Δρόμοι

Μετά το τσουνάμι…

… που έπληξε πέρυσι τον Ινδικό, άνθρωποι από τις πλούσιες χώρες του κόσμου

παράβγαιναν ποιος θα δώσει περισσότερα για να βοηθήσει όσους είχαν επιβιώσει.

Γιατί τόση γενναιοδωρία; Ήταν το καταναλωτικό πνεύμα των Χριστουγέννων; Ή

μήπως μια πράξη με την οποία εξορκίζαμε από τον δικό μας κόρφο το κακό; Όποια

και αν ήταν η αιτία, άνθρωποι και χώρες έτρεχαν να βοηθήσουν άλλους ανθρώπους

που ούτε γνώριζαν ποιοι ήταν ούτε επρόκειτο να τους γνωρίσουν ποτέ. Είμαστε

ένα παράξενο είδος.

Ο Homo sapiens…

… δεν είναι βέβαια το μοναδικό είδος που δείχνει καλοσύνη στους ομοίους του.

Πολλά θηλαστικά, πουλιά, έντομα, ακόμη και βακτήρια, κάνουν το ίδιο. Μα η

απλοχεριά τους μάλλον περιορίζεται σε εκείνους με τους οποίους έχουν γενετική

συγγένεια. Από την άποψη της εξέλιξης, αυτό είναι λογικό: όταν βοηθάς κάποιον

που έχει τα ίδια γονίδια με σένα, έχεις περισσότερες πιθανότητες να

διαιωνίσεις το κοινό DNA σας. Όμως οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί.

Συνεργάζονται με άλλους ανθρώπους με τους οποίους δεν έχουν καμιά γενετική

συγγένεια: συνεργάτες, γείτονες, ανθρώπους σε μακρινές χώρες. Για ποιον λόγο

συμβαίνουν όλα αυτά; Εδώ και πολλές δεκαετίες οι επιστήμονες πίστευαν πως οι

φαινομενικά ανιδιοτελείς πράξεις δεν είναι καθόλου ανιδιοτελείς, αλλά ένας

έξυπνος τρόπος για να εξυπηρετεί κανείς το προσωπικό του συμφέρον. Όταν δυο

εχθροί συναντώνται ξανά και ξανά, τα οφέλη της συνεργασίας μπορεί να είναι

περισσότερα από το κόστος μιας σύγκρουσης. Επίσης, οι επιστήμονες διαπίστωσαν

κάτι που άνθρωποι σαν τον Πολ Γκετί και τον Μπιλ Γκέιτς το γνώριζαν από καιρό:

πως ο αλτρουισμός κάνει θαύματα στη φήμη του ατόμου. Με δυο λόγια, η

συνεργασία έχει πάντα τις ρίζες της στην ιδιοτέλεια; Άλλοι επιστήμονες

εκφράζουν αμφιβολίες.

Πειράματα…

… που έγιναν την τελευταία δεκαετία, γράφει το περιοδικό «Νιου Σάιεντιστ»,

όπως από τον Ερνστ Μπερ στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, έδειξαν πως πολλοί

άνθρωποι είναι πρόθυμοι να συνεργαστούν με άλλους, ακόμη και όταν είναι

ξεκάθαρο πως δεν πρόκειται να κερδίσουν απολύτως τίποτα από αυτό. Σαν να είναι

δηλαδή ο αλτρουισμός μέρος της ανθρώπινης φύσης. Αν αυτό αληθεύει, είναι κάτι

ενθαρρυντικό. Όμως, γιατί συμβαίνει αυτό; Σύμφωνα με τη θεωρία της εξέλιξης

των ειδών, κάθε οργανισμός που βοηθάει άλλους εις βάρος του, «αποκτά» ένα

εξελικτικό μειονέκτημα. Αν λοιπόν πολλοί άνθρωποι είναι πράγματι αλτρουιστές,

τότε γιατί δεν τους έχουν ξεκάνει ακόμη οι άλλοι, οι ιδιοτελείς ανταγωνιστές

τους;

Οι έρευνες…

… δείχνουν πως ίσως ο αλτρουισμός να αποτέλεσε τον συνεκτικό ιστό που

επέτρεψε στους προγόνους μας να σχηματίσουν ανθεκτικές κοινωνίες. Όμως, πάλι,

ίσως όλες αυτές οι απορίες, αν είναι ο άνθρωπος αλτρουιστής ή ιδιοτελής, να

είναι πολύ λιγότερο σημαντικές από το ότι οι επιστήμονες ακόμη βασανίζονται να

εξηγήσουν τους μηχανισμούς της συμπεριφοράς του ανθρώπου – πράγμα που, αν και

ανεξήγητο, εξηγεί πολλές από τις πράξεις του.