«Προσωπικά δεν βλέπω κανένα στοιχείο ενός προσωποπαγούς Θεού που επεμβαίνει

στη ζωή του παρόντος. Όσο για το ποιος ή τι δημιούργησε το Σύμπαν εν πρώτοις

και ίδρυσε τους νόμους της φυσικής, ποιος μπορεί σήμερα να το πει, πέρα από

μια έκφραση της πίστης; Αφήνω τους αστροφυσικούς να λύσουν αυτό το μεγάλο

πρόβλημα, αν μπορούν!».

Άλλωστε η κληρονομιά του Δαρβίνου υπήρξε πάντα προβληματική για τη θρησκευτική

πίστη. Σε έναν δαρβινικό κόσμο, η εξέλιξη δεν έχει σκοπό ενώ η ζωή στη Γη

διαφοροποιήθηκε χωρίς καμία εξωτερική παρέμβαση, λέει στα «NEA» ο Έντουαρντ

Ουίλσον, ένας από τους κορυφαίους φυσιογνώστες στον κόσμο, βιολόγος κι

εντομολόγος, καθηγητής, διευθυντής Εντομολογίας του Μουσείου Συγκριτικής

Ζωολογίας του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ. Ο Ουίλσον, γνωστός για τα γραπτά του

πάνω στην εξέλιξη και την κοινωνιοβιολογία, έχει βραβευθεί δύο φορές με το

βραβείο Πούλιτζερ, καθώς και με το Διεθνές Βραβείο Βιολογίας. Είναι ο άνθρωπος

που επινόησε τον όρο βιοποικιλότητα και εγκαινίασε τη συζήτηση για την

κοινωνιοβιολογία με το ομότιτλο έργο του το 1975.

«H δαρβινική επανάσταση, περισσότερο κι από την επανάσταση του Κοπέρνικου,

αντικρούει το προϊστορικό και ακόμη δεσπόζον είδωλο της ανθρωπότητας. H

εξέλιξη μέσω της φυσικής επιλογής άλλαξε τα πάντα. H εξέλιξη σημαίνει εν τέλει

ότι οι βασικές ιδιότητες του ανθρώπινου νου επίσης εξελίχθηκαν αυτόνομα. Ο

άνθρωπος γεννήθηκε από τη Γη», λέει στα «NEA» ο Έντουαρντ Ουίλσον, βιολόγος κι

εντομολόγος, διεθνής αυθεντία στα… μυρμήγκια

Ο γίγαντας της βιοποικιλότητας όμως κατά βάθος παραμένει δάσκαλος. Το πιο

πρόσφατο μάθημά του αφορά τις συνέπειες της «αιώνιας και μονίμως εμψυχωτικής»

επιστήμης του Δαρβίνου. Σε μια στιγμή που η συζήτηση για τη θεωρία της

εξέλιξης και το «ευφυές σχέδιο» απασχολεί τον Αμερικανικό πολιτικό διάλογο σε

εντυπωσιακό βαθμό, ο Ουίλσον καλεί το σοβαρό κοινό να κάνει αυτό που έχουν

κάνει πολύ λίγοι από εμάς: να διαβάσει τι έγραψε ο Δαρβίνος. Για τον Ουίλσον

«H καταγωγή των ειδών» του Δαρβίνου είναι το σημαντικότερο επιστημονικό βιβλίο

όλων των εποχών. «Όπως ο Κοπέρνικος απέδειξε ότι η Γη δεν είναι το κέντρο του

Σύμπαντος, ο Δαρβίνος έδειξε ότι το ανθρώπινο είδος προέκυψε από φυσικά αίτια

από κατώτερα ζώα ως μέρος της βιόσφαιρας αυτού του πλανήτη και όχι από κάποια

ειδική δημιουργία. Όταν γίνεται δεκτή αυτή η κοσμοθεωρία, αλλάζει ριζικά το

ανθρώπινο είδωλο», λέει στα «NEA» ο Έντουαρντ Ουίλσον.

Όπως εξηγεί ο 77χρονος βιολόγος, «το ευφυές σχέδιο βασίζεται απόλυτα στην

πεποίθηση ότι κάποια βιολογικά συστήματα παραείναι περίπλοκα για να εξηγηθούν

μέσω της επιστήμης και γι’ αυτό μια υπερφυσική δύναμη τα δημιούργησε (και άρα

εδώ επεμβαίνει ο Θεός). Αλλά αυτά τα συστήματα εξηγούνται και η εξέλιξή τους

ξετυλίγεται με όλο και ταχύτερο ρυθμό, πράγμα που έχει κάνει τη θεωρία του

ευφυούς σχεδίου να έχει όλο και μικρότερο υπόβαθρο για να σταθεί. Το ευφυές

σχέδιο δεν έχει καμία από τις ιδιότητες της αληθινής επιστήμης. Δεν έχει ούτε

θετικά στοιχεία ούτε μια εύλογη εκτίμηση αιτίου και αποτελέσματος και κανείς

επιστήμονας με ερευνητικά διαπιστευτήρια σε αυτό το τμήμα της βιολογίας δεν το

θεωρεί τίποτα παραπάνω από θρησκεία εν τη γενέσει της».

Πολιτικές, δαρβινιστές, μαρξιστές…

Τη δεκαετία του ’70 ο Ουίλσον άθελά του προκάλεσε μια από τις μεγαλύτερες

επιστημονικές διαμάχες του 20ού αιώνα, όταν συνέλαβε την ιδέα της

κοινωνιοβιολογίας. Σύμφωνα με αυτήν, η συμπεριφορά των ζώων και κατ’ επέκτασιν

του ανθρώπου μπορεί να μελετηθεί χρησιμοποιώντας το πλαίσιο της εξέλιξης.

Κάποιοι τον κατηγόρησαν για ρατσισμό, ενώ του επιτέθηκαν ακόμη και σωματικά. Ο

Ουίλσον δεν είχε προτείνει όμως το μοντέλο επιβίωσης του ισχυροτέρου ως

πρότυπο για την ανθρώπινη κοινωνία, όπως οι αποκαλούμενοι κοινωνικοί

δαρβινιστές. H θεωρία του ήταν επιστημονική και όχι ηθική, κάτι που δεν

εξέτασαν οι συνάδελφοί του στο Χάρβαρντ όταν πριν από τρεις δεκαετίες βάλθηκαν

να τον εξοντώσουν. «Οι επιθέσεις εκείνες ήταν πολιτικές», λέει σήμερα. «Οι

επικριτές μου στο Χάρβαρντ ήταν αυτοαποκαλούμενοι μαρξιστές που επέμεναν, σε

συμφωνία με τη μαρξιστική άποψη της εποχής, ότι ο νους είναι ένας

μαυροπίνακας, ότι δηλαδή καθορίζεται εξ ολοκλήρου από την κουλτούρα. H υπόθεση

του μαυροπίνακα έχει αμφισβητηθεί πλήρως από στοιχεία χάριν της συμπεριφορικής

γενετικής και της κοινωνιοβιολογίας. Για να μην αναφέρω ότι ο μαρξισμός

απέτυχε επίσης στη φιλοσοφία και στην πράξη, γεγονός το οποίο δεν με

εξέπληξε».

«Έχουμε εμμονή με τη Βίβλο»

Δεν είναι ειρωνεία ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες, μια χώρα που έχει σημειώσει

τόσο σημαντικές προόδους κι επιτυχίες στον τομέα της επιστήμης και της

έρευνας, το 50% των πολιτών δεν πιστεύουν στη θεωρία της εξέλιξης; «Το

αμερικανικό κοινό είναι σχιζοφρενικό απέναντι στη θεωρία της εξέλιξης. Το

ερμηνεύω ως μια ευρεία διαδεδομένη εμμονή στην κυριολεκτική, κατά γράμμα

αποδοχή της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, και ως εκ τούτου ως απόρριψη σε

μεγάλο μέρος των ευρημάτων της βιολογίας, λόγω της μεθοριακής προέλευσης αυτής

της χώρας. Ήρθαμε σε αυτή τη χώρα ως μετανάστες και, όχι πολλά χρόνια πριν,

από ευρωπαϊκά ιστορικά δεδομένα, αφήνοντας πίσω τις αρχαίες ιεραρχικές

κοινωνικές δομές της Ευρώπης. Χωρίς πάπες ή πατριάρχες, αιδεσιμώτατους και

καθεδρικούς στους οποίους να στραφούμε, είχαμε την τάση να βασιζόμαστε στις

αναγνώσεις της Βίβλου για ηθική και κοινωνική καθοδήγηση. H Ευρώπη, σε

αντίθεση, μέσα από την επανάσταση και την κοινωνική αλλαγή που την

αποστασιοποίησε από το θρησκευτικό δόγμα, μπόρεσε να εξελιχθεί μέσα από πιο

κοσμικές λεωφόρους και τελικά πιστεύω ότι και η Αμερική θα κάνει το ίδιο»,

απαντά.