Αναζήτηση
Οι διακοπές τελειώνουν, τα σχολεία ανοίγουν και ο αγώνας για μια θέση στο φως
της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης ξεκινάει και πάλι για τους μαθητές και τις
μαθήτριες της B’ και Γ’ Λυκείου. Με τα ίδια βιβλία και μέχρι νεωτέρας με την
ίδια ύλη. Και με την αβεβαιότητα μιας Ιστορίας που τα μαργαριτάρια της
στόλισαν τις σελίδες των εφημερίδων και τις οθόνες των τηλεοπτικών ειδήσεων.
Το φαινόμενο δεν είναι εξάλλου νέο. Μια ματιά στα περσινά αποτελέσματα των
Γενικών Εξετάσεων επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές. Κάθε χρόνο και χειρότερα.
Βέβαιο είναι ότι δεν φταίνε οι μαθητές και οι μαθήτριες. Ούτε όμως και οι
εκπαιδευτικοί. Βεβαιότερο όλων, ότι δεν φταίει η Ιστορία. Αυτή η άμοιρη, λες
και έγινε για να την κακομεταχειρίζονται. Να τη χρησιμοποιούν κατά το δοκούν,
να την προσαρμόζουν στο εκάστοτε.
Κατά την ταπεινή μου γνώμη φταίει η συνύπαρξη του παλιού με το καινούργιο, ο
τρόπος που παντρεύονται οι νέες απόψεις για την ιστορική μάθηση με αυτές που
μας κληροδοτήθηκαν από μια άκαμπτη, γεγονοτολογική και χρονολογική Ιστορία.
Οι προσπάθειες ανανέωσης της ιστορικής εκπαίδευσης έφεραν στο προσκήνιο τις
ιστορικές πηγές και την αναγκαιότητα «τα παιδιά να μαθαίνουν, να μαθαίνουν».
Συνάμα, τη φυσιογνωμία της ιστορικής γνώσης, μιας γνώσης που δεν μπορεί να
υπάρξει χωρίς πηγές διότι το παρελθόν είναι παρελθόν και δεν μπορεί να
ζωντανέψει χωρίς μαρτυρίες. Οι πηγές όμως δεν μιλούν από μόνες τους.
Χρειάζονται και αυτές τον τρόπο τους για να μαρτυρήσουν για το παρελθόν. Με
άλλα λόγια, χρειάζονται μεθόδους. Αυτές οι μέθοδοι απουσιάζουν από την
εκπαίδευση των εκπαιδευτικών, από τα σχολικά εγχειρίδια, από τη δομή της
ιστορικής εκπαίδευσης. Αντίθετα, δεν απουσιάζουν οι παλαιές μέθοδοι των
έτοιμων απαντήσεων προς αποστήθιση και απομνημόνευση. Αυτές όμως είναι τελείως
ακατάλληλες για να ρωτήσουμε τις πηγές και να πάρουμε απαντήσεις από αυτές.
Τις αντιστρατεύονται τις πηγές. Τις κάνουν άχρηστες ή στην καλύτερη περίπτωση
διακοσμητικές ενός λόγου που τρέχει και προσφέρεται για αποστήθιση. Τι να
κάνουν οι εκπαιδευτικοί; Να αφήσουν το έτοιμο φαγητό για να φτιάξουν
καινούργιο; Και ας υποθέσουμε ότι θέλουν να το κάνουν. Λείπει και η συνταγή
και τα υλικά. Λείπει επίσης ο διαθέσιμος χρόνος.
H ύλη που ορίζεται από το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών, η ποσότητα της ύλης δεν
αφήνει περιθώρια αυταπάτης. Να την αποστηθίσει κανείς δύναται, να τη μάθει
αδύνατον. Για τη B’ Λυκείου, η Ιστορία ως μάθημα Γενικής Παιδείας περιλαμβάνει
τον μεσαιωνικό και τον νεώτερο κόσμο, από την εποχή του Ιουστινιανού (565
μ.X.) έως το Συνέδριο της Βιέννης (1815 μ.X.). Το Βυζάντιο, η φεουδαρχία στη
Δύση, τα Βαλκάνια πριν και μετά τον εκχριστιανισμό τους, το Ισλάμ, η εξέλιξη
του ευρωπαϊκού χώρου, η Ρωσία, η Αναγέννηση, ο Ανθρωπισμός, οι ανακαλύψεις, η
θρησκευτική Μεταρρύθμιση, ο Διαφωτισμός, η Βιομηχανική Επανάσταση, η
Αμερικανική Επανάσταση, η Γαλλική Επανάσταση, η Οθωμανική Αυτοκρατορία, τα
γράμματα και οι τέχνες αγωνίζονται ανάμεσα σε πολλά άλλα να ασκήσουν την
ικανότητα των μαθητών και μαθητριών για αποστήθιση. Στην Γ’ Λυκείου,
αντίστοιχα. Από το Συνέδριο της Βιέννης έως το 1995, όλα τα ιστορικά φαινόμενα
του 19ου και του 20ού αιώνα, το Ανατολικό Ζήτημα, τα εθνικά κινήματα στην
Ευρώπη, η Ελληνική Επανάσταση, οι πόλεμοι του 19ου αιώνα, η Οκτωβριανή
Επανάσταση, ο A’ Παγκόσμιος Πόλεμος, η Μικρασιατική Καταστροφή, ο Μεσοπόλεμος,
ο B’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο μεταπολεμικός κόσμος και τα μεγάλα ζητήματα του
σύγχρονου κόσμου συνωστίζονται να χωρέσουν στον ανελαστικό σχολικό χρόνο και
να συνοδεύσουν τα παιδιά στις εξετάσεις. Πρόκειται για έναν άγονο και άσκοπο
αγώνα δρόμου.
Και δεν φτάνει αυτό. Τα παιδιά πρέπει να γυρίζουν συνεχώς διακόπτη. Ενώ
προσπαθούν να θυμηθούν τη σελίδα του βιβλίου, για να την αποτυπώσουν κατά το
δυνατόν στο γραπτό τους, πρέπει ταυτόχρονα να σκεφθούν κριτικά, να συνδυάσουν
τις γνώσεις τους και να πραγματευθούν τις πηγές.
Να αποφασίσουμε πρέπει. Τι θέλουμε; Μαϊντανό στο έτοιμο ή άλλο μενού; Και τα
δύο μαζί δεν γίνονται.
H Μαρία Ρεπούση είναι επίκουρος καθηγήτρια Ιστορίας και Διδακτικής της
Ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
