H έκθεση «Εργαλεία των Τεχνών και Τέχνη των Εργαλείων», στο Μουσείο

Μπενάκη της οδού Πειραιώς, συνεχίζεται έως τις 10 Ιουνίου.

Τα εργαλεία συνδέονται με την οικοδομική δραστηριότητα, την καθημερινή ζωή

στην κατοικία και την εργασία, την οργάνωση της μάθησης των τεχνών και τα

διάφορα στάδια εκπαίδευσης, για την κατοχύρωση της επαγγελματικής αξιολόγησης

των τεχνιτών.

Στην αρχιτεκτονική θεωρία, ιστορία και πράξη, τα εργαλεία έχουν άμεση σχέση με

την τεχνική και τις τεχνικές, τα οικοδομικά υλικά, την ιστορία των μορφών, τη

μορφολογία και την αρχιτεκτονική παραγωγή.

Δεν είναι τυχαίο ότι τα εκτιθέμενα εργαλεία ανήκουν στην πλούσια συλλογή του

Ελβετού αρχιτέκτονα Luigi Nessi, αλλά και ότι την έκθεση συμπληρώνει συλλογή

ρολογιών από το Μουσείο της Chaux de Fonds.

Ο πίνακας του G. Jeanneret «Εργαστήριο του ωρολογοποιού» παραπέμπει

στον Charles Edouard Jeanneret – αργότερα Le Corbusier – όταν ως νεαρός

σχεδιαστής κοσμούσε καπάκια ρολογιών τσέπης, κοντά στον ωρολογοποιό πατέρα

του.

Από αυτόν τον παραδοσιακό τόπο των ωρολογοποιών, ξεκίνησε ως μαθητευόμενος

χαράκτης, σκυμμένος πάνω από τις μικρές κυκλικές επιφάνειες, αναγνωρίζοντας

έτσι εξ επαφής τον κόσμο – κόσμημα, τον ρυθμό και τον

χρόνο, στοιχεία που διαχειρίστηκε αργότερα ως επιδέξιος αρχιτέκτονας με

ένα έργο οικουμενικής εμβέλειας.

Με την περιήγηση στην άψογα οργανωμένη έκθεση, αναδύεται ένας τρόπος

προσέγγισης της τέχνης και της τεχνικής σε μια εποχή που η σχέση χέρι –

εργαλείο ήταν άμεση και αδιατάρακτη.

Τα εργαλεία, με την επεξεργασία του επιδέξιου τεχνίτη, αποκτούσαν σώμα και

δομική υπόσταση, «το χέρι έδινε την ποίηση της εξαίρεσης στα συνηθισμένα

αντικείμενα… βυθιζότανε στην καρδιά της ύλης για να την

μεταμορφώσει», γράφει ο Henri Focillon στο βιβλίο του: «H ζωή των μορφών»

και στο κεφάλαιο: Το εγκώμιο του χεριού.

Το κείμενό του μοιάζει αποχαιρετισμός στη χειροτεχνία, την επιδεξιότητα των

ανθρώπων που με τα χέρια τους κατάφεραν να αγγίξουν την τελειότητα –

χαρακτηριστική για τη δική μας γλώσσα η λέξη «αχειροποίητος».

Γίνεται φανερή στην έκθεση η πρόθεση συγκερασμού της χρήσης των εργαλείων με

έναν διάκοσμο ενσωματωμένο στη μορφή τους που προκύπτει από τη βαθιά γνώση των

στοιχείων του αντικειμένου: τη λαβή, το κυρίως σώμα, τα εξαρτήματα που το

συμπληρώνουν· είναι φανερή η γνώση του υλικού και η προετοιμασία που

χρειάστηκε να προηγηθεί για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.

Πλάνες, αμόνια, γρύλλοι, όργανα σχεδίασης, εργαλεία χαράκτη, τόρνοι,

τσιγκέλια, λεπίδες και λαβίδες μεταμορφώνονται σε ζώα, πουλιά, τέρατα και

ελικοειδή φυτά.

Αυτή η διττή ανάγνωση, γνωστή και από αντίστοιχα παραδείγματα στη λαϊκή μας

παράδοση και στην αρχαία ελληνική τέχνη, μας ευφραίνει χωρίς να μας προξενεί

ερωτήματα: γιατί τόσος κόπος, ποια η ανάγκη, προς τι ο πλεονασμός;

Σ’ αυτή τη στάση του τεχνίτη λεπτουργού εγγράφεται το ίχνος της αγάπης του για

τα αντικείμενα που με τα χέρια του τελείωσε, και η ανάγκη για μια σχέση που

έτσι ολοκληρώνεται.

Ο Victor Hugo στο βιβλίο του «Η Παναγία των Παρισίων» αναφέρεται σε μια

λέξη-κλειδί που αποκτάει για κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα και κάθε έκφραση του

πολιτισμού ιδιαίτερο βάρος: είναι η λέξη ΑΝΑΓΚΗ λαξευμένη από έναν τεχνίτη στα

ελληνικά στον τοίχο του καθεδρικού Ναού της Notre Dame στο Παρίσι, σχόλιο πολύ

σημαντικό για την τροπή των καιρών τώρα που οι ανάγκες μετατοπίστηκαν

και η βραδύτητα που απαιτούν επεξεργασίες σαν αυτές της έκθεσης ανήκει σε άλλη

εποχή. Αυτή τη διαστολή του χρόνου αναγνωρίζουμε στις βιτρίνες του Μουσείου·

πρόκειται για έναν χρόνο που μας στέλνει στην ποίηση από την πύλη της

υλικότητας και της νοσταλγικής σχέσης μας με τα πράγματα και τις αισθήσεις…

H Σουζάνα Αντωνακάκη είναι αρχιτέκτονας.