Μ

ετά τον θάνατο του Φλομπέρ, ειδικά στα μεταπολεμικά χρόνια οι πάντες επιχείρησαν να χρησιμοποιήσουν το έργο και το καλλιτεχνικό ήθος του συγγραφέα για να κατασκευάσουν έναν συνένοχο. Λόγω της επικέντρωσής του σε ζητήματα κατασκευής και ύφους θεωρήθηκε πρωτοπόρος του μοντερνισμού. Το αναρχικό χιούμορ του, η αίσθηση φάρσας και η μανία του με τη σύμμειξη των ειδών επέτρεψαν σε ορισμένους να τον ονομάσουν προάγγελο του μεταμοντερνισμού. Επειδή κάποτε είπε «θέλω να γράψω ένα βιβλίο για το τίποτα», το ξεχασμένο πλέον κίνημα του Νouveau Roman αποπειράθηκε να τον οικειοποιηθεί.

Πολύ ασφαλέστερα από τα θεωρητικά πορίσματα είναι τα στοιχεία που μπορούν να αντληθούν από την αλληλογραφία του Φλομπέρ. Όπως δείχνουν οι επιστολές του, ο λογοτέχνης απεχθανόταν τα μυθιστορήματα που κολακεύουν το κοινό παρουσιάζοντας αναγνωρίσιμες εικόνες κοινής αποδοχής και ήρωες αντλημένους από τον κοινωνικό χυλό. Εξεγειρόταν ενάντια στις ιδεαλιστικές κενότητες και τις συναισθηματικές διαχύσεις. Αντιδρούσε βίαια σε καθετί που θα γινόταν να ονομαστεί λογοτεχνικό είδος. Αρνητής

Ο Φλομπέρ επιθυμούσε να υπερβεί την παραδοσιακή αντίθεση μεταξύ τέχνης και επιστήμης, μελετώντας συνεχώς επιστημονικά έργα, αξιοποιώντας γνώσεις και υιοθετώντας έναν τρόπο σκέψης που χαρακτηριζόταν από ντετερμινισμό, σχετικισμό και ιστορικισμό. Γενικότερα ο Φλομπέρ ενεργούσε ως αρνητής των συγκαιρινών του, ανατροπέας κανόνων, υπονομευτής θεματικών ιεραρχιών και οι επιλογές του χαρακτηρίζονταν από μια ιδιότυπη διάθεση αντίστασης ή εκδίκησης. Έτσι εξηγείται, άλλωστε, το γεγονός ότι στη μικρή παραγωγή του περιλαμβάνεται και Ο πειρασμός του Αγίου Αντωνίου, ένα άτυπο μεταφυσικό βιβλίο.

Το συγκεκριμένο κείμενο, πρώτα απ΄ όλα, έχει σημαντικές ομοιότητες με τον Φάουστ του Γκαίτε. Οι ρίζες του βρίσκονται σε λαϊκές διηγήσεις και στις αναπαραστάσεις μυστηρίων που λάμβαναν χώρα στους περιβόλους των μεσαιωνικών χριστιανικών ναών. Η μορφή του μπορεί να χαρακτηριστεί κίβδηλα θεατρική- η δράση ξετυλίγεται μέσω ανέφικτων σκηνικών οδηγιών και οι διάλογοι των προσώπων παρατίθενται ως ρόλοι. Θέμα του, τέλος, δείχνει να είναι η σύγκρουση ανάμεσα στον άνθρωπο και τον διάβολο. Το έργο του Φλομπέρ, πάντως, είναι συνοπτικότερο και πηγμένο σε βαθμό ασφυξίας από πραγματολογικά στοιχεία.

Στο κέντρο του βιβλίου βρίσκεται ο Άγιος Αντώνιος, που έζησε για πάνω από πενήντα χρόνια ως ερημίτης στην Αίγυπτο του 4ου αιώνα μ.Χ. Στυλιστικά δε το κείμενο παραπέμπει στο μπαρόκ. Οι περιγραφές είναι βαριές και γλαφυρές οφθαλμαπάτες. Οι εικόνες θυμίζουν ζωγραφιές με οπτικά τεχνάσματα διαστρεβλωμένης προοπτικής. Όλα τα αντικείμενα είναι αμφίσημα: οι φρουροί μοιάζουν με μηχανές, τα βότσαλα με μυαλά, οι σταλακτίτες με ρόγες, τα λουλούδια με μέταλλα. Οι ντελιριακές σκηνές αφθονούν: πλήθη οργιάζουν, γυμνές γυναίκες ουρλιάζουν, άντρες ευνουχίζονται με κοτρώνες. Προοδευτικά οι σελίδες γεμίζουν με εξωπραγματικά πλάσματα: ιππόποδες, δράκους, κυνοκέφαλους, σκιάποδες, κατωβλέπες, γρύπες, βασιλίσκους. Σε αυτό το σκηνικό και μέσα από τα λόγια του ήρωα ανιχνεύεται επίσης ο ρομαντισμός, ως κατάλοιπο μιας μόλις περασμένης λογοτεχνικής εποχής. Η μοναξιά παρουσιάζεται ως αιτία πόνου αλλά και ως προνόμιο. Η γνώση μοιάζει με πηγή χαράς και περηφάνιας, αλλά αποκτά και χαρακτήρα αρρώστιας και κατάρας. Ο χρόνος εμφανίζεται σαν πεδίο άπειρης πνευματικής άσκησης, αλλά και σαν παράγοντας σωματικής αποσύνθεσης. Η φύση είναι συνάμα πηγή αρμονίας και εχθρική δύναμη. Από την άλλη πλευρά, ο προβληματισμός πάνω στον ασκητισμό και τις επιπτώσεις του σχετίζεται φανερά με την αντιφατική ψυχοσύνθεση του ίδιου του Φλομπέρ. Ως γνωστόν ο συγγραφέας είχε νευρασθενικές τάσεις, έρρεπε στην απομόνωση και θεωρούσε ωφέλιμη τη σεξουαλική αποχή. Ταυτόχρονα ήθελε να παρίσταται σε εποικοδομητικά γεγονότα και ένιωθε ασυγκράτητη έλξη για τις πόρνες.

Οι τρεις θεολογικές αρετέςπίστη, ελεημοσύνη, ελπίδαέχουν νικηθεί οριστικά από την επιστήμη, προφητεύει ο Γκιστάβ Φλομπέρ (1821-1880) στην αντιπαράθεση του Αγίου Αντωνίου με τον Διάβολο

Τελευταία Νέα