Αναζήτηση
H ΛΕΞΗ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ: Έρως, το ένστικτο της ζωής υπεύθυνο, κατά Φρόυντ
για τη «βοή» της ζωής. Στον αγώνα κατά του αντιπάλου ενστίκτου, του θανάτου, ο
Έρως προσπαθεί να διασώσει τη ζωή λίγο περισσότερο, εκτρέποντας την
αυτοκαταστροφική τάση προς τα έξω.
«Μαρκαζού» με 1.000 κυβικά
|
|
ΚΑΠΟΙΟΙ ΠΟΥ τον ήξεραν καλά είπαν πως δεν φορούσε ποτέ του κράνος. Κάποιοι
άλλοι το αμφισβήτησαν. Αλλά όποιοι κι αν έχουν δίκιο, η βασική ερώτηση
παραμένει αναπάντητη: γιατί τα τελευταία ξημερώματα της ζωής του να ήταν στα
31 του στην παραλιακή κοντά στη Γλυφάδα;
Στην κοινωνική βιβλιογραφία η λέξη «μαρκαζού» έχει μια ιδιαίτερη θέση. Όχι
μόνο επειδή είναι μια πολύ παλιά λέξη (θεωρείται βαβυλωνιακής προελεύσεως),
αλλά και επειδή με το «μαρκαζού» – που αποδίδεται (ελεύθερα) ως «κόμπος που
θέλει να λυθεί» – περιγράφονται οι οριακές καταστάσεις που θέλει να ζήσει
κανείς για να ξεφύγει από τα δεσμά της γήινης ύπαρξης.
Ο μοτοσυκλετιστής που θα χρησιμοποιήσει μερικές φορές το «παραπάνω γκάζι»
ξέρει από πριν ότι αναλαμβάνει έναν κίνδυνο. Ότι ριψοκινδυνεύει. Όπως κι αυτός
που θα ανέβει στο Έβερεστ ή που θα κάνει οτιδήποτε για το οποίο υπάρχει σαφής
προειδοποίηση από τη λογική ότι αναλαμβάνει ένα μεγαλύτερο ρίσκο. Κι αν όλα
πάνε καλά, ο μοτοσυκλετιστής περήφανα θα περιγράψει αυτή την εμπειρία: «τα
είδα όλα»…
Τι είδε; Και γιατί άξιζε το ρίσκο;
Οι άνθρωποι ρισκάρουν όλο και περισσότερο, αλλά όλο και πιο ατομικά. Κι αν
συμπεριλάβουμε σ’ αυτή τη «μη ορθολογική» κατηγορία και άλλους με ριψοκίνδυνη
αλλά πιο παθητική συμπεριφορά, τα πράγματα φαίνονται πιο «παράλογα». Π.χ., οι
καπνιστές. Υπάρχει σήμερα κανείς που καπνίζει και δεν πιστεύει ότι είναι
σχεδόν βέβαιος ένας καρκίνος, με πιθανότερο των πνευμόνων; Κι όμως. Συνεχίζει
να καπνίζει.
Ο άνθρωπος πάντοτε ρίσκαρε…
… γιατί το ρίσκο σχετίζεται με τη δημιουργικότητα. Όμως, όπως παρατηρεί ο
Σωτήρης Δημητρίου (ανθρωπολόγος), για πρώτη φορά στην Ιστορία η ριψοκινδύνευση
έχει τέτοια μαζικότητα. «Σε άλλες και κυρίως προδυτικές κοινωνίες, η
ριψοκινδύνευση ήταν μάλλον ένα καθολικό χαρακτηριστικό αλλά σχετικά
ισορροπημένο» ανάμεσα στη γνώση και στην πράξη – συμπεριφορά. «Ήταν
περισσότερο ομάδες που ρίσκαραν, όπως π.χ., οι έμποροι σε κοινωνίες του
Μεξικού ή της Αυστραλίας».
H βαθιά τομή έγινε, λέει ο Σ. Δημητρίου, «όταν η ατομική ελευθερία έβγαλε τον
άνθρωπο έξω από τις νόρμες της παράδοσης. Τότε εμβληματοποιήθηκε το ρίσκο».
H σημερινή κοινωνία ορίζεται ως η κατ’ εξοχήν κοινωνία της διακινδύνευσης.
Όπως σημείωνε ο A. Γκίντενς στην «Κοινωνιολογία» του, «η σύγχρονη ζωή
χαρακτηρίζεται από το μόνιμο αίσθημα της ανασφάλειας και της απειλής, εφόσον
κανένα άτομο δεν έχει τα μέσα να ελέγξει μόνο του τα πολύπλοκα τεχνολογικά
συστήματα από τα οποία εξαρτάται συνεχώς η επιβίωσή του». Και όπως συμπλήρωσε
ένας συνάδελφός του, «σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο, ο άνθρωπος εφευρίσκει ατομικά
τελετουργικά αναζήτησης του κινδύνου, ώστε όχι μόνο να παραγάγει ατομικά την
ταυτότητά του, αλλά και να εμφυσήσει εκ νέου αξία και νόημα στη ζωή του».
Το δίλημμα στην πρώτη ερωτική επαφή…
… με νέο σύντροφο χρησιμοποιείται ως παράδειγμα από τον Νικόλα Χρηστάκη
(αναπληρωτή καθηγητή Κοινωνικής Ψυχολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο) αυτής της
νέας διάστασης στη ριψοκινδύνευση: «Γνωρίζουμε όλοι τη σημασία της προφύλαξης
στην ερωτική επαφή με έναν καινούργιο ερωτικό σύντροφο. Ωστόσο έχει μετρηθεί
πως η χρήση προφυλακτικού την πρώτη φορά έχει να κάνει με την προοπτική που
δίνουμε στη σχέση. Αν πιστεύουμε ότι ο σύντροφος είναι περιστασιακός, τότε η
χρήση προφυλακτικού είναι περισσότερο δεδομένη. Αντίθετα, αν την πρώτη φορά
την επενδύσουμε με προσδοκία και συναίσθημα από τη σχέση, τότε το προφυλακτικό
σπανίως χρησιμοποιείται. Και στις δύο περιπτώσεις η πρώτη επαφή είναι εξίσου
επικίνδυνη».
Ωστόσο, «λογικά», συμπεριφερόμαστε μόνο στην περιστασιακή επαφή. Στη σχέση που
επενδύουμε με αγάπη η συμπεριφορά είναι ριψοκίνδυνη, λες και η αγάπη ξορκίζει
τον κίνδυνο.
Άραγε, τι ξορκίζει ένας μοτοσυκλετιστής;
Ο Νικόλας Χρηστάκης επικέντρωσε την έρευνά του στη μοτοσυκλέτα κυρίως για τον
λόγο «ότι είναι ένα μαζικό καταναλωτικό αντικείμενο προσβάσιμο σχεδόν από τον
καθένα που όμως προϋποθέτει ριψοκινδύνευση. Μπορεί όχι τόση όση αναλαμβάνει
αυτός που θα επιλέξει ακραία σπορ, αλλά πάντως ο κίνδυνος υπάρχει και γίνεται
αποδεκτός από πολλούς καθημερινούς ανθρώπους».
H μοτοσυκλέτα, «αυτό το συμπύκνωμα δύναμης», μετέχει στην καθημερινή ζωή
κυρίως των πόλεων. Αν το στοίχημα σήμερα του πολιτισμού είναι – με όπλο την
τεχνολογία – η κυριαρχία στην απόσταση και στον χρόνο (στο Σύμπαν και στον
θάνατο), η μοτοσυκλέτα σε πιο καθημερινή κλίμακα λειτουργεί ακριβώς σ’ αυτή
την αναλογία: χρησιμοποιεί τη δύναμη (συμπυκνωμένη τεχνολογική εξέλιξη) και με
δυο – τρεις γκαζιές παραπάνω λειτουργεί και ως υπέρβαση από τους συνήθεις
περιορισμούς.
«Ανοίγω το γκάζι θα πει…
… ελέγχω τεχνολογικά τις σχέσεις μου με το περιβάλλον» λέει ο N. Χρηστάκης.
«Είναι ένα είδος τελετουργίας, μια σειρά από κινήσεις όπου εμπλέκεται το σώμα
και οι οποίες αποτελούν για τον αναβάτη ένα είδος κλειδιού μέσα από το οποίο
στέκεται απέναντι στο άγχος που του προκαλεί το Σύμπαν, οι δυνάμεις που μας
ξεπερνάνε. Αυτές τις δυνάμεις ο άνθρωπος ήθελε και θέλει πάντα να τις ελέγχει
συμβολικά. Ξέρει ότι αυτό είναι επικίνδυνο».
Κάποιος μοτοσυκλετιστής θα αναλάβει τον κίνδυνο. Γιατί θέλει και να τον
ξορκίσει. Πώς; Πιστεύοντας ότι στην αναμέτρησή του θα βγει νικητής. «Μερικοί,
ίσως πολλοί – λέει ο N. Χρηστάκης – θέλουν να κατασκευάσουν τον εαυτό τους
μέσα από τέτοιες συμπεριφορές. Να δουν τα όριά τους. Με τον εαυτό τους και με
τους άλλους. Διότι τέτοιου τύπου ριψοκίνδυνες συμπεριφορές ταυτίζονται με την
ικανότητα να τα βγάλουν πέρα. Σηματοδοτούν την αναβάθμιση του εαυτού».
Τέτοιες συμπεριφορές δεν είναι παρήγορες (αν αυτό αναμένουμε από το «διά
ταύτα»). Ωστόσο, διατηρούν το «μοιραίο» και το «αναπότρεπτο» έξω από τη ζωή.
Γιατί πιθανόν να είναι – για κάποιους – όχι «σωστές», αλλά πάντως
υπολογισμένες κορυφαίες στιγμές αναμέτρησης…
Info
Νικόλα Χρηστάκη «Μοτοσυκλέτα: Ριψοκινδύνευση και ιερό», Αθήνα 2003,
FUTURA
Λεβ Σεστώφ «Στους αντίποδες του ορθολογισμού», Αθήνα 2005,
SCRIPTA
Σωτήρη Δημητρίου «Μορφές βίας», Αθήνα 2004, ΣΑΒΒΑΛΑΣ
Άντονι Γκίντενς «Κοινωνιολογία», Αθήνα 2003, GUTENBERG
Isaiah Berlin «Κόντρα στο ρεύμα», Αθήνα 2004, SCRIPTA
Enstaseis – blog
Θα μας βρείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http: //enstaseis.blogspot.com
