Αναζήτηση
Οι πόλεις φέρουν τα μυστικά τους στις γωνίες των δρόμων όπως οι γραμμές
της παλάμης του χεριού
(Ίταλο Καλβίνο)
Στα πλαίσια του «Forum 2004» με πρόεδρο τον δήμαρχο της Βαρκελώνης Joan Clos
πραγματοποιήθηκε από τον Μάιο ώς τον Σεπτέμβριο η σημαντικότερη έκθεση από τις
τέσσερις παραγωγές του Forum με τίτλο: «Σταυροδρόμια – Γωνίες των πόλεων» με
την επιμέλεια του γνωστού Ισπανού αρχιτέκτονα Manuel de Sola – Morales.
Στο κείμενο παρουσίασης της έκθεσης που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «l’
architecture d’aujourdui» με τίτλο «Πόλεις και σταυροδρόμια – Γωνίες σύμπτωσης
και απόκλισης», ο επιμελητής – συγγραφέας υποστηρίζει τον πρωταρχικό ρόλο της
γωνίας, η οποία αποτελεί την πεμπτουσία, την συμπυκνωμένη έκφραση της ιστορίας
και κατοίκησης της πόλης.
H έκθεση, οργανωμένη με την ευθύνη του ίδιου του Morales, υποδέχεται τους
επισκέπτες με μια περιήγηση σε γνωστές «γωνιές» του κόσμου, τόπους που έχουν
εγγραφεί στη συλλογική μνήμη των κατοίκων της γης: Παρίσι, Νέα Υόρκη, Λονδίνο,
Άμστερνταμ, Τόκιο, Σικάγο, Βερολίνο, Βιέννη… παραπέμποντας ταυτόχρονα σε
κτίρια που έχουν καταχωρηθεί στην παγκόσμια ιστορία της αρχιτεκτονικής.
Το καθημερινό θέατρο της ζωής ξετυλίγεται σ’ αυτή την ανοιχτή σκηνή όπου
εγγράφεται η ιστορία της στιγμής: περαστικοί, δραστηριότητες και κατασκευές
διασταυρώνονται εκεί – συναντήσεις που επηρεάζουν συνειδητά ή ασυνείδητα τον
φαντασιακό και συναισθηματικό κόσμο των ανθρώπων. H γωνία του δρόμου είναι
φορτισμένη με έκπληξη, αναμονή, κίνδυνο, διφορούμενα και υποσχέσεις, με
ιστορίες καταγραμμένες ή αιωρούμενες στον αέρα.
Οι τέσσερις γωνίες των διασταυρούμενων δρόμων και τα κτίρια που τις ορίζουν
παραπέμπουν στην καταγωγή των πόλεων, άποψη που έχει αναπτύξει ο Morales στο
παρελθόν και υποστηρίζεται στην έκθεση με αυθεντικούς χάρτες, γκραβούρες,
προπλάσματα και ποικίλο πρωτότυπο και έξυπνο οπτικοακουστικό υλικό. Στο
περιοδικό «Lotus International» του 1978 ο Manuel de Sola – Morales και ο Leon
Krier αναπτύσσουν δύο αντιτιθέμενες θεωρίες. Ο Krier θεωρεί ως μονάδα –
γενέτειρα της πόλης το οικοδομικό τετράγωνο, ενώ κατά τον Morales η
αλληλοτομία των οδών μαζί με τα γωνιακά κτήρια αποτελεί το γενεσιουργό
στοιχείο των πόλεων. Όλα αλλάζουν, γράφει, με την αναγνώριση αυτήs τηs αρχής,
η οποία αποτελεί και το θεωρητικό υπόβαθρο της έκθεσης της Βαρκελώνης.
Τα σταυροδρόμια, με την ευρεία ερμηνεία της λέξης, σε οικουμενική κλίμακα,
ήταν μια από τις εκθεσιακές ενότητες. Από τις διασταυρώσεις και τις
μετακινήσεις ανθρώπων και πολιτισμών στις μεγάλες μητροπόλεις του κόσμου
αναδύονται αντιστοιχίες και αλληλοεπιδράσεις της μικρής και της μεγάλης
κλίμακας. H αρχιτεκτονική σύνθεση ενός γωνιακού κτιρίου προϋποθέτει δυναμικές
και προθέσεις διισταμένες που συγκλίνουν σημειακά.
Για τον κάτοικο ή τον περαστικό, γράφει ο Morales, «η γωνία
είναι κυρίως ένας διφορούμενος τόπος εκπλήξεων, μια περιοχή
αναποφασιστικότητας που σε αναγκάζει να επιλέξεις, χωρίς υποχρεωτικά να
γνωρίζεις από πριν. Πρέπει να στρίψεις στη γωνία αγνοώντας τι σε περιμένει
εκεί πίσω. Πρέπει να παραμονεύεις τον κίνδυνο που κρύβεται εκεί και ταυτόχρονα
να επιλέξεις στη διασταύρωση έναν από τους πιθανούς δρόμους…».
H έκθεση αυτή αποτελεί μια πρόκληση για την ευαισθητοποίηση των κατοίκων, με
αντίστοιχες αναγνώσεις των ελληνικών πόλεων, μέσα από συγκεκριμένα
παραδείγματα επιλεγμένων κτιρίων, στα οποία ο σχεδιασμός δεν σταματάει στο
επιφανειακό περίβλημα της όψης αλλά επεκτείνεται στην ένταξή τους στο αστικό
περιβάλλον. Υπάρχουν περιπτώσεις οι οποίες αξίζουν να αποτελέσουν αντικείμενο
έρευνας και συστηματικής παρουσίασης με αφετηρία τη γωνία.
Αναρωτιέμαι ποιοι φορείς και με ποιες προϋποθέσεις θα ήταν επαρκείς για να
αναλάβουν και στην Ελλάδα την πρωτοβουλία της οργάνωσης και της καθιέρωσης
μιας σειράς από ανάλογες ελκυστικές με απήχηση στο ευρύ κοινό εκθέσεις –
εκδηλώσεις και προσεγγίσεις όχι μόνο αρχιτεκτονικές;
H Σουζάνα Αντωνακάκη είναι αρχιτέκτονας.
