|
|
|
«Δεν είναι δυνατόν να αγνοείται από τις διάφορες ιατρικές επεμβάσεις, όποιο κι αν είναι το σκοπούμενό τους (ευθανασία, αμβλώσεις κ.λπ.), ο ψυχικός και ο ηθικός παράγοντας. Ο άνθρωπος δεν είναι πειραματόζωο», λέει η ελληνική Εκκλησία που, πάντως, αντιμετωπίζει με διάθεση συνεργασίας τα ζητήματα που ρυθμίζει το υπό συζήτηση ελληνικό νομοσχέδιο περί εξωσωματικής γονιμοποίησης
|
«Δεν υπάρχει απόλυτη αρχή για ένα ανθρώπινο ον», λέει σε αποκλειστικό του
κείμενο για «ΤΑ ΝΕΑ» ο Σερ Τζον Σάλστον, φετινός νομπελίστας Ιατρικής. Το θέμα
του χρόνου έναρξης της ζωής είχε πρωτοτεθεί με αφορμή τη συζήτηση για τις
αμβλώσεις. Σήμερα όμως η σημασία του έγινε θεμελιώδης, υπό το φως των
εξελίξεων της Γενετικής. Στο νομοσχέδιο που κατατέθηκε προς συζήτηση στη
Βουλή, το οποίο επιδιώκει τη ρύθμιση της εξωσωματικής νομιμοποίησης και όλων
των συναφών θεμάτων που προκύπτουν από αυτήν, δεν δίδεται άμεση απάντηση. Η
άποψη του νομοθέτη όμως προκύπτει έμμεσα. Και δεν θα μπορούσε να είναι
διαφορετικά, διότι το ζήτημα του πότε ξεκινάει η ζωή βρίσκεται στη βάση όλων
των αντικρουόμενων απόψεων και γίνεται επιχείρημα για όλες τις ισχυρές ομάδες
πίεσης που προσπαθούν να επηρεάσουν το νομοθετικό έργο.
Η Εκκλησία, όντας κατ’ αρχήν κατά των αμβλώσεων και κατά της επέμβασης
του ανθρώπου στη «φυσική» ακολουθία της αναπαραγωγής, στηρίζει τα επιχειρήματά
της στην άποψη ότι η ζωή ξεκινάει με τη σύλληψη. Οι ερευνητές και τα –
πολυάριθμα πλέον – κέντρα εξωσωματικής γονιμοποίησης πιέζουν προς την
κατεύθυνση της πλήρους απελευθέρωσης της έρευνας στα έμβρυα. Και, προφανώς,
υποστηρίζουν ότι η ζωή ξεκινάει, αν όχι στη γέννηση, τουλάχιστον σε
προχωρημένους μήνες της κύησης.
Υπάρχουν και πολλές ενδιάμεσες απόψεις. «Για μερικούς η ζωή αρχίζει από τη
σύλληψη, καθώς το ζυγωτό περιέχει εν δυνάμει ολόκληρο το άτομο που θα
αναπτυχθεί αργότερα», εξηγεί στα «ΝΕΑ» ο καθηγητής Γενετικής – και πρόεδρος
του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου – κ. Σταμάτης Αλαχιώτης. «Η άποψη αυτή φέρνει
κοντά τη σύγχρονη Βιολογία με τη Θεολογία του Μεσαίωνα που θεωρούσε το έμβρυο
εν δυνάμει πρόσωπο. Κατά άλλους, δεν μπορούμε να μιλάμε για άτομο-πρόσωπο πριν
από ένα στάδιο ανάπτυξής του, με κομβικό επιχείρημα ότι μέχρι την 11η ημέρα
δεν έχει εμφανιστεί η πρώτη μορφή του νευρωνικού πλέγματος και μέχρι τη 14η το
έμβρυο μπορεί να μετατραπεί σε δίδυμα, γι’ αυτό δεν μπορούμε να γνωρίζουμε
πότε αρχίζει και η “εμψύχωση” του εμβρύου με δικαιώματα. Τέτοια αναπάντητα
ερωτήματα ίσως απαντηθούν στο μέλλον, από έναν πιο προχωρημένο εγκέφαλο ενός
πιο εξελιγμένου ανθρώπου», λέει χαρακτηριστικά ο κ. Αλαχιώτης.
Βιολογικά σημαντική θεωρείται η 14η ημέρα από τη σύλληψη. Νομικά βαρύνουσας
σημασίας είναι η συμπλήρωση του πρώτου τριμήνου, μετά την οποία δεν
επιτρέπεται συνήθως – όπου επιτρέπεται – η άμβλωση, αυτό όμως για λόγους
προστασίας της ίδιας της κυοφορούσας γυναίκας. Ιδιαίτερα σημαντική θεωρείται η
συμπλήρωση έξι μηνών κύησης, διότι από το σημείο αυτό και μετά το έμβρυο
θεωρείται «βιώσιμο», είναι δηλαδή δυνατή η επιβίωσή του με μηχανική
υποστήριξη, κάτι που το καθιστά σχετικά αυτόνομο σε σχέση με τη μητέρα. Και
βέβαια, η γέννηση.
Όπως λέει ο διδάκτωρ του Συνταγματικού Δικαίου και επιστημονικός συνεργάτης
της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής κ. Τάκης Βιδάλης, «πριν από τη στιγμή της
γέννησης δεν μπορεί κανείς να κάνει καν λόγο για ύπαρξη υποκειμένου, δηλαδή
«προσώπου». Το έμβρυο, εξηγεί ο κ. Βιδάλης, από νομική άποψη είναι «πράγμα»,
δηλαδή αντικείμενο δικαίου, που χρήζει όμως ειδικής προστασίας. Στο θεμελιώδες
για τα σχετικά ζητήματα βιβλίο του «Ζωή χωρίς πρόσωπο» (Εκδόσεις Α. Σάκκουλα,
1999) διαχωρίζει το ζήτημα της έναρξης της ζωής από την έννοια του
προσώπου-υποκειμένου του δικαίου. Τόσο η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης
για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Βιοηθική όσο και το υπό ψήφιση νομοσχέδιο
φαίνεται να κάνουν διάκριση ανάμεσα στο ανθρώπινο ον και την οντότητα
ανθρώπινης προέλευσης. Έτσι υιοθετείται η άποψη ότι η ζωή ξεκινάει από τη 14η
ημέρα μετά τη σύλληψη, η ιδιότητα όμως του ανθρώπινου όντος, δηλαδή του
προσώπου-υποκειμένου του δικαίου, δεν αποκτάται παρά με τη γέννηση.
Αριστοτελική «εμψύχωση»
Τι νόημα έχει σήμερα η άποψη του Αριστοτέλη ότι το έμβρυο «εμψυχώνεται» 40
ημέρες από τη σύλληψη; Τον λόγο έχουν κυρίως οι βιολόγοι, κατά δεύτερο οι
νομικοί, που προσπαθούν να συμβιβάσουν την τεχνολογική εξέλιξη με την ηθική,
και βέβαια η Εκκλησία σε ρόλο αμυντικό, που προσπαθεί να υπερασπιστεί τον
θεϊκό λόγο. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει επιδείξει
πολύ μεγαλύτερη ευελιξία από την Καθολική και δεν προβαίνει σε συνολική
απόρριψη.
Χαρακτηριστικό είναι ότι, σύμφωνα με πληροφορίες των «ΝΕΩΝ», όλες σχεδόν οι
επιμέρους παρατηρήσεις της Εκκλησίας της Ελλάδος – που έχει συστήσει ειδικό
όργανο για τα της Βιοηθικής – έγιναν εύκολα αποδεκτές από την ειδική
νομοπαρασκευαστική επιτροπή, διότι δεν έθιγαν τον πυρήνα των ρυθμίσεων.
Οι πρακτικές συνέπειες του τι δεχόμαστε ως έναρξη της ζωής, έχουν να κάνουν με
τη χρήση του γενετικού υλικού. Εφόσον η γονιμοποίηση για ερευνητικούς σκοπούς
απαγορεύεται, η συζήτηση επικεντρώνεται στην τύχη των γονιμοποιημένων ωαρίων
που πλεονάζουν, κατά τη διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Δηλαδή στο
«αν τα υπεράριθμα έμβρυα επιβάλλεται ή απλώς επιτρέπεται να καταστραφούν ή να
αξιοποιηθούν κατά κάποιον άλλο τρόπο στο μέλλον». Γίνεται δεκτό ότι τα
υπεράριθμα γονιμοποιημένα ωάρια, ηλικίας λίγων μόνων ωρών, μπορούν να
κρυοσυντηρηθούν για ερευνητικούς σκοπούς, με την αυστηρή όμως προϋπόθεση ότι
οι έρευνες δεν θα οδηγήσουν στην καταστροφή τους. Η σχετική συζήτηση έχει να
κάνει με τις προοπτικές χρησιμοποίησης των βλαστοκυττάρων, των αρχέγονων
δηλαδή κυττάρων που είναι πιθανόν στο μέλλον να κάνουν δυνατή τη δημιουργία
οργάνων. Θεωρείται δε ότι η απόσπαση βλαστοκυττάρου δεν επηρεάζει τη
βιωσιμότητα του γενετικού υλικού.
«Η ατεκνία φέρνει δυστυχία»
|
Σημαντικές ημερομηνίες, από βιολογική αλλά και νομική άποψη, στην εξέλιξη του εμβρύου είναι η 14η ημέρα, η συμπλήρωση τριών μηνών, η συμπλήρωση έξι μηνών και βέβαια η γέννηση
|
Οι εξελίξεις της Βιολογίας και της Γενετικής απασχολούν εδώ και χρόνια την
Εκκλησία της Ελλάδος. Ήδη σε κείμενο του Γραφείου Τύπου της Αρχιεπισκοπής
Αθηνών, του 1996 – υπογράφει ο κ. Ιωάννης Χατζηφώτης – αναφερόταν: «Η ατεκνία,
οφειλόμενη σε οποιοδήποτε σωματικό λόγο, φέρνει δυστυχία στα ζευγάρια που
επιθυμούν να τεκνοποιήσουν. Εφόσον αυτά έχουν δεθεί με τον δεσμό του μυστηρίου
του γάμου, η υποβοήθηση με εξωσωματική γονιμοποίηση, όπου θα χρησιμοποιείται
ωάριο από τη σύζυγο και σπέρμα από τον σύζυγο, δεν παρουσιάζει πρόβλημα, παρά
μόνο εκείνο της κατάψυξης των σπερμάτων που περισσεύουν, και που δεν πρέπει σε
καμιά περίπτωση να χρησιμοποιούνται για τη γονιμοποίηση ωαρίου ξένης γυναίκας
(…). Όπως τονίσθηκε στη Β’ σύναξη των Προκαθημένων των Ορθοδόξων Εκκλησιών,
που συνήλθε τον Σεπτέμβριο 1995 στην Μονή του Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου, η
Ορθοδοξία οφείλει να παρακολουθεί την εξέλιξη της Βιολογίας με τις θετικές
αλλά και τις αρνητικές επιπτώσεις της. Δεν είναι δυνατόν να αγνοείται από τις
διάφορες ιατρικές επεμβάσεις, όποιο κι αν είναι το σκοπούμενό τους (ευθανασία,
αμβλώσεις κ.λπ.), ο ψυχικός και ο ηθικός παράγοντας. Ο άνθρωπος είναι ψυχή και
σώμα σε αδιάσπαστο σύνολο. Δεν είναι πειραματόζωο. Είναι πρόσωπο στο οποίο
οφείλεται κάθε σεβασμός».
INFO
Αναγνώσματα
Τάκης Βιδάλης, «Ζωή χωρίς πρόσωπο», Εκδόσεις Α. Ν. Σάκκουλα, τιμή: 11,73 ευρώ
Έρβιν Σρέντιγκερ, «Τι είναι η ζωή;», Εκδόσεις Τραυλός, τιμή: 13,20 ευρώ
Τζέρεμι Ρίφκιν, «Ο αιώνας της βιοτεχνολογίας», Εκδόσεις Λιβάνη, τιμή: 17,60
ευρώ
Χάρης Καζλαρής, «Το Χρυσό μου παιδί» Εκδ. Τραυλός, τιμή: 11,29 ευρώ
