήσει ώς τα βαθιά γεράματα. «Ίσως έχουν δίκιο», λέει η Νίνα Τσίμερ, έφορος μιας μεγάλης έκθεσης έργων του Βαν Γκογκ που παρουσιάζεται μέχρι τον Σεπτέμβριο στο Κουνστμουζέουμ της Βασιλείας. «Όμως σχεδόν κάθε θεωρία είναι πιθανή, επειδή τα τεκμηριωμένα γεγονότα είναι πολύ λίγα».