Έχασαν τη σημασία τους οι όροι «ύφεση» και «ανάπτυξη»

Αν αναλογιστεί κανείς τη σημασία που έχει για ολόκληρο τον κόσμο η αμερικανική

οικονομία, είναι λογικό που όλοι παρακολουθούν προσεκτικά την πορεία της. Η

αμερικανική οικονομία κορύφωσε τους ρυθμούς ανάπτυξής της – που ήταν ραγδαίοι

στη δεκαετία του ’90 – γύρω στον Μάρτιο του 2001, οπότε και σημειώθηκε η πρώτη

ύφεση μετά δέκα χρόνια. Άραγε, η ύφεση αυτή τερματίστηκε, όταν το προϊόν της

οικονομίας άρχισε να αυξάνεται, τον Δεκέμβριο του 2001, ή συνεχίζεται; Το

Εθνικό Γραφείο Οικονομικών Ερευνών των ΗΠΑ (NBER) και η ειδική επιτροπή που

μελετά τους κύκλους της αμερικανικής οικονομίας δεν έχουν καταλήξει σε κάποιο

συμπέρασμα και γι’ αυτό σιωπούν.

Από τον καιρό που τελείωσε η Μεγάλη Ύφεση, ήταν πάντοτε ξεκάθαρο πότε τελείωνε

μια ύφεση: η βιομηχανική παραγωγή αναπτυσσόταν με γοργούς ρυθμούς, οι

συνολικές πωλήσεις σταματούσαν να μειώνονται και η ανεργία μειωνόταν. Όλα αυτά

συνέβαιναν, είτε ταυτόχρονα είτε με χρονική διαφορά λίγων μόλις μηνών.

Επομένως, ποτέ δεν είχε πραγματικά σημασία ο τρόπος με τον οποίο αναγνώριζε

κανείς το τέλος της ύφεσης, όπως ακριβώς απεφάνθη κάποτε το Ανώτατο Δικαστήριο

για την ανηθικότητα: «Μπορεί να μην ξέρω πώς να την προσδιορίσω, αλλά την

αναγνωρίζω όταν τη δω».

Ο πιο σημαντικός δείκτης

Πρόσφατα, ωστόσο, η προσέγγιση αυτή άρχισε να γίνεται λιγότερο ικανοποιητική.

Το πρώτο σημάδι κινδύνου ήταν η λεγόμενη «ανάκαμψη της ανεργίας», στις αρχές

της δεκαετίας του ’90. Η παραγωγή και οι πωλήσεις έφτασαν στο χαμηλότερο

σημείο τους τον Μάρτιο του 1991. Όμως, ο ρυθμός ανεργίας συνέχισε να αυξάνεται

πάνω από 1% πριν φτάσει το υψηλότερο σημείο, που ήταν το 7,6% τον Ιούνιο του

1992. Αν, όπως πιστεύω, ο πιο σημαντικός δείκτης για την πορεία του

οικονομικού κύκλου είναι η ανησυχία των εργαζομένων μήπως χάσουν τη δουλειά

τους και μήπως δυσκολευτούν να βρουν μια άλλη, τότε η αμερικανική οικονομία

βρέθηκε στη χειρότερη θέση του κύκλου δεκαπέντε ολόκληρους μήνες μετά το

ημιεπίσημο τέλος της ύφεσης. Τα πράγματα, σήμερα, είναι χειρότερα. Με βάση τα

στοιχεία της παραγωγής, η ύφεση που άρχισε τον Μάρτιο του 2001 ήταν η

μικρότερης διάρκειας που καταγράφηκε ποτέ. Τελείωσε σε λιγότερο από εννιά

μήνες και δεν προκάλεσε παρά πολύ μικρή μείωση στο ΑΕΠ. Το ίδιο φαίνεται να

ισχύει, αν μελετήσουμε και τα στοιχεία των πωλήσεων. Όμως, αν δούμε τα

στοιχεία της ανεργίας, έχουμε μια από τις χειρότερες, αν όχι τη χειρότερη,

ύφεση από τον καιρό της Μεγάλης Ύφεσης. Σήμερα, στις ΗΠΑ εργάζονται 2,1

εκατομμύρια άνθρωποι λιγότερο από όσους εργάζονταν στη χώρα όταν ο οικονομικός

κύκλος ήταν στην κορυφή του, πριν από δύο χρόνια.

Γιατί δεν ισχύουν

Γιατί, λοιπόν, δεν ισχύουν πια οι παλιοί δείκτες που μετρούν τους οικονομικούς

κύκλους; Ένας λόγος είναι ότι η Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ έχει πράξει

διαφορετικά την τελευταία μιάμιση δεκαετία. Οι περισσότερες από τις

προηγούμενες υφέσεις δεν ήταν τελείως αχρείαστες: Η υψηλότερη ανεργία βοήθησε

στη μείωση του πληθωρισμού, όταν αυτός πέρασε το όριο που είχε θέσει η Fed.

Όταν η Fed συμπέρανε ότι η πληθωρισμός δεν ήταν πια απειλή και έθεσε ως πρώτη

προτεραιότητα την αύξηση της παραγωγής και όχι τη σταθερότητα των τιμών, τότε

οι παλαιότερες υφέσεις έφτασαν στο τέλος τους. Τα χαμηλότερα επιτόκια ανέβασαν

όλους τους δείκτες: στην παραγωγή, στις πωλήσεις, στην απασχόληση. Ένας

δεύτερος λόγος είναι ότι από το 1970 έως το 1995 η ανάπτυξη της

παραγωγικότητας ήταν σχετικά χαμηλή. Όταν συμβαίνει αυτό, κατά κανόνα η αύξηση

στην παραγωγή δεν συνοδεύεται από μείωση στην απασχόληση. Ωστόσο, από το 1995

περίπου, η αύξηση της παραγωγικότητας της αμερικανικής οικονομίας ήταν μεγάλη.

Όχι 0,7% ετησίως – που ήταν κατά μέσο όρο τα προηγούμενα 25 χρόνια – αλλά 2% ή

3% ή και παραπάνω.

Δεν βγαίνει συμπέρασμα

Αν αναλογιστούμε αυτούς τους δύο παράγοντες, ίσως μπορέσουμε να καταλάβουμε

γιατί το NBER δεν μπορεί να βγάλει συμπέρασμα. Σε αντίθεση με προηγούμενες

υφέσεις, αυτή τη φορά δεν υπήρξε κάποια ξαφνική αλλαγή στην πολιτική της Fed,

ώστε να προκαλέσει ανοδική αντίδραση σε όλους τους δείκτες των κύκλων που

ακολουθεί η οικονομία. Επιπλέον, η ταχεία ανάπτυξη στην παραγωγικότητα

σημαίνει ότι μια αύξηση του οικονομικού προϊόντος συνδέεται με μείωση της

απασχόλησης και αύξηση της ανεργίας.

Το πιο σημαντικό δεν είναι αν η οικονομία των ΗΠΑ βρίσκεται σε ύφεση ή όχι,

αλλά το ότι η παλιά κατηγοριοποίηση απλώς δεν ισχύει. Οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν

ακόμη ύφεση στην απασχόληση. Όμως, στο παρελθόν, κάθε ύφεση στην απασχόληση

συνοδευόταν από μείωση του συνολικού οικονομικού προϊόντος, κάτι που σήμερα

δεν συμβαίνει. Η παραγωγή στις ΗΠΑ αυξάνεται. Όμως, στο παρελθόν (εκτός από το

διάστημα 1991-1992), η αύξηση της παραγωγής συνοδευόταν από ευημερία στην

αγορά εργασίας, κάτι που δεν συμβαίνει σήμερα. Οι αλλαγές στην οικονομική

πολιτική μάς έφεραν σε μια κατάσταση όπου οι όροι «ύφεση» και «ανάπτυξη» –

όπως αυτοί χρησιμοποιούνταν στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα – δεν είναι

επαρκείς για να περιγράψουν τη σημερινή οικονομική κατάσταση. Και αυτό είναι,

ίσως, το σημαντικότερο που πρέπει να κατανοήσουμε σχετικά με τη φάση στην

οποία βρίσκεται σήμερα ο κύκλος της αμερικανικής οικονομίας.

© Project Syndicate, Μάιος 2003

Επιμέλεια διεθνών οικονομικών θεμάτων: Γ. Κανελλόπουλος