Eνστάσεις

H λέξη της εβδομάδας Ρωμιοί. Περισσότεροι από 50 εθελοντές Έλληνες και

Κύπριοι που φοιτούν σε τουρκικά πανεπιστήμια συνέβαλαν στη διοργάνωση ενός

τόσο διαφορετικού συνεδρίου, αυτού στην Πόλη. Ίσως για πρώτη φορά μπήκαν τα

περισσότερα προβλήματα πάνω στο τραπέζι. Και το σημαντικότερο: η έλλειψη

δημοκρατικών διαδικασιών στη διαχείριση των μειονοτικών.

H Ραμόνα βρέθηκε απέναντι στην Ιστορία

ΣΤΙΣ 18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1914, ο Μουσταφά Κεμάλ (ακόμη τότε ούτε πασάς ούτε

Ατατούρκ) σημείωνε σε επιστολή του στον φίλο του Σαλίχ τους στίχους ενός –

άγνωστου στον βιογράφο του – Γάλλου ποιητή: «H ζωή είναι σύντομη, λίγο όνειρο,

λίγη αγάπη και μετά καλημέρα. H ζωή είναι μάταιη, λίγο μίσος, λίγη ελπίδα και

μετά καληνύχτα».

«Διάλεξε Σαλίχ από αυτούς τους στίχους, από αυτή την επιλογή θα κριθείς».

H Ραμόνα έχει ήδη διαλέξει. Είναι ένα 17χρονο μικρόσωμο κορίτσι, που γεννήθηκε

στην Πόλη ανάμεσα στην κοινότητα των Ρωμιών από γονείς Χατάι. Κι αυτό φαίνεται

μερικές φορές να είναι ένα αξεπέραστο πρόβλημα. Ο νομός Χατάι στα Νοτιοδυτικά

της Τουρκίας, με δυο γνωστές πόλεις – την Αντιόχεια και την Αλεξανδρέττα –

είναι ένα πολύχρωμο μωσαϊκό. Εκτός από περίπου 10.000 αραβόφωνους ορθόδοξους

(που επίσης αυτοαποκαλούνται Ρωμιοί) ζουν εκεί Τούρκοι σουνίτες, Τούρκοι

αλεβήδες (πιο κοντά στους σιίτες), Άραβες σουνίτες, Αρμένιοι, ίσως και μερικοί

καθολικοί, λόγω της σχετικά μέχρι πρόσφατα (1938) γαλλικής κηδεμονίας στην

περιοχή. Και λίγοι νεστοριανοί (μονοφυσιτικό παρακλάδι της Ορθοδοξίας, που

κάποτε έφτασε μέχρι την Κίνα και την Αυλή του μεγάλου Μογγόλου Κουμπλάι).

Από το 1960, εξηγεί ο Νίκος Σιγάλας (ιστορικός ερευνητής στο Γαλλικό

Ινστιτούτο της Πόλης), αρκετοί ορθόδοξοι αραβόφωνοι κυρίως από την Αντιόχεια

μεταναστεύουν στην Πόλη. H κοινή θρησκεία και η προσφορά εργασίας, τόσο από το

Οικουμενικό Πατριαρχείο όσο και από τη μειονότητα, αποτελούν μια διέξοδο για

τους φτωχούς αγρότες. Αλλά και για το Πατριαρχείο και τη μειονότητα, ιδίως

μετά το 1980 – όταν κορυφώνεται το μεταναστευτικό ρεύμα αραβόφωνων προς την

Πόλη. H κοινότητα χρειάζεται νέο αίμα, το ίδιο και το Πατριαρχείο. Αλλά το

θεωρούν δικό τους αίμα;

Τα πρώτα σύννεφα φαίνονται…

… σχεδόν με τους πρώτους μεικτούς γάμους. Οι μετανάστες εργάζονται κυρίως ως

φύλακες σε εκκλησίες και ιδρύματα ή – λιγοστοί – ως ανειδίκευτο προσωπικό σε

επιχειρήσεις Ρωμιών. Κάποιοι και στο ελληνικό προξενείο. Τα παιδιά τους

φοιτούν στα μειονοτικά σχολεία. H Ραμόνα πήγε Νηπιαγωγείο, Δημοτικό και

Γυμνάσιο στο Ζάππειο και τώρα Λύκειο στο Ζωγράφειο. Ήταν μπροστά όταν στο

πρώτο συνέδριο που διοργάνωσε η δραστήρια ομάδα Ρωμιών την περασμένη βδομάδα

στην Πόλη κάποιοι από τους συνέδρους μίλησαν για τα «προβλήματα που

δημιουργούν οι αραβόφωνοι στη μειονοτική εκπαίδευση». Και άκουσε να εκφράζεται

δημοσίως αυτό που υφίσταται όλα αυτά τα χρόνια εντός της μειονότητας. «Γιατί

λένε ότι δεν είμαστε Ρωμιοί; Εγώ δεν μιλάω αραβικά, μόνο λίγα καταλαβαίνω. Με

την αδελφή μου μιλάμε στα ελληνικά, τα μηνύματα που στέλνουμε στο κινητό είναι

στα ελληνικά. Πώς λένε ότι είμαι Χατάι;».

Οι δυο εθνικισμοί φαίνεται να σκαρώνουν ένα θλιβερό αστείο. Το «Χατάι»

παραπέμπει σε ένα φαιδρό επιχείρημα μερικών Τούρκων ιστορικών, σύμφωνα με το

οποίο οι ρίζες των Τούρκων στην Ανατολία προέρχονται από τους Χετταίους, ενώ

από την άλλη πλευρά μερικοί Ρωμιοί (και Ελλαδίτες) καλλιεργούν κάτω από το

τραπέζι την άποψη ότι οι Ρωμιοί της Πόλης αποτελούν την αποκλειστική ιστορική

συνέχεια των Βυζαντινών.

Ανάμεσά τους οι αραβόφωνοι. Μερικοί από αυτούς θέλουν να ενταχθούν ισότιμα στη

μειονότητα, αλλά διατηρώντας δικά τους έθιμα και πολιτισμικά στοιχεία. Άλλοι,

όπως η Ραμόνα, πιστεύουν ότι είναι Ρωμιοί και οι όποιες διαφορές δεν

βαρύνονται από αμφιλεγόμενα και μη ιστορικά στοιχεία, αλλά από τον σεβασμό στο

δικαίωμά τους να αυτοπροσδιορίζονται.

Το γεγονός είναι ότι σήμερα ανάμεσα στην κοινότητα των Ρωμιών ζουν περίπου 800

ορθόδοξοι αραβόφωνοι. Και, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε ο Συμεών

Γιλμάζ – ένας δραστήριος μειονοτικός δρ. φυσικός, που γεννήθηκε στην Αντιόχεια

αλλά μεγάλωσε στην Πόλη -, περίπου τα μισά παιδιά στα μειονοτικά σχολεία

προέρχονται από τους αραβόφωνους. Αλλά και το Πατριαρχείο αναζητεί ανάμεσά

τους τούς νέους κληρικούς, προοπτική «προβληματική» για κάποιους. Οι οποίοι

φοβούνται ότι σε 10-15 χρόνια η κοινότητα και το Πατριαρχείο «θα ομιλούν

αραβικά».

Τα πράγματα τα είπε με το όνομά τους…

… κάνοντας το κλείσιμο του συνεδρίου ένας Ρωμιός που ζει στην Αθήνα. Ο

Κώστας Γαβρόγλου (καθηγητής, Πανεπιστήμιο Αθήνας): «Δεν είναι πια Ρωμιοί μόνο

όσοι μιλάνε ελληνικά και είναι χριστιανοί ορθόδοξοι. Σ’ αυτούς έχουν προστεθεί

εδώ και μερικά χρόνια οι αραβόφωνοι συμπατριώτες μας από την Αντιόχεια». Στη

συνέχεια μίλησε για το απαράδεκτο καθεστώς στα μειονοτικά σχολεία με τη

γλωσσική επάρκεια των αραβόφωνων (αφού τα μαθήματα γίνονται στα τουρκικά και

στα ελληνικά). Αλλά και για το απαράδεκτο καθεστώς στην Ελλάδα, που δεν

αναγνωρίζει – για εισαγωγή στα AEI – τους αραβόφωνους ως Ρωμιούς. «Αν το μόνο

μας ντέρτι είναι το πώς θα γίνουν σαν κι εμάς, τότε πρέπει να πολεμήσουμε αυτή

την κρυφή αίσθηση ανωτερότητας που χαρακτηρίζει τέτοιες απόψεις».

H Ραμόνα ξέρει τι θέλει να πολεμήσει. Θέλει να σπουδάσει στη Θεσσαλονίκη

Διεθνείς Σχέσεις και να ακολουθήσει τον διπλωματικό κλάδο. «Και να γυρίσω στην

Πόλη. Ως πρόξενος». Κι ας λένε ό,τι θέλουν οι άλλοι…

Το πείραμα

Απέναντι από το πάνελ των ομιλητών στην αίθουσα του συνεδρίου στο «Χίλτον»

ήταν μόνιμα τοποθετημένη μια κάμερα. Χωρίς κάποια στοιχεία κάποιου καναλιού.

Ήταν η κάμερα της Αστυνομίας που κατέγραφε ομιλίες και ομιλητές.

Δεν πτοήθηκαν, ούτε καν αυτοί που είχαν λόγο. Ιδίως οι Τούρκοι ακαδημαϊκοί που

μίλησαν για τα Σεπτεμβριανά και τους άλλους διωγμούς της μειονότητας, για την

επιστροφή των περιουσιών (διαχείριση βακουφιών) και για την ανάγκη για

περισσότερη δημοκρατία για όλους. Τούρκους, Ρωμιούς, Αρμένιους, Κούρδους. Αν

είναι κάτι που ξεχώρισε αυτό το συνέδριο από τις συνήθεις μετριότητες και

κοσμικότητες των συνεδρίων, ήταν αυτές οι στιγμές. Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις

δεν είναι μόνο οι αερομαχίες. Είναι και η τόλμη μερικών ανθρώπων. H οποία

δυστυχώς δεν καταγράφεται τηλεοπτικά, διότι δεν έχει εφέ… Εν αντιθέσει με τα

δήθεν επεισόδια με τους Γκρίζους Λύκους, που μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα και τα

οποία δεν ήταν παρά πράσινα άλογα…

Info

* Slavoj Zizek (σε επιμέλεια Γιάννη Σταυρακάκη) «Το υψηλό αντικείμενο

της ιδεολογίας», Αθήνα 2006, SCRIPTA

* Alexandre Jevakhoff «Κεμάλ Ατατούρκ», Αθήνα 2002, Π. ΤΡΑΥΛΟΣ

* John Μ. Hobson «Οι ανατολικές ρίζες του δυτικού πολιτισμού», Αθήνα

2006, ΚΕΔΡΟΣ

* Ζαν Ντανιέλ, «Ταξίδι στα όρια του Έθνους», Αθήνα 1996, ΠΟΛΙΣ

* Άννας Φραγκουδάκη – Θάλειας Δραγώνα, «Τι είν’ η πατρίδα μας;», Αθήνα

1997, ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

* Γιάννη Ν. Γιαννουλόπουλου, «Η ευγενής μας τύφλωσις…», Αθήνα 2001,

ΒΙΒΛΙΟΡΑΜΑ

* Κ. Τσιτσελίκη, «Γλώσσες, αλφάβητα και εθνική ιδεολογία στην Ελλάδα

και τα Βαλκάνια», Αθήνα 2000, ΚΡΙΤΙΚΗ

Enstaseis – blog

Θα μας βρείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http: //enstaseis.blogspot.com