Ήταν μια επαναστατική ιδέα, μια δύναμη ελευθερίας, που ευνόησε τον νέο

καπιταλισμό στις αρχές του 20ού αιώνα. Εδώ και μερικές δεκαετίες, όμως, έχει

βυθιστεί σε μια κρίση χωρίς επιστροφή.

«Ο κόσμος δεν έχει μέλλον». «Επιτέλους μπορούμε να χαλαρώσουμε». (του Αλτάν,

από το Εσπρέσσο)

Μέχρι τις αρχές του περασμένου αιώνα, ο καπιταλισμός στηριζόταν στην έλλειψη,

στην αποταμίευση, στη συγκράτηση των δαπανών. H κουλτούρα που τον χαρακτήριζε

ήταν ο καλβινισμός. Μα, οι ανάγκες των ανθρώπων άρχισαν σιγά σιγά να αλλάζουν.

H βιομηχανική κοινωνία, που βασιζόταν κυρίως στην οικογένεια, άρχισε να δίνει

τη θέση της σε μια κοινωνία με κέντρο της το άτομο. Και τα άτομα είχαν δύο

μεγάλες ανάγκες. H πρώτη ήταν να ξοδέψουν και να αγοράσουν. H δεύτερη ήταν να

κατανοήσουν τον εαυτό τους ως αυτόνομη οντότητα, όχι πια ως μέλος μιας ομάδας.

Εκείνη ακριβώς την εποχή εμφανίστηκε η ψυχανάλυση, που αμφισβήτησε το

παραδοσιακό οικογενειακό μοντέλο της υπακοής. H γυναίκα δεν ήταν πια

υποχρεωμένη να αποδέχεται τον ρόλο της μητέρας και την εξουσία του συζύγου

της. Οι ανθρώπινες αξίες, ανάμεσά τους κι ο έρωτας, έπαψαν να είναι προνόμιο

και έγιναν δικαίωμα.

Ο ίδιος ο Φρόυντ δεν κατάλαβε τη σημασία αυτής της επανάστασης, λέει στο

περιοδικό Λ’ Εσπρέσσο ο Έλι Ζαρέτσκι, καθηγητής Ιστορίας στο New School

University του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Ο πατέρας της ψυχανάλυσης δεν

είχε καλή αίσθηση της ιστορίας. Ούτε διέκρινε τους δεσμούς της με την πολιτική

ή με τα μεγάλα κινήματα της εποχής του. H μεγάλη του συμβολή ήταν ότι

θεωρητικοποίησε έναν νέο τρόπο ύπαρξης, όπου σημασία δεν είχε τόσο η κοινωνική

θέση όσο ο εσωτερικός κόσμος. Το ότι το μήνυμα αυτό ήλθε τη στιγμή που

γεννιόταν η κοινωνία της μαζικής κατανάλωσης ήταν σύμπτωση. Όπως σύμπτωση ήταν

η παράλληλη εμφάνιση του καλβινισμού και των πρώτων μορφών του καπιταλισμού,

μερικούς αιώνες νωρίτερα.

Όλα τα χαρισματικά κινήματα όμως έχουν ένα τέλος. Τη δεκαετία του ’60, γράφει

ο Ζαρέτσκι στο βιβλίο του «Τα μυστικά της ψυχής» (Εκδ. Alfred Knopf),

σημειώθηκε μια επανάσταση κατά της ιδιωτικής ζωής. Όλοι άρχισαν να επιτίθενται

στην ψυχανάλυση: οι φοιτητές, οι φεμινίστριες, οι γκέι. Όλοι υποστήριζαν πως

αυτό που μετράει είναι η δημόσια ζωή: «το προσωπικό είναι πολιτικό». Παράλληλα

σημειώνονταν μεγάλες αλλαγές στη λογοτεχνία, στον κινηματογράφο και, βέβαια,

στην οικονομία. Εμφανίστηκαν υπηρεσίες και προϊόντα προσαρμοσμένα στο άτομο. Ο

καπιταλισμός έπαψε να ταυτίζεται με το εργοστάσιο και στράφηκε στο εμπόριο. H

προσωπική ζωή επαναδιατυπώθηκε, γεννήθηκε η ανοιχτή κοινωνία. Μια κοινωνία που

στηρίζεται στη δημόσια εξομολόγηση: οι άνθρωποι δεν μιλούν πια στον ψυχαναλυτή

τους, αλλά στην τηλεόραση, στα ριάλιτι, στα μπλογκ. Τα δρομάκια δεν είναι πια

αρκετά για την επίλυση των διαφορών, χρειάζονται πλατείες.

H ψυχανάλυση κλείνει τον κύκλο της, ολοκληρώνει πια την προσφορά της. Σε λίγο

θα μπορούμε να φωνάξουμε χωρίς τύψεις: η ψυχανάλυση πέθανε, ζήτω η ψυχανάλυση!

LINK:

http://diastaseis.blogspot.com

Τελευταία Νέα