Αναζήτηση
Η ΛΕΞΗ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ: Εθνικοί μύθοι. «Αν όμως η αλήθεια βρίσκεται κατ’
ανάγκην υποταγμένη στη διδακτική σκοπιμότητα, τότε είναι φυσικό οι εθνικοί
μύθοι να επέχουν τη θέση κοινωνικών αξιών και να περιέρχονται έτσι στο
απυρόβλητο(…)». Από το «Παιχνίδι με τον χρόνο – εθνικισμός και
νεωτερικότητα» Παντελή Λέκκα (Αθήνα 2001, Ελληνικά Γράμματα).
Βύρων Α’ ο Εικονολάτρης…
|
|
ΧΡΕΙΑΣΤΗΚΕ πολύ περισσότερος χρόνος, απ’ όσον δικαιολογεί η απόσταση, για
να παραδώσει ο υπουργός Δημόσιας Τάξης την εικόνα της Παναγίας της
Βρεφροκρατούσας στον τοπικό μητροπολίτη. Ο Βύρων Πολύδωρας περπάτησε αργά και
σταθερά, φανερά συγκινημένος, κρατώντας την εικόνα στα χέρια του. Μόνος του.
Αυτός και η εικόνα. Ο ίδιος ο υπουργός της φιλελεύθερης κυβέρνησης της
ευρωπαϊκής χώρας εξήγησε το νόημα αυτής της κίνησης. Η εικόνα δεν έχει
εμπράγματη αλλά μεταφυσική αξία γιατί σύμφωνα με τα λόγια του (όπως και πολλών
πιστών-ψηφοφόρων) είναι «θαυματουργή».
Πριν από τριάντα χρόνια μια Αμερικανίδα ανθρωπολόγος, η Jill Dubisch,
κατέβαινε στην Τήνο. Το ίδιο ταξίδι το έκανε πολλές φορές τα επόμενα χρόνια
μέχρι το 1995. Αναζητούσε εξηγήσεις και αιτίες για το θρησκευτικό προσκύνημα
στην Ελλάδα. Για να δώσει απαντήσεις συνειδητοποίησε πως έπρεπε να διατυπώσει
ακόμη ένα ερώτημα: Γιατί η Παναγία έχει τόσο ξεχωριστή θέση στην ελληνική
ορθοδοξία αλλά και γιατί στον πυρήνα αυτού του φαινομένου βρίσκεται η Παναγία
της Τήνου;
Ένας θιασώτης των χαοτικών συστημάτων θα ξεμπέρδευε σχετικά εύκολα
ερμηνεύοντας τον μεταφυσικό οίστρο του υπουργού ως αποτέλεσμα της
«πεταλούδας». Όταν δηλαδή πριν από 1.350 χρόνια ένα παιδάκι ανατράφηκε σε μια
βυζαντινή περιοχή, τη Συρία, με έντονη την απέχθεια που χαρακτήριζε όλους τους
σημιτικούς πληθυσμούς απέναντι στα είδωλα. Το παιδάκι μεγάλωσε και έγινε
αυτοκράτορας. Ο Λέων Γ’ ο Ίσαυρος ήταν, όπως εξήγησε ο Στ. Ράνσιμαν, εκτός από
μεγάλος αυτοκράτορας και ιδιαίτερα προληπτικός. Η έκρηξη του ηφαιστείου της
Σαντορίνης το 725 τον έπεισε πως έπρεπε να βάλει τέλος στην εικονολατρία.
Πολλοί εικονολάτρες εξορίστηκαν, αρκετοί από αυτούς στις επισφαλείς λόγω
πειρατών Κυκλάδες. Σύμφωνα με την έρευνα της Dubisch πολλοί από αυτούς
μετέφεραν μαζί τους εικόνες τις οποίες έθαψαν για να τις προστατεύσουν.
Η Παναγία…
…(όνομα που συναντάται μόνο στην ελληνορθόδοξη παράδοση) απέκτησε ιδιαίτερη
αίγλη ανάμεσα στο πάνθεον των αγίων. Και στην καθολική και στην ορθόδοξη
πλευρά παρά τις δογματικές διαφορές (οι ορθόδοξοι δεν πιστεύουν ότι συνελήφθη
με άσπιλο τρόπο ούτε ότι ανελήφθη σώματι στον ουρανό, γι’ αυτό και εορτάζουν
την Κοίμηση). Σύμφωνα με την έρευνα της Dubisch η λατρεία της στον ελλαδικό
χρόνο ήρθε από τη Δύση αρκετά πρόσφατα, τον 19ο αιώνα.
Πάντως αυτή την εκτίμηση την υποσκάπτει η μοναχή Πελαγία η οποία το 1822 (ή
1823) βρήκε στην Τήνο την εικόνα της Παναγίας. Ανεξαρτήτως από το αν η Πελαγία
όντως «είδε» όραμα ή απλώς το επικαλέστηκε επειδή ήταν ήδη γνωστό ότι στο
συγκεκριμένο χωράφι υπήρχε παλαιότερα ναός (που επίσης βρέθηκε), το ενδιαφέρον
είναι στη χρήση αυτής της ανακάλυψης. «Η Παναγία», γράφει η Dubisch, «έγινε η
πρώτη αγία του νέου ελληνικού κράτους» ακριβώς επειδή συνέπεσε με την Ελληνική
Επανάσταση. Και χρησιμοποιήθηκε γι’ αυτήν. Το νέο διαδόθηκε στην
επαναστατημένη Ελλάδα ως θαύμα, ως η θεϊκή έγκριση για τη νίκη. Και μάλιστα η
ανακάλυψη της εικόνας του Ευαγγελισμού κούμπωσε εκ των υστέρων με την αρχή της
Επανάστασης, την 25η Μαρτίου. Τέλειος συνδυασμός: Η αναγέννηση της
ανθρωπότητας (Ευαγγελισμός) και των Ελλήνων (Επανάσταση). Η ταύτιση της
ανακάλυψης της εικόνας με την Επανάσταση προκύπτει και από το γεγονός ότι
μέχρι το 1831 είχαν επισκεφθεί και προσκυνήσει την εικόνα οι Κολοκοτρώνης και
Μιαούλης ενώ ο Μακρυγιάννης ζήτησε να φυλαχθούν τα απομνημονεύματά του στην
ίδια εκκλησία.
Αυτή η έννοια της θεϊκής έγκρισης στα ελληνικά δίκαια και όπλα, καθαρά
προνεωτερικό φαινόμενο, έγινε αποδεκτή και από τον Όθωνα (που έσπευσε να
προσκυνήσει). Η ρητή συμπαράσταση της Παναγίας στον αρχηγό του κράτους και η
αναγνώριση της θεϊκής δύναμης (των θαυμάτων) από πλευράς πολιτείας έμεινε
έκτοτε κύριο στοιχείο της πολιτικής ζωής της Ελλάδας. Ακόμη και ο Ανδρέας
Παπανδρέου δεν αμφισβήτησε την ουσία του, επιλέγοντας την Παναγία Σουμελά για
να αναδείξει τον πατριωτικό χαρακτήρα του Κινήματος (και για προνομιακή
πρόσβαση στους Πόντιους ψηφοφόρους). Ούτε είναι τυχαία η επιλογή της εορτής
των Ενόπλων Δυνάμεων στις 15 Αυγούστου.
Αλλά να μην αδικούμε τους καθολικούς διότι κι αυτοί το πάλεψαν. Πολλές
εμφανίσεις της Παρθένου έγιναν τον 20ό αιώνα σε καθολικές χώρες και συνδέθηκαν
με αντικομμουνιστικά μηνύματα (η Dubish αναφέρει χαρακτηριστικά το παράδειγμα
της Φάτιμα, όταν η καρδιά της Παναγίας εμφανίστηκε και ζήτησε – το 1917 – να
προσευχηθεί ο κόσμος για τον προσηλυτισμό της Ρωσίας).
Στην Τήνο οι 83 από τις 514 ορθόδοξες…
… εκκλησίες του νησιού είναι αφιερωμένες στην Παναγία. Το ίδιο συμβαίνει και
με τις 43 από τις 208 καθολικές εκκλησίες. Δεν είναι όμως όλες οι εικόνες
(τους) «θαυματουργές». Η παρατήρηση αυτή ξαναφέρνει από την πίσω πόρτα ένα
μάλλον ξεχασμένο (και από τον υπουργό) ζήτημα. Είναι η φόρμα (το πλαίσιο)
ιερή, αυτή που κάνει τα θαύματα ή το πρωτότυπο στο οποίο αποδίδεται η τιμή
μέσω της εικόνας (όπως είχε υποστηρίξει λίγο πριν από τις άγριες στιγμές της
Εικονομαχίας ο Άγιος Βασίλειος);
Όταν ένας πολιτικός χαρακτηρίζει μια εικόνα «θαυματουργή» είτε δέχεται αυτή
την απλοϊκή εκδοχή ως αλήθεια είτε χαϊδεύει τα αυτιά αυτών που την πιστεύουν.
Η θεατρικότητα με την οποία περιεβλήθη η τελετή παράδοσης, σε ευθεία
αντιστοιχία με την τόσο ισχυρή στην ορθοδοξία τελετουργία, δεν μπορεί παρά να
οδηγήσει στο συμπέρασμα πως ένας τέτοιος πολιτικός δεν είναι απλώς
συντηρητικός από ιδεολογία. Είναι βιωματικά συντηρητικός. Όχι λόγω ιδεολογίας
αλλά λόγω ουσίας, μανιέρας. Η παρουσία του (πιστού) υπουργού έξω από το
Λεωνίδιο δεν έγινε με τρόπο σεμνό και ταπεινό. Δεν βρέθηκε μόνος του με την
πίστη του απέναντι στην Παναγία του. Αλλά με τα κανάλια και τους πιστούς να
τον ραίνουν με ροδοπέταλα.
Και το μήνυμα που δικαιούται καθείς να υποστηρίξει ότι εισέπραξε είναι ότι η
πολιτική εξουσία κατά κάποιον τρόπο διασταυρώνεται με τη θεϊκή. Ότι τη
διαφυλάσσει. Αντίληψη μακρινή από κάθε έννοια σύγχρονου κοσμικού κράτους.
(Υπενθυμίζω ότι ο υπουργός δεν παρέδωσε ο ίδιος στη Δικαιοσύνη τον
Παλαιοκώστα.)
Ένας ταλμουδικός στίχος αναφέρει πως «βλέπουμε τον κόσμο όχι όπως είναι αλλά
όπως είμαστε εμείς». Χωρίς φιοριτούρες και Χάρλεϊ…
Info
Jill Dubisch «Το θρησκευτικό προσκύνημα στη σύγχρονη Ελλάδα» Αθήνα
2000, ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ
Zygmunt Bauman «Ο πολιτισμός ως πράξη» Αθήνα 1992, ΠΑΤΑΚΗΣ
Κάρεν Άρμστρονγκ «Ο εμπόλεμος Θεός» Αθήνα 2002, ΦΙΛΙΣΤΩΡ
Ανρί Μπερξόν «Οι δύο πηγές της ηθικής και της θρησκείας» Θεσσαλονίκη
2006, ΝΗΣΙΔΕΣ
Νίκου Παπαχριστόπουλου (επιμ.) «Ψυχανάλυση και κοινωνικά συμπτώματα»
Αθήνα 2006, ΒΙΒΛΙΟΡΑΜΑ
Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου «Το έπος της Εικονομαχίας» Αθήνα 2006,
ΩΚΕΑΝΙΔΑ
Steven Runciman «Η βυζαντινή θεοκρατία» Αθήνα 2005, ΔΟΜΟΣ
Σίγκμουντ Φρόυντ «Τοτέμ και ταμπού» Αθήνα 1978, ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ
Enstaseis – blog
Θα μας βρείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http: //enstaseis.blogspot.com
