Η Ιστορία με τα μάτια «σούπερ ακτίνων Χ»

Ένα καινούργιο υπερσύγχρονο μηχάνημα που θα λειτουργήσει αυτές τις μέρες στη Βρετανία ετοιμάζεται να φανερώσει τα μυστικά που κρύβουν εδώ και χιλιάδες χρόνια αγάλματα της αρχαιότητας και μούμιες των Φαραώ.

Για να τα καταφέρει, το Διαμαντένιο Σύγχροτρον στο Όξφορντσαϊρ χρησιμοποιεί ακτίνες φωτός 10 δισεκατομμύρια φορές ισχυρότερες από του ήλιου. Για πρώτη φορά, αντικείμενα που ζυγίζουν μέχρι δύο τόνους θα μπουν στο μικροσκόπιο των «σούπερ ακτίνων Χ». Η διαδικασία θα αποκαλύψει πληροφορίες για την κατασκευή και τη δομή των αντικειμένων, ρίχνοντας φως στην τέχνη και τον πολιτισμό της αρχαίας Αιγύπτου και άλλων πολιτισμών.

Τρεις αιγυπτιακές μπρούντζινες φιγούρες από το Βρετανικό Μουσείο θα είναι οι πρώτοι «πελάτες» του μηχανήματος, το οποίο εκπέμπει ισχυρή ακτινοβολία και επιτρέπει στους επιστήμονες να δουν στο εσωτερικό στερεών αντικειμένων για να καταγράψουν λεπτομέρειες που δεν φαίνονται με τις απλές ακτίνες Χ. Από το 2007 μέχρι σήμερα, το συγκεκριμένο σύγχροτρον μπορούσε να εξετάσει μόνο μικρά αντικείμενα. Η νέα βελτιωμένη έκδοσή του σχεδιάστηκε για να ανιχνεύει σφάλματα σε κινητήρες και φτερά αεροσκαφών, όμως αμέσως έγιναν αντιληπτές οι δυνατότητές του και σε άλλους τομείς της επιστήμης.

Η Τζεν Χίλερ, επιστήμονας, μέλος της ομάδας που ασχολείται με το μηχάνημα, εξηγεί πως το σύγχροτρον είναι ιδανικό για Αιγυπτιολόγους, αρχαιολόγους και άλλους ερευνητές. «Επιστήμονες από όλο τον κόσμο μπορούν να κάνουν αίτηση για να χρησιμοποιήσουν την ακτίνα του και να ερευνήσουν το εσωτερικό πολύτιμων αρχαίων αντικειμένων χωρίς να προκαλέσουν καμία απολύτως ζημιά ούτε να επιβαρύνουν το αντικείμενο. Ποτέ πριν δεν μπορούσαμε να σκανάρουμε και να απεικονίσουμε τόσο μεγάλα αντικείμενα με τόση ακρίβεια».

Εκτός από τη Ρολς Ρόις, που ενδιαφέρεται για την εξέταση κινητήρων αεροσκαφών, ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη χρήση του έχει δείξει το Βρετανικό Μουσείο, που θέλει να μελετήσει μπρούντζινα αγάλματα σε φυσικό μέγεθος από την Αρχαία Αίγυπτο. «Δεν γνωρίζουν πώς κατασκευάστηκαν ούτε πόσες φορές επισκευάστηκαν και πιστεύουν πως τώρα έχουν τη μοναδική ευκαιρία να το ανακαλύψουν».

Εξίσου πολύτιμη για τους επιστήμονες είναι η δυνατότητα να δουν το περιεχόμενο των αντικειμένων. «Οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι είχαν τη συνήθεια να κρύβουν πράγματα μέσα στα αγάλματα. Επίσης, μπορούμε να εξετάσουμε χωρίς φόβο πολύ ευαίσθητες σαρκοφάγους και μούμιες. Δεν χρειάζεται να τις ανοίξουμε, κάτι που μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτη ζημιά έπειτα από τόσες χιλιετίες». Οι ειδικοί μελέτησαν τη μούμια της Μερεσαμούν, μίας ιέρειας της Αιγύπτου σε ιερό των Θηβών το 800 π.Χ., που βρίσκεται μέσα στη σαρκοφάγο της χωρίς να χρειαστεί να την ανοίξουν.

Τα αγάλματα που θα μπουν στο «μικροσκόπιο» του μηχανήματος αποτελούνται από διαφορετικά κομμάτια, τα οποία έχουν ενωθεί στην τελική φάση της κατασκευής τους. «Το υλικό στα σημεία που ενώνονται είναι τόσο πυκνό, που μόνο αυτές οι ακτίνες μπορούν να το διαπεράσουν και να δουν το εσωτερικό τους», προσθέτει η Τζάνετ Άμπερς από το Βρετανικό Μουσείο. «Έτσι, θα μπορέσουμε να βρούμε απαντήσεις για την τεχνοτροπία τους και τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή τους, αλλά και πληροφορίες για τις μετατροπές που έγιναν στη διάρκεια έργων για την αποκατάστασή τους τον 19ο αιώνα. Είμαστε πολύ ενθουσιασμένοι για τις δυνατότητες που αποκτάμε χάρη στο νέο μηχάνημα, γιατί θα δούμε αυτά τα αντικείμενα με έναν εντελώς καινούργιο τρόπο». Το βρετανικό σύγχροτρον μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα και για τους αρχαιολόγους στις ανασκαφές. Έχουν πλέον τη δυνατότητα να αποσπούν αντικείμενα από το υπέδαφος μαζί με το χώμα που τα περιβάλει και μετά να τα αποτυπώνουν στο μηχάνημα πριν αφαιρέσουν το χώμα, μειώνοντας έτσι τις πιθανότητες καταστροφής τους. «Δεν θα μας βοηθήσει μόνο στα χάλκινα αγάλματα, αλλά και στο έργο μας στις ανασκαφές», σημειώνει η Βρετανή αρχαιολόγος.

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ σε όλο τον κόσμο εκμεταλλεύονται το σύγχροτρον, έναν επιταχυντή σωματιδίων, ο οποίος χρησιμοποιεί ηλεκτρόνια που ταξιδεύουν περίπου στην ταχύτητα του φωτός, για να εξετάσουν αρχαία αντικείμενα και απολιθώματα

Στο στόχαστρο του επιταχυντή το παλίμψηστο του Αρχιμήδη

ΜΙΑ ΟΜΑΔΑ με επικεφαλής τον Πολ Ταφορό στο Ευρωπαϊκό Σύγχροτρον στη γαλλική Γκρενόμπλ το χρησιμοποίησε πρόσφατα για να ανακαλύψει το αρχαιότερο απολιθωμένο κρανίο που έχει βρεθεί ποτέ και ανήκει σε ένα θαλάσσιο οργανισμό. Επίσης, η ομάδα στο εργαστήριο φυσικής υψηλής ενέργειας του Στάνφορντ μελέτησε το απολίθωμα του αρχαιότερου πτηνού, ενώ το μεγάλο εγχείρημά της, που ακόμα συνεχίζεται, είναι η ανάγνωση των χαμένων γραπτών του Αρχιμήδη.

Το παλίμψηστο του αρχαίου μαθηματικού έχει μπει στο στόχαστρο του επιταχυντή σωματιδίων στο διάσημο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας. Οι επιστήμονες βομβαρδίζουν με ακτίνες Χ υψηλής συγκέντρωσης το κείμενο που έγραψε ένας μοναχός τον 12ο αιώνα πάνω στο γραπτό του Αρχιμήδη. Οι ακτίνες έχουν τη δυνατότητα να εντοπίσουν τον σίδηρο που περιέχει το μελάνι, φέρνοντας έτσι στο φως τα γράμματα που κρύβονται από κάτω.

Οι ερευνητές πιστεύουν πως το παλίμψηστο είναι αντίγραφο του 10ου αιώνα από το πρωτότυπο κείμενο που έγραψε ο Αρχιμήδης τον 3ο αιώνα π.Χ. Πρόκειται για ένα βιβλίο με 174 σελίδες, όπου περιέχονται 7 πραγματείες και 55 σχέδια του μεγάλου μαθηματικού. Από τις 7 αυτές διατριβές μόνο η «Μέθοδος» και το «Στομάχιον» δεν υπάρχουν σε άλλα χειρόγραφά του.