Αναζήτηση
Κατηγορούμε την αμερικανική κοινωνία για «συντηρητισμό». Μήπως όμως είμαστε το
ίδιο και περισσότερο «Αμερικανοί» από τους Αμερικανούς; Κι, ακόμα, επηρεάζουν
οι ηθικές αξίες μας τις πολιτικές, όσο και τις καταναλωτικές μας επιλογές; Δύο
πρόσφατες έρευνες, σε Ελλάδα και ΗΠΑ, δίνουν κρίσιμες απαντήσεις. H ελληνική
έρευνα ηθικών αξιών έγινε από τη Metron Analysis τον Φεβρουάριο του 2005 και
αποτέλεσε τμήμα της πανελλαδικής συνδρομητικής έρευνας Metron Forum. Σε αυτήν
την έρευνα ζητήθηκε να απαντήσουν οι ερωτώμενοι με «ναι» ή «όχι» σε οκτώ
συγκεκριμένες προτάσεις. Τα αποτελέσματα είναι αποκαλυπτικά:
1. 80,9% συμφωνούν ότι «η θρησκεία είναι σημαντικός παράγοντας στη
ζωή τους» (18,2% διαφωνούν).
2. 64,2% συμφωνούν ότι «η έκτρωση είναι μια, ηθικώς,
λάθος απόφαση» (29,7% διαφωνούν).
3. 55,6% κατακρίνουν «τους ανθρώπους που διατηρούν εξωσυζυγικές
σχέσεις» (40% δεν τους κατακρίνουν).
4. 53,8% συμφωνούν ότι «η ομοφυλοφιλία είναι, ηθικώς,
λάθος συμπεριφορά» (39,8% διαφωνούν).
5. 53,7% συμφωνούν ότι «είναι, ηθικώς, λάθος το
δικαίωμα στην ευθανασία» (35,5% διαφωνούν).
6. 53,2% συμφωνούν ότι «είναι, ηθικώς, λάθος η
κλωνοποίηση ανθρώπινων κυττάρων, με σκοπό την ιατρική έρευνα για τη
θεραπεία ανιάτων ασθενειών» (36,2% διαφωνούν).
7. 30,7% συμφωνούν ότι «είναι, ηθικώς, λάθος να κάνει
μια γυναίκα παιδί χωρίς να παντρευτεί» (65,7% διαφωνούν).
8. 18,7% συμφωνούν ότι «είναι, ηθικώς, λάθος ένας
γάμος ανάμεσα σε Έλληνα / Ελληνίδα και αλλοδαπό οικονομικό μετανάστη»
(77,5% διαφωνούν).
Στις ΗΠΑ, μια ανάλογη έρευνα έγινε από την εταιρία Gallup. 50% των Αμερικανών
πιστεύουν ότι η έκτρωση είναι, ηθικώς, λάθος, 41% ότι η ευθανασία είναι,
ηθικώς, λάθος, 54% ότι η ομοφυλοφιλία είναι, ηθικώς, λάθος, 91% ότι οι
εξωσυζυγικές σχέσεις είναι, ηθικώς, λάθος, 45% ότι η γέννηση παιδιού εκτός
γάμου είναι, ηθικώς, λάθος και 37% ότι η ιατρική έρευνα με τη χρήση βλαστικών
κυττάρων από έμβρυα ανθρώπων (ιατρική κλωνοποίηση) είναι, ηθικώς, λάθος.
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι εμείς είμαστε πολύ πιο «συντηρητικοί» από τους
Αμερικανούς στο θέμα της έκτρωσης (!), της ευθανασίας και της ιατρικής
κλωνοποίησης. Αντιμετωπίζουμε ακριβώς όπως οι Αμερικανοί το θέμα της
ομοφυλοφιλίας, αλλά και θεωρούμε τη θρησκεία σημαντικό παράγοντα στη ζωή μας,
περίπου όπως οι Αμερικανοί (σύμφωνα με άλλη έρευνα της Gallup). H «έκπληξη»
είναι ότι είμαστε πολύ πιο προοδευτικοί από τους Αμερικανούς στο θέμα των
εξωσυζυγικών σχέσεων, καθώς και στην απόφαση μιας γυναίκας να κάνει παιδί
εκτός γάμου.
Στην ελληνική έρευνα, εκείνοι που συμφώνησαν με «επτά και πάνω» από τις
οκτώ προτάσεις ονομάστηκαν «κοινωνικά συντηρητικοί» και
ανέρχονται σε ποσοστό 19,3%. Όσοι συμφώνησαν με «3 ώς 6» προτάσεις (και
διαφώνησαν με τις υπόλοιπες) ονομάστηκαν «πραγματιστές» και
αποτελούν το 59,9% της ελληνικής κοινωνίας. Όσοι συμφώνησαν «το πολύ με
δύο» προτάσεις (και διαφώνησαν με τις υπόλοιπες) ονομάστηκαν
«κοινωνικά προοδευτικοί» και πρόκειται για το 20,8% των πολιτών.
H συσχέτιση με την πολιτική τοποθέτηση, το εκπαιδευτικό επίπεδο, την ηλικία
και την πρόθεση ψήφου είναι εντυπωσιακή. Πάνω από τέσσερις στους δέκα
αριστερούς, αλλά μόνο ένας στους δέκα δεξιούς είναι κοινωνικά προοδευτικοί.
Πάνω από τρεις στους δέκα αποφοίτους AEI/TEI, αλλά μόνο ένας στους είκοσι
αποφοίτους Δημοτικού είναι κοινωνικά προοδευτικοί. Τρεις στους δέκα νέους 18 –
24 ετών, αλλά μόνο ένας στους είκοσι πολίτες πάνω από 65 ετών είναι κοινωνικά
προοδευτικοί. Κάθε κόμμα προσελκύει ψηφοφόρους και από τις τρεις κατηγορίες. Ο
βασικός κορμός της εκλογικής δύναμης όλων των κομμάτων (σχεδόν 6 στους 10)
είναι «πραγματιστές». Πρόκειται για τον περίφημο «μεσαίο χώρο», ο οποίος μετά
τη διεθνή επικράτηση της οικονομίας (και κοινωνίας) της αγοράς μπορεί άριστα
να ορισθεί με βάση τον «ηθικό προσανατολισμό». H αναλογία, όμως, «κοινωνικά
προοδευτικών – κοινωνικά συντηρητικών» είναι 1: 2 στη N.Δ., 1: 1 στο ΠΑΣΟΚ, 3:
1 στο KKE και 8: 1 στον Συνασπισμό.
Θα μπορούσε βάσιμα να υποστηριχθεί ότι η μοναδική σαφής διαφορά ανάμεσα στα
δύο κόμματα προέρχεται από τη θέση και την άποψη των ψηφοφόρων απέναντι σε
ηθικά θέματα. Ενδεχομένως, η πολιτική τοποθέτηση να είχε πάντοτε την
ισχυρότερη εξάρτηση από τις υποκειμενικές ηθικές αντιλήψεις, όπως αυτές
«μεταγγίζονται» από γενιά σε γενιά. Ιστορικά, τα κόμματα εξουσίας αλλάζουν
πολύ συχνά οικονομικές «συνταγές» και πολύ σπάνια τις ηθικές αντιλήψεις, που
κυρίως χαρακτηρίζουν τους ψηφοφόρους τους. Για παράδειγμα, η Νέα Δημοκρατία
δεν μπορεί να ταχθεί «υπέρ» του διαχωρισμού Κράτους – Εκκλησίας, όταν ένα
«κρίσιμο» ποσοστό των ψηφοφόρων της επιμένει «κατά». Μπορεί όμως, αν θελήσει,
να προωθήσει σειρά μέτρων, που ενισχύουν την κοινωνική δικαιοσύνη και
αλληλεγγύη, αξίες ταυτισμένες με την ευρύτερη προοδευτική παράταξη, χωρίς
ασφαλώς να κινδυνεύσει να «τιμωρηθεί» από την εκλογική της βάση.
Τέλος, έρευνες αγοράς στις ΗΠΑ και τη Βρετανία έχουν δείξει ότι όχι μόνο
ψηφίζουμε, αλλά και αγοράζουμε προϊόντα με βάση το «ηθικό λογισμικό» (moral
software) με το οποίο είμαστε «προγραμματισμένοι». Ίσως, λοιπόν, δεν είναι
τυχαίο που προϊόντα τα οποία έχουν μεγάλη επιτυχία στην αμερικανική αγορά,
έχουν συνήθως ανάλογη επιτυχία και στην ελληνική. Το πεδίο έρευνας που αφορά
τη συσχέτιση του μηχανισμού λήψης αποφάσεων με το «ηθικό λογισμικό» – όχι μόνο
στην «πολιτική αγορά», αλλά και στην αγορά προϊόντων και τη διαφήμιση – είναι,
φυσικά, τεράστιο και εξαιρετικά ενδιαφέρον.
Ο Παύλος Παπαδόπουλος είναι επικοινωνιολόγος
