Ενστάσεις

Ο Γιώργος Πουσσαίος είναι μια εξαίρεση στον χώρο της Τοπικής

Αυτοδιοίκησης στις Κυκλάδες. Ίσως είναι ο μόνος δήμαρχος που έφτιαξε δρόμους

όχι προς τις παραλίες αλλά προς την ενδοχώρα της Ίου για να διευκολύνει

κτηνοτρόφους και μελισσοκόμους. Και πολλά ακόμη. Όπως το πρώτο στην Ελλάδα

κέντρο παραγωγής υδρογόνου.

Άνθρωποι και Κυκλάδες (ή η ισορροπία γεμάτου – άδειου)

ΟΣΟ και να ακούγεται περίεργο, ήταν τυχερός. Επειδή είχε έτοιμη, ζεστή,

την επιταγή των 210.000 ευρώ. Έτσι έγινε ο ιδιοκτήτης του ονείρου. Ένα σπίτι

60 τετραγωνικών με θέα τη θάλασσα στην Τήνο. Η αρχική τιμή ήταν 250.000 ευρώ.

Και οι τιμές σκαρφαλώνουν συνεχώς από το ένα ρεκόρ στο άλλο. Δεν κέρδισε και

λίγα… Κέρδισε όμως;

Νοτιοανατολικότερα, στη Σαντορίνη, καταγράφηκε ακόμη ένα ρεκόρ: τα

ενοικιαζόμενα αυτοκίνητα που προσφέρθηκαν στους τουρίστες για τις τσάρκες τους

έφθασαν τα 4.500! Αν σε αυτά προστεθούν και περίπου 4.000 αυτοκίνητα των

12.000 ντόπιων και μερικές εκατοντάδες πούλμαν…

Οι Κυκλάδες καθορίστηκαν στη νεώτερη Ιστορία από δύο ανθρώπινα ρεύματα: τους

πειρατές και τους τουρίστες. Και τα δύο ρεύματα χτύπησαν το μαλακό υπογάστριο

των νησιών, τη μοναδική στον κόσμο κλίμακα: ένας ξερός βράχος στη θάλασσα με

ελάχιστη βλάστηση. Στεριά και θάλασσα αλλά σε ανθρώπινα μέτρα. Η στεριά μπορεί

να περπατηθεί και στα πιο ψηλά της σημεία, η θάλασσα είναι απο τις φιλικότερες

στον κόσμο για τους κολυμβητές.

Τα φυσικά στοιχεία είναι…

… τα πρωταρχικά, λέει ο Σπ. Τσαγκαράτος (αρχιτέκτονας, δρ πολεοδόμος). «Και

σ’ αυτό το περιβάλλον έρχονται να προστεθούν οι οικισμοί. Που αντίθετα με την

πόλη, που «φεύγει» συνεχώς, στα νησιά είναι ιδιαίτερα συνεκτικοί. Τα σπίτια

δεν είναι τίποτα το ιδιαίτερο. Αρχιτεκτονικά είναι «κουτάκια», αλλά το ενιαίο

σύνολο είναι εξαιρετικό. Αρκεί μια παρέα για να γεμίσει τη μικρή πλατεία του

οικισμού. Και μετά τον οικισμό υπάρχει το άδειο. Ο περιβάλλων χώρος είναι

κενός, ενώ το συνεκτικό κομμάτι του οικισμού είναι γεμάτο και πυκνό. Ένας

τέλειος συνδυασμός γεμάτου – άδειου».

Και μετά άρχισε η ζημιά. Οι περισσότεροι συμφωνούν ότι αν κάτι ήδη σκοτώνει

τις Κυκλάδες αυτό είναι η δόμηση. Όχι μόνο για δωμάτια. Αλλά – κυρίως – για

παραθεριστικές κατοικίες. Για παράδειγμα, μέσα σε μία πενταετία τουλάχιστον

πέντε κατασκευαστικοί όμιλοι έχουν εγκατασταθεί στην Πάρο. Και χτίζουν νέους

οικισμούς, αποκλειστικά για παραθεριστική κατοικία. Άδειους απ’ όλα τα άλλα.

Και ιδίως από δημόσιο χώρο. Οικισμοί για να «κλειστείς» στη βεράντα ή για να

φύγεις, αλλά όχι για να συναντήσεις τον άλλον.

Υπάρχει ακόμη ένα πρόβλημα που τείνει να ανατρέψει τη μοναδική αλληλουχία

γεμάτου – κενού. Από τους μικρούς οικισμούς ξεκινούσαν (έως και) δεκάδες

αγροτικοί δρόμοι που διέσχιζαν τα νησιά. Οι παραθεριστικές κατοικίες

εξαπλώνονται γύρω από αυτούς. Ανατρέπουν τη συνεκτικότητα του οικισμού, τον

οικισμό τον ίδιο και γεμίζουν τον κενό περιβάλλοντα χώρο.

«Θα χτίσω μερικά δωμάτια…

… θα βάλω τον Αλβανό να τα δουλεύει κι εγώ θα εισπράττω. Και τον χειμώνα θα

ταξιδεύω»… Ο φίλος μου που τα λέει αυτά μόλις πήρε το πτυχίο του ως

πλοίαρχος του Εμπορικού Ναυτικού. Το νησάκι του έχει μεγάλο πρόβλημα θαλάσσιας

επικοινωνίας με τα διπλανά, μεγαλύτερα νησιά. Και όμως, ο Νεκτάριος ούτε το

συζητάει να ασχοληθεί επαγγελματικά στο νησί του, π.χ. με ένα θαλάσσιο ταξί.

Και επομένως είναι πιθανόν κάποιον επόμενο χειμώνα να συναντήσει στο Μπαλί –

αγαπημένο τόπο πολλών Μυκονιατών – άλλους συμπατριώτες του.

Όλοι στον τουρισμό. Μια κοινωνία φτωχή τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την

κινητικότητά της. Οι Κυκλάδες, σύμφωνα με έρευνα του Χρήστου Κάτσικα

(εκπαιδευτικός ερευνητής), είναι πρώτες στην αποτυχία στις εισαγωγικές

εξετάσεις για τα ΑΕΙ. Το 65% των Αιγαιοπελαγιτών δεν έχει ολοκληρώσει την

εννιάχρονη Υποχρεωτική Εκπαίδευση (έναντι 57% του πανελλαδικού μέσου όρου),

ενώ το ποσοστό των Αιγαιοπελαγιτών που φοιτούν στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση

είναι υποδιπλάσιο του μέσου πανελλήνιου ποσοστού και ελάχιστα ξεπερνά το 1%!

Στην καλύτερη θέση οι Δωσεκανήσιοι, στη χειρότερη οι Κυκλαδίτες.

Ο Πάρις Τσάρτας (καθηγητής Τουριστικής Ανάπτυξης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου) εξηγεί

ότι ο τουρισμός δεν είχε πάντα τις επιπτώσεις που καταγράφονται σήμερα στον

τρίτο κύκλο ανάπτυξης των Κυκλάδων: «Στην πρώτη φάση ’50-’60 (’65) οι

επιπτώσεις ήταν σημαντικές, αλλά περιορισμένες. Η Μύκονος είχε ήδη αναπτυχθεί.

Αυτό που συνέβη τότε ήταν η ταύτιση εργασίας και εισοδήματος. Η οικογένεια

λειτουργούσε τότε ως βιοτεχνία με στρατηγική. Ο γιος στο εστιατόριο, η μάνα

και η νύφη στα δωμάτια και με κοινό κουμπαρά. Στα πρώτα χρόνια της δεύτερης

φάσης (’68-’90) άρχισαν τα τσάρτερ. Στην αρχή σε Μύκονο και Σαντορίνη και

μέχρι το ’90 σχεδόν σε όλα τα μεγάλα νησιά των Κυκλάδων. Τότε καταγράφεται

(προς το ’90) η κυριαρχία των μικρομεσαίων με τη δυνατότητα να χτίσουν δωμάτια

χωρίς πολλές διαδικασίες. Αυτά τα χρόνια όμως καταγράφονται και οι ευεργετικές

επιπτώσεις της ανάπτυξης. Η συγκράτηση της μετανάστευσης. Οι γυναίκες βγαίνουν

από το σπίτι (πολύ πριν από την υπόλοιπη Ελλάδα), αφού κρατάνε μαγαζιά και

δωμάτια. Σ’ αυτές στηρίχτηκε η ανάπτυξη μέχρι το ’90. Το δεύτερο σημαντικό

σύμπτωμα ήταν η σταδιακή αυτονόμηση των νέων – επίσης πολύ γρηγορότερα από τα

αστικά κέντρα.

Σε μερικά χρόνια οι περισσότεροι νέοι έχουν περιουσία, αλλά είναι απαίδευτοι

και λειτουργούν με την αντίληψη των πατεράδων τους. Παράλληλα καταγράφονται

έντονα κοινωνικά προβλήματα, φανερά και υπόγεια. Στη δεύτερη κατηγορία

εντάσσονται φαινόμενα κοινωνικής ανομίας. Κλοπές, αλκοολισμός, διαζύγια και

υψηλές διαφοροποιήσεις βιαιοπραγιών στις δύο περιόδους: τη χειμερινή και τη

θερινή».

Ο Πάρις Τσάρτας πιστεύει ότι η υποβάθμιση του τουριστικού προϊόντος που

χτυπάει και τις Κυκλάδες δίνει αφορμή για νέες σκέψεις και δράσεις: «Σε όλα

σχεδόν τα νησιά έχουν εμφανιστεί ομάδες, κυρίως νέων, που δραστηριοποιούνται

για την προστασία του περιβάλλοντος και των τοπικών ιδιαιτεροτήτων.

Καταγράφονται συγκρούσεις με οργανωμένα συμφέροντα που λειτουργούσαν ασύδοτα

εδώ και 30-40 χρόνια. Σύμμαχοι των ακτιβιστών είναι και οι «ριπίτερς», αυτοί

που πηγαίνουν ξανά και ξανά στην ίδια περιοχή και διαμορφώνουν γνώμη. Και

βέβαια η συγκυρία. Μια μέση επιχείρηση των 5-10 δωματίων σήμερα χρειάζεται

πέντε και περισσότερα χρόνια για να αποσβεστεί η επένδυση, όταν πριν από μία

δεκαετία η απόσβεση γινόταν σε έναν χρόνο».

Για τα οργανωμένα συμφέροντα…

… στις Κυκλάδες μιλάει και ο Νίκος Σηφουνάκης (ευρωβουλευτής, ΠΑΣΟΚ), ίσως ο

μοναδικός υπουργός Αιγαίου που ασχολήθηκε σοβαρά και με επιμονή με το

πρόβλημα. «Ξέρω ότι σήμερα είμαι ανεπιθύμητος τουλάχιστον σε τρία νησιά. Στη

Σίφνο, τη Σέριφο και την Κύθνο. Μάλιστα στη Σίφνο, το 2002 αν θυμάμαι καλά,

είχαμε ετοιμάσει ως υπουργείο μια εκδήλωση για τη μεσογειακή αγγειοπλαστική.

Τότε ο κοινοτάρχης μού μήνυσε να μην πάω, για την προσωπική μου ασφάλεια. Και

το ομολογώ: Φοβήθηκα και δεν πήγα. Αλλά και το κράτος υπέκυψε στα συμφέροντα.

Οι ειδικές χωροταξικές μελέτες ανατέθηκαν από το 1988 μέχρι το 1993, αλλά

πολλοί κοινοτάρχες σε συνεργασία με το λόμπι των εργολάβων τις έβαζαν στα

συρτάρια. Το 2002 που είπαμε να τις βάλουμε μπροστά, είχαν ξεπεραστεί. Εκεί

που στο σχέδιο υπήρχαν δρόμοι ή άλλες χρήσεις είχαν χτιστεί δωμάτια. Το 2002

αποφασίσαμε ότι το 2007 θα απαγορευόταν η δόμηση εκτός οικισμών. Τι σόι

κυβέρνηση είναι αυτή που δεν μεταθέτει το πρόβλημα για μία πενταετία; Δυστυχώς

δεν τολμήσαμε».

Ο Λε Κορμπιζιέ συνήθιζε να λέει ότι πριν από τη λύση ενός προβλήματος υπάρχει

πάντα η σωστή διατύπωση του ερωτήματος. Και αυτό ίσως να σχετίζεται με την

ιδεολογία που οδηγεί στην εύκολη ανατροπή της ισορροπίας μεταξύ γεμάτου –

άδειου. Η Μαρία Θεοδώρου, δρ αρχιτέκτων, εκπρόσωπος της μη κερδοσκοπικής

εταιρείας Αρχιτεκτονικοί Αγωγοί – SARCHA (School of ARCHitecture 4 All) το

εξηγεί καλύτερα:

«Η νέα μορφή αστικοποίησης συνιστά αυτό που ονομάζουν οι μελετητές

αστικοποίηση του υπαρκτού νεοφιλελευθερισμού. Ο νεοφιλελευθερισμός είναι ένα

αντιφατικό φαινόμενο που επιχειρεί, αν και όχι πάντα με επιτυχία – γιατί

προσκρούει και διαστρεβλώνεται από υπάρχουσες δομές -, να εξομαλύνει τον χώρο

(καταστροφική φάση) στον οποίο θα επέμβει (δημιουργική φάση).

Το Αιγαίο μπορεί να προβάλλεται σήμερα ως διάχυτη πόλη (βλέπε ελληνική

συμμετοχή Μπιενάλε Βενετίας 2006), καθώς ο νησιωτικός χώρος (θάλασσα και

στεριά) εξομαλύνεται, μετατρέπεται σε έναν λείο χώρο που διευκολύνει τις

μετακινήσεις, θαλάσσιες και οδικές, και αποκτά την κτιριακή υποδομή ώστε να

λειτουργήσει μαζικά ως χώρος διαφυγής από την καθημερινότητα των αστικών

κέντρων. Σε αντίθεση όμως με τα αστικά κέντρα που εξακολουθούν να είναι εν

δυνάμει εργαστήρια αμφισβήτησης και τόποι διαμαρτυρίας των κοινωνικοπολιτικών

δεδομένων, η παραθεριστική αστικοποίηση είναι ο χώρος της ειδυλλιακής λήθης».

Κάποιος έγραφε ότι φτωχός είναι αυτός που δεν έχει να μοιραστεί τίποτα με τον

άλλο. Θα έχουν οι Κυκλάδες και οι άνθρωποί τους σε μερικά χρόνια;

Enstaseis – blog

Θα μας βρείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http: //enstaseis.blogspot.com