H επανάσταση του ηλεκτρονικού χρήματος

Πολλές δημοσιογραφικές περιγραφές για τις νέες μορφές ηλεκτρονικού χρήματος

δείχνουν, παραπλανητικά, ότι το ηλεκτρονικό χρήμα δεν είναι παρά μια νέα

ευκολία για όσους αισθάνονται άνετα με την τεχνολογία. Και τι έγινε, αν

μπορούμε να χρησιμοποιούμε μια «έξυπνη κάρτα» αντί να κουβαλάμε κέρματα; Σιγά

το πράγμα. Οι νέες αυτές μορφές χρήματος είναι σαν τα ηλεκτρικά παράθυρα ή τα

τηλεκοντρόλ στις τηλεοράσεις: ίσως να ζούσαμε καλύτερα χωρίς τις ευκολίες

αυτές, λένε. Όμως, τα MME δεν έχουν καταφέρει να δουν μακριά στο μέλλον και να

καταλάβουν πόσο μεγάλες αλλαγές θα επιφέρουν οι νέες μορφές ηλεκτρονικού

χρήματος, καθώς οι άνθρωποι και οι επιχειρήσεις ανακαλύπτουν νέους τρόπους να

λειτουργούν. Το ηλεκτρονικό χρήμα δεν είναι σαν τα τηλεκοντρόλ. Έτσι όπως

αναπτύσσεται, το ηλεκτρονικό χρήμα θα αλλάξει την παγκόσμια οικονομία.

Δύο οφέλη

Δύο σημαντικά οφέλη του ηλεκτρονικού χρήματος ξεχωρίζουν – και πιθανότατα θα

συνεισφέρουν στη διάδοσή του. Το πιο σημαντικό είναι ότι το ηλεκτρονικό χρήμα

θα δημιουργήσει κίνητρα για την ανάπτυξη νέων ιδεών. Δεύτερον, το ηλεκτρονικό

χρήμα θα προωθήσει την παγκοσμιοποίηση, καθώς θα αυξήσει τις εφαρμογές και τη

χρήση του Ίντερνετ και θα κάνει ευκολότερη τη συνεργασία μεταξύ ανθρώπων από

διαφορετικά μέρη του πλανήτη. Αυτά τα δύο οφέλη θα επιτρέψουν σε εκατομμύρια

«μυαλά» στον κόσμο να εργαστούν μαζί πολύ πιο αποτελεσματικά από ό,τι στο

παρελθόν.

Για να καταλάβουμε τις δυνατότητες του ηλεκτρονικού χρήματος, ας αναλογιστούμε

την εφεύρεση των κερμάτων, την πρώτη μορφή πραγματικού χρήματος, στη Λυδία

(περιοχή της σημερινής Τουρκίας), τον έβδομο αιώνα π.X. και στην Κίνα. Ήταν

μια σημαντική πρόοδος, που κέρδισε σύντομα έδαφος. Ο λόγος είναι απλός: Πριν

από την ανακάλυψη των κερμάτων, το εμπόριο ήταν εξαρτημένο από τα πολύτιμα

μέταλλα. Όμως, τα μέταλλα έπρεπε να κόβονται κάθε φορά για τα αντίστοιχα ποσά

και να ζυγίζονται σε ειδικές ζυγαριές. Οι συναλλασσόμενοι έπρεπε να κουβαλούν

τις ζυγαριές και τα βάρη τους, καθώς και εργαλεία για να κόβουν τα μέταλλα.

Και όλα αυτά για μια συναλλαγή. Οι αρχαιολόγοι ακόμη βρίσκουν περίτεχνες (και

πιθανότατα ακριβές τότε) ζυγαριές με τα βάρη τους σε βυθισμένα καράβια της

Εποχής του Χαλκού. Οι περισσότεροι ιδιώτες δεν είχαν τέτοιες ζυγαριές.

Άλλη δυσκολία με τις συναλλαγές ήταν ότι απαιτούνταν κάποιες ειδικές γνώσεις

στην αναγνώριση των μετάλλων. Το ίδιο πρόβλημα δημιουργήθηκε και με άλλα

«χρηματιστηριακά αγαθά» που οι άνθρωποι προσπαθούσαν να χρησιμοποιήσουν για

τις συναλλαγές τους, όπως ήταν οι πολύτιμες πέτρες: Κανείς δεν ήταν σίγουρος

για την ακριβή τους αξία.

Λόγω των εμποδίων αυτών, και προτού εφευρεθούν τα κέρματα, ήταν δύσκολο να

πραγματοποιούνται μικρές συναλλαγές. Με την εισαγωγή των κερμάτων, έγινε

δυνατό να αναπτυχθούν νέες μορφές του επιχειρείν. Κάποιος μπορούσε εύκολα να

δημιουργήσει και να λειτουργήσει μια επιχείρηση πουλώντας φαγητό ή

μικροαντικείμενα σε οποιονδήποτε τύχαινε να περνάει από το μαγαζί. Το πιο

σημαντικό ήταν ότι η ανακάλυψη των κερμάτων βοήθησε την ανάπτυξη της γνώσης.

Μετά την εφεύρεση των κερμάτων έγινε πιο εύκολο να πωλούνται βιβλία, μαθήματα

και διδασκαλία. H εφεύρεση των κερμάτων ήταν ένας από τους λόγους που ο

αρχαίος κόσμος στη Λυδία και στην Κίνα ήταν τόσο ανεπτυγμένος κατά τη διάρκεια

της Δυναστείας Han, σε σύγκριση με άλλα μέρη του κόσμου.

Το κόστος συναλλαγών

Το μάθημα είναι ότι το μέγεθος του κόστους των συναλλαγών καθορίζει, τελικά,

σε σημαντικό βαθμό τη δομή της οικονομίας. Καθώς νέες μορφές χρήματος μειώνουν

το κόστος αυτό, η οικονομία μας θα γίνει πιο πλούσια και πιο σύνθετη.

Χαμηλότερο κόστος συναλλαγών σημαίνει ότι οι συναλλαγές γίνονται σημαντικά πιο

εύκολες. Με τις πιο πρόσφατες μορφές ηλεκτρονικού χρήματος μπορούμε να

πουλήσουμε εκατομμύρια προϊόντων σε διαφορετικούς ανθρώπους σε ολόκληρο τον

κόσμο. Το πιο σημαντικό είναι ότι αυτό εξυπηρετεί την ελεύθερη διακίνηση

ιδεών.

Οι εταιρείες πιστωτικών καρτών χρεώνουν σήμερα τις εταιρείες που δέχονται

κάρτες για τις πληρωμές με 25 σεντς, συν 2%-3% προμήθεια επί του συνολικού

ποσού της συναλλαγής. Τα κόστη αυτά δυσκολεύουν τις συναλλαγές για τις

επιχειρήσεις που πωλούν προϊόντα, τα οποία κοστίζουν λιγότερο από δέκα δολάρια

και τις κάνουν αδύνατες για τις επιχειρήσεις που πωλούν προϊόντα με κόστος

κάτω από ένα δολάριο. Τα κόστη των συναλλαγών «τρώνε» τα κέρδη.

Περισσότεροι πελάτες

Με ειδικό λογισμικό, εταιρείες που ειδικεύονται σε συναλλαγές μικροποσών, όπως

η Paypal που ιδρύθηκε το 1998, η Yaga που ιδρύθηκε το 2000, η Peppercoin που

ιδρύθηκε το 2001 και η BitPass που ιδρύθηκε το 2002, προσφέρουν πολύ

χαμηλότερα κόστη συναλλαγών από ό,τι οι εταιρείες πιστωτικών καρτών,

αυξάνοντας σημαντικά τον αριθμό των συναλλαγών. Μια εταιρεία μπορεί τώρα να

χρεώνει τους πελάτες λιγότερο από ένα δολάριο για υπηρεσίες (όπως το να βλέπει

κανείς μια σελίδα στο Διαδίκτυο) και να κερδίζει σημαντικά ποσά λόγω του

μεγάλου όγκου πελατών.

Υπάρχουν σκεπτικιστές που λένε ότι το κοινό διστάζει να αγοράσει ψηφιακό

περιεχόμενο, επειδή οι άνθρωποι έχουν συνηθίσει να το λαμβάνουν δωρεάν. Το

ίδιο έλεγαν κάποιοι άλλοι, πριν από χρόνια, για την καλωδιακή τηλεόραση. Πολύ

καλό τηλεοπτικό πρόγραμμα δεν προσφέρεται δωρεάν, αλλά ούτε και άλλες

σημαντικές πνευματικές δημιουργίες. Οι σκεπτικιστές αυτοί παραβλέπουν τις

σημαντικές αλλαγές που οι νέες τεχνολογίες σταδιακά επιφέρουν στις συνήθειές

μας, καθώς ανακαλύπτουμε τις δυνατότητές τους.

Ήδη έχουμε δει την επιτυχία της υπηρεσίας iTunes της Apple, που πουλάει

μουσική έναντι 0,99 δολαρίων το τραγούδι. Το κατάστημα iTunes Music Store

πραγματοποίησε πρόσφατα την εκατοστή εκατομμυριοστή πώλησή του. Σίγουρα

πρόκειται για μεγάλο όγκο πωλήσεων. Αυτό που πουλάει η iTunes είναι μια μορφή

πνευματικών δικαιωμάτων – και θα ακολουθήσουν και άλλες μορφές.

Θα είναι συναρπαστικό να δούμε ποιες νέες μορφές πνευματικής ιδιοκτησίας θα

υπάρξουν τα ερχόμενα χρόνια και δεκαετίες. H οικονομική επανάσταση – τόσο στο

Διαδίκτυο όσο και έξω από αυτό – που θα ξεκινήσει καθώς θα μαθαίνουμε να

χρησιμοποιούμε το ηλεκτρονικό χρήμα, μπορεί να είναι τόσο σημαντική όσο και η

εφεύρεση των κερμάτων από τους αρχαίους μας προγόνους.

© Project Syndicate, Ιούλιος 2004

Ο Robert J. Shiller είναι καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Yale

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ