Ένα παγκόσμιο νόμισμα, φάρμακο για τις οικονομίες

Η συνάντηση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου τον προηγούμενο μήνα στη

Σιγκαπούρη πραγματοποιήθηκε σε μια περίοδο που αυξάνονται οι ανησυχίες για τις

παγκόσμιες οικονομικές ανισορροπίες: Το μεγάλο ερώτημα είναι για πόσο καιρό

ακόμη θα αντέξει η παγκόσμια οικονομία το τεράστιο εμπορικό έλλειμμα της

Αμερικής – οι ΗΠΑ δανείζονται καθημερινά σχεδόν 3 δισ. δολάρια – ή το συνεχώς

αυξανόμενο εμπορικό πλεόνασμα της Κίνας που μεγεθύνεται ημερησίως κατά 500

εκατ. δολάρια. Οι ανισότητες αυτές απλά δεν μπορούν να συνεχίζονται για πάντα.

Τα καλά νέα είναι ότι υπάρχει κοινή συναίνεση για να αντιμετωπιστούν. Τα κακά

νέα όμως είναι ότι καμία χώρα δεν δέχεται ότι οι δικές της πολιτικές είναι

εκείνες που δημιουργούν το πρόβλημα. Οι ΗΠΑ θεωρούν ότι για την κατάσταση που

έχει δημιουργηθεί ευθύνεται η ισοτιμία του κινεζικού νομίσματος γιουάν (η

Ουάσιγκτον πιστεύει ότι το γιουάν είναι υποτιμημένο με αποτέλεσμα να ευνοείται

η ανταγωνιστικότητα των κινεζικών προϊόντων). Και όλος ο υπόλοιπος κόσμος

θεωρεί ότι ο μεγάλος υπεύθυνος (για τις ανισότητες) είναι το γιγαντιαίο

δημοσιονομικό και εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ.

Μόνο τα συμπτώματα

Προς τιμήν του το ΔΝΤ, ύστερα από 15 χρόνια που ασχολούνταν μόνο με την

ανάπτυξη (των φτωχών χωρών), έχει αρχίσει τώρα να δίνει τη δέουσα προσοχή στο

πρόβλημα των ανισορροπιών. Δυστυχώς όμως η προσέγγιση του ΔΝΤ στο πρόβλημα

είναι να παρακολουθεί μόνο την οικονομική πολιτική κάθε χώρας. Η στρατηγική

αυτή όμως ενέχει τον κίνδυνο να αντιμετωπιστούν τα συμπτώματα του προβλήματος

και όχι το ίδιο το πρόβλημα. Η αντιμετώπιση μόνο των συμπτωμάτων (και όχι της

ρίζας του προβλήματος) θα μπορούσε να κάνει ακόμη χειρότερα τα πράγματα,

τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα.

Το ζήτημα του γιουάν

Ας εξετάσουμε, για παράδειγμα, το ζήτημα του υποτιμημένου εθνικού κινεζικού

νομίσματος και το τεράστιο πλεόνασμα που αυτό δημιουργεί. Αυτό πιστεύει το

αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών ότι είναι η ρίζα του προβλήματος. Ακόμη κι

αν η Κίνα λάμβανε μέτρα για να αυξηθεί η αξία του γιουάν έναντι του δολαρίου

και «εξαφάνιζε» το εμπορικό της πλεόνασμα που ανέρχεται σε 114 δισ. δολάρια

τον χρόνο – και υποθέσουμε ότι η κίνηση αυτή μείωνε το εμπορικό έλλειμμα των

ΗΠΑ – αυτό δεν θα έλυνε το πρόβλημα παρά μόνο θα το περιόριζε: Οι ΗΠΑ θα

εξακολουθούσαν να δανείζονται περισσότερα από 2 δισ. δολάρια την ημέρα (για να

χρηματοδοτήσουν τα ελλείμματά τους).

Στο μεταξύ, επειδή το ισχυρότερο γιουάν θα έκανε πιο φθηνές τις εισαγωγές

αμερικανικών τροφίμων στην Κίνα, οι πιο φτωχοί Κινέζοι – οι αγρότες- θα

έβλεπαν το εισόδημά τους να μειώνεται επειδή οι εγχώριες τιμές των γεωργικών

προϊόντων θα πραγματοποιούσαν βουτιά. Τότε η Κίνα ενδεχομένως θα αποφάσιζε να

αντιμετωπίσει τα προβλήματα που δημιουργούν στους παραγωγούς της οι τεράστιες

αγροτικές επιδοτήσεις που προσφέρει η Ουάσιγκτον (στους Αμερικανούς αγρότες)

με το να λάβει δραστικά μέτρα: Να διοχετεύσει τεράστια ποσά – τα οποία

απαιτείται να διοχετευτούν στην ανάπτυξη της βιομηχανίας – σε επιδοτήσεις προς

τους δικούς της αγρότες. Κάτι τέτοιο θα είχε σαν συνέπεια να μειωθεί ο ρυθμός

ανάπτυξης της κινεζικής και κατ’ επέκταση της παγκόσμιας οικονομίας.

Η μυστική «συμφωνία»

Όπως είναι τα πράγματα σήμερα, ωστόσο, οι Κινέζοι γνωρίζουν καλά τους όρους

της μυστικής τους «συμφωνίας» με τις ΗΠΑ: Η Κίνα βοηθά στη χρηματοδότηση των

αμερικανικών ελλειμμάτων αγοράζοντας κρατικά ομόλογα με χρήματα που

προέρχονται από τις εξαγωγές της. Αν το Πεκίνο σταματήσει να χρηματοδοτεί το

έλλειμμα των ΗΠΑ τότε το δολάριο θα εξασθενήσει ακόμη περισσότερο. Κάτι τέτοιο

όμως θα μείωνε την αξία των αποθεμάτων της Κίνας σε αμερικανικό νόμισμα (τα

αποθέματα της Κίνας σε αμερικανικό νόμισμα είναι τεράστια, καθώς θα ξεπερνούν

στο τέλος του έτους το 1 τρισεκατομμύριο δολάρια). Οι χώρες που θα ωφεληθούν

από τη μείωση των κινεζικών εξαγωγών, θα θελήσουν να τοποθετήσουν τα χρήματά

τους σε κάποιο ισχυρό νόμισμα, όπως το ευρώ – και όχι σε ένα ασταθές όπως

είναι το δολάριο. Εν ολίγοις, θα είναι όλο και πιο δύσκολο για τις ΗΠΑ να

χρηματοδοτούν τα ελλείμματά τους, με αποτέλεσμα η αστάθεια στον πλανήτη αντί

να μειωθεί, να μεγαλώσει.

Μόνο μία λύση

Δεν μπορεί να γίνει τίποτε αξιόλογο για να αντιμετωπιστούν οι παγκόσμιες αυτές

ανισότητες, αν οι ίδιες οι ΗΠΑ δεν αντιμετωπίσουν τα δικά τους προβλήματα. Η

κοινή λογική μάς λέει ότι υπάρχει μόνο μια εναλλακτική λύση στο πρόβλημα: Να

μειωθεί το έλλειμμα στον προϋπολογισμό των ΗΠΑ.

Ας φανταστούμε ότι η κυβέρνηση Μπους βλέπει ξαφνικά την αλήθεια και μειώνει

τις δαπάνες. Κι ας υποθέσουμε ότι η αμερικανική κυβέρνηση δεν θα προχωρήσει

ξαφνικά σε αυξήσεις της φορολογίας, καθώς μέχρι σήμερα ζητά το αντίθετο – να

πραγματοποιηθούν όλο και περισσότερες περικοπές. Οι περικοπές αυτές στις

δαπάνες από μόνες τους θα οδηγούσαν στην εξασθένηση της αμερικανικής και της

παγκόσμιας οικονομίας.

Υπάρχει όμως λύση: Να πραγματοποιηθούν περικοπές στις δαπάνες σε συνδυασμό με

αύξηση των φόρων για τους πιο πλούσιους Αμερικανούς και με μείωση της

φορολογίας για τα χαμηλότερα εισοδήματα. Επειδή οι πιο φτωχοί καταναλώνουν

μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους από ό,τι οι πλούσιοι, η αλλαγή αυτή στη

φορολογία θα αύξανε ουσιαστικά την κατανάλωση. Αν αυτό σχεδιαστεί προσεκτικά,

αυτός ο συνδυασμός μέτρων θα διατηρούσε την ανάπτυξη της αμερικανικής

οικονομίας μειώνοντας ταυτόχρονα το έλλειμμα.

Οι ιδέες του Keynes

Οι υπάρχουσες ανισότητες εντείνονται, εξάλλου, και από τα διαρθρωτικά

προβλήματα που υπάρχουν στο παγκόσμιο νομισματικό σύστημα. Πριν από 75 χρόνια

ο John Maynard Keynes αναγνώρισε τα προβλήματα αυτά και ζήτησε να

αντιμετωπιστούν. Οι ιδέες του για το πώς θα έπρεπε να αναμορφωθεί το παγκόσμιο

νομισματικό σύστημα περιλαμβάνουν τη δημιουργία ενός νέου νομισματικού

συστήματος βασισμένου σε ένα παγκόσμιο νόμισμα. Οι ιδέες αυτές θα μπορούσαν με

λίγη επεξεργασία να εφαρμοστούν και στη σημερινή οικονομία. Μέχρι να

αντιμετωπίσουμε τα διαρθρωτικά προβλήματα, ο κόσμος πιθανότατα θα συνεχίσει να

αντιμετωπίζει προβλήματα από τις ανισορροπίες, οι οποίες απειλούν τη

δημοσιονομική σταθερότητα και την οικονομική ευημερία όλων μας.

Ο Joseph Stiglitz είναι Νομπελίστας Οικονομίας 2001. Καθηγητής

Οικονομικών στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Κολούμπια, μέλος της Επιτροπής των

Κοινωνικών Επιπτώσεων της Παγκοσμιοποίησης

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ