Η Αργεντινή των μεγάλων ψευδαισθήσεων

Πολύ συχνά οι πολιτικοί κατηγορούνται ότι υπόσχονται αυτό που δεν μπορούν να

κάνουν. Στην Αργεντινή, όμως, οι οικονομολόγοι «πούλησαν» στους πολιτικούς δύο

όνειρα τα οποία δεν μπορούσαν να βγουν αληθινά. Η αποτυχία αυτή προκάλεσε στην

Αργεντινή τη μεγαλύτερη οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση των τελευταίων

δεκαετιών. Ο πρόεδρος Φερνάντο Ντε Λα Ρούα έπεσε από την εξουσία, μετά τις

διαδηλώσεις που προκάλεσαν τον θάνατο 29 ανθρώπων. Οι πολίτες, αντιμέτωποι με

τη διακοπή της μισθοδοσίας τους, το πάγωμα των τραπεζικών τους λογαριασμών και

την εκτόξευση της ανεργίας στο 20%, υποφέρουν από τις επιπτώσεις δύο μεγάλων

οικονομικών ψευδαισθήσεων.

Η πρώτη αφορά την υποτιθέμενη διορθωτική ισχύ ενός νομισματικού συμβουλίου.

Αποκαλέστε το «τη μαγική ψευδαίσθηση». Όταν, το 1991, η Αργεντινή «έδεσε» το

πέσο, το νόμισμά της, με το αμερικανικό δολάριο και απαγόρευσε στην κεντρική

της τράπεζα να τυπώνει ανεξέλεγκτα νέο χρήμα, όλος ο κόσμος χειροκρότησε ­ και

είχε κάθε λόγο να χειροκροτήσει. Η νέα πολιτική που εφαρμόστηκε τερμάτισε

δεκαετίες υψηλού πληθωρισμού και δοκιμασιών του πέσο στις διεθνείς αγορές

συναλλάγματος. Ωστόσο, το νομισματικό συμβούλιο δεν ήταν απλώς ένα νομισματικό

σύστημα. Ήταν μια στρατηγική μεταρρυθμίσεων. Ήταν, όμως, και η αρχή της

καταστροφής για την Αργεντινή.

Κλείδωμα ισοτιμίας

Η χώρα δεν μεταρρυθμίστηκε στο παρελθόν ­ λέει η θεωρία ­ επειδή δεν το

χρειαζόταν. Αν τα σωματεία των εργαζομένων πετύχαιναν υψηλές αυξήσεις, μια

υποτίμηση του πέσο θα διόρθωνε το πρόβλημα. Αν οι περιφερειακές κυβερνήσεις

ξόδευαν λίγο παραπάνω, μια γρήγορη εκτύπωση νέου νομίσματος θα έλυνε το

πρόβλημα. Ο πληθωρισμός ήταν το… γράσο, που επέτρεπε στη μηχανή της χώρας να

κινείται.

Οι οικονομολόγοι έδωσαν την εξής συμβουλή: Κλειδώστε την ισοτιμία του πέσο και

η πολιτική κατάσταση θα ξεφύγει από τον φαύλο κύκλο. Χωρίς τις πληθωριστικές

προσδοκίες, οι αγορές εργασίας θα έπρεπε να εκσυγχρονιστούν. Οι μισθοί θα

έπεφταν σε επίπεδα τέτοια, ώστε η χώρα θα μπορούσε να ανταγωνισθεί διεθνώς.

Επίσης, η δημοσιονομική πολιτική θα ενισχυόταν, επειδή η κεντρική τράπεζα δεν

θα μπορούσε πλέον να αποτελεί το τελευταίο καταφύγιο δανεισμού. Οι τοπικές

τράπεζες και οι επιχειρήσεις δεν θα προχωρούσαν πλέον σε υπερδανεισμό, αφού θα

γνώριζαν ότι, στην περίπτωση που πέσουν, δεν θα υπάρχει δίχτυ ασφαλείας για να

τις κρατήσει. Η θεωρία άρεσε ακόμη και στους πολιτικούς, αφού θα μπορούσαν

πλέον να ρίχνουν τις ευθύνες για τη μη εκπλήρωση κάποιων υποσχέσεών τους στο

πρόγραμμα νομισματικής σταθεροποίησης.

Ευρωπαϊκά μαθήματα

Η μεγάλη ψευδαίσθηση δεν εφευρέθηκε στην Αργεντινή. Όπως πολλά άλλα πράγματα,

εισήχθη στην Αργεντινή από την Ευρώπη. Πολλοί Ευρωπαίοι οικονομολόγοι

διαβεβαίωσαν ότι, στην περίπτωση που υιοθετηθεί ένα κοινό νόμισμα, τα

δημοσιονομικά προβλήματα νότιων χωρών, όπως η Ιταλία και η Ελλάδα, θα λυθούν.

Στην Ευρώπη, ο συνδυασμός του «καρότου» των μεταβιβάσεων κεφαλαίων από τον

Βορρά στον Νότο και του «μαστιγίου» της υιοθέτησης των οικονομικών

προσεγγίσεων των Βορείων, έκανε το τρικ. Οι περισσότερες χώρες της Νότιας

Ευρώπης εμφανίζουν σήμερα αξιόπιστα δημόσια οικονομικά.

Στην Αργεντινή, το νομισματικό συμβούλιο πέτυχε το τρικ ­ στην αρχή. Στο πρώτο

μισό της δεκαετίας του ’90, τα δημοσιονομικά ελλείμματα έγιναν πλεονάσματα,

έγιναν πιο αυστηροί οι έλεγχοι στις τράπεζες και η μεταρρύθμιση της αγοράς

εργασίας επιχειρήθηκε πολλές φορές, αν και δεν έγινε. Για ένα μικρό χρονικό

διάστημα, η Αργεντινή έγινε το αγαπημένο παιδί της χρηματιστηριακής αγοράς της

Νέας Υόρκης. Στη συνέχεια, όμως, ήρθαν οι κρίσεις του Μεξικού, της Ασίας και

της Ρωσίας. Η παγκόσμια οικονομία έγινε πολύ δυσάρεστη για τις αναδυόμενες

οικονομίες. Σε αυτό το σημείο, η Αργεντινή έπεσε θύμα της δεύτερης ψεύτικης

υπόσχεσης ­ αποκαλέστε την «ψευδαίσθηση του χρυσού παιδιού».

«Η παγκόσμια οικονομία θα σε βοηθήσει, αν βοηθάς τον εαυτό σου». Αυτό είπαν οι

οικονομολόγοι στους πολιτικούς της Αργεντινής. Αν δεχτείς ένα χαστούκι, απλώς

γύρισε και το άλλο μάγουλο. Αν χρειάζεσαι να δανειστείς για ρευστότητα, η

παγκόσμια αγορά θα σού προσφέρει κεφάλαια με ένα λογικό επιτόκιο. Ό,τι και αν

συμβεί, μην αγγίξεις το νομισματικό συμβούλιο, τη βάση της αξιοπιστίας σου.

Μέχρι να φθάσουμε πολύ κοντά στο τέλος του παιχνιδιού, η Αργεντινή έκανε

ακριβώς αυτά που της έλεγαν. Ο πρόεδρος Ντα Λα Ρούα αντιμετώπιζε το σοκ από το

διεθνές εμπόριο και τα επιτόκια με μια αύξηση της φορολογίας στο εσωτερικό,

ακόμη κι αν η οικονομία βρισκόταν σε πορεία συρρίκνωσης. Σε αντίθεση με την

κοινή λογική, η κυβέρνηση δεν άρχισε να ξοδεύει ασύστολα. Παρά τον πειρασμό να

αυξήσει τις δημοσιονομικές δαπάνες, για να τονώσει την οικονομία, οι εκτός

εξυπηρέτησης δημοσίου χρέους δαπάνες παρέμειναν σχεδόν σταθερές. Το 2000, η

οικονομία της Αργεντινής παρουσίασε πλεόνασμα προϋπολογισμού 15% του

Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος της, το οποίο γινόταν έλλειμμα 2,4% όταν

προσετίθεντο οι δαπάνες για τόκους. Το δημόσιο χρέος διατηρείτο στο λογικό 45%

του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος της.

Στα ύψη τα επιτόκια

Βραχυπρόθεσμα, η Αργεντινή κατάφερε αυτό που θα είχε καταφέρει στην τάξη του

το «χρυσό παιδί». Οι παγκόσμιες αγορές κεφαλαίου, όμως, δεν ανταποκρίθηκαν. Τα

επιτόκια που εκλήθη να πληρώνει η Αργεντινή, έγιναν από μεγάλα, τεράστια. Οι

πληρωμές τόκων αύξησαν το έλλειμμα, το οποίο άνοιξε την όρεξη των επενδυτών,

που ζητούσαν ακόμη μεγαλύτερα επιτόκια, αυξάνοντας ακόμη περισσότερο το

έλλειμμα. Οι περισσότερες κυβερνήσεις που θα αναγκάζονταν να εξυπηρετούν

δάνεια σε δολάρια με επιτόκιο άνω του 40% θα ξέμεναν από χρήμα και θα

σταματούσαν τις πληρωμές. Αυτό συνέβη και στην Αργεντινή.

Στο τέλος, φάνηκαν τα αποτελέσματα μιας πολιτικής που βασίστηκε σε

ψευδαισθήσεις. Η προσωρινή πειθαρχία, που επέβαλε το νομισματικό συμβούλιο,

έκρυψε την απουσία κρίσιμων μεταρρυθμίσεων. Η ασθενέστερη σύνδεση ήταν η

δημοσιονομική διάρθρωση. Αυτή η δημοσιονομική διάρθρωση ήταν γεμάτη μαύρες

τρύπες. Καθώς επιδεινωνόταν η κατάσταση του προϋπολογισμού, οι μεταβιβάσεις

από το Μπουένος Άιρες στις περιφερειακές κυβερνήσεις έγιναν αντικείμενο

καθημερινού πολιτικού παζαριού.

Αποκομμένη από την πίστωση, η Αργεντινή μπήκε σε φάση αποπληθωρισμού. Ο Καβάλο

υποσχέθηκε πολιτική μηδενικού ελλείμματος, ξοδεύοντας μόνο όσα ήταν τα έσοδα

της κυβέρνησης. Η μείωση των δημοσιονομικών δαπανών συμπίεσε τη ζήτηση και

τους ρυθμούς ανάπτυξης, που προκάλεσαν την απότομη μείωση των εσόδων, κάνοντας

αναγκαίες νέες δημοσιονομικές περικοπές. Το μάθημα θα ήταν προφανές για τον

Κέινς: με τη νομισματική πολιτική ακινητοποιημένη από το νομισματικό συμβούλιο

και τη δημοσιονομική πολιτική ακινητοποιημένη από την έλλειψη χρηματοδότησης,

η οικονομία θα μπορούσε να πάει μόνο προς μια κατεύθυνση: προς τα κάτω.

Υπερασπίζοντας το νομισματικό της συμβούλιο και προσπαθώντας να αποφύγει μια

χρεοκοπία έναντι των ξένων που είχαν πέσο στις τσέπες τους, η Αργεντινή

κατάληξε να χρεοκοπήσει έναντι όλων των υπολοίπων: των δημοσίων υπαλλήλων της,

των οποίων οι μισθοί είτε δεν πληρώνονταν είτε ψαλιδίζονταν ανεξέλεγκτα, των

καταθετών, οι οποίοι δεν μπορούσαν πλέον να κάνουν αναλήψεις από τους

τραπεζικούς τους λογαριασμούς και ­ κυρίως ­ της δημοκρατίας της. Τώρα, είναι

η ώρα να απελευθερωθεί η Αργεντινή από τις ψευδαισθήσεις της. Εφόσον κανείς

δεν πρόκειται να σώσει την Αργεντινή, οι πολίτες της πρέπει μόνοι τους να

σώσουν τους εαυτούς τους. Το αναγκαίο βήμα είναι να αφεθεί το πέσο να

ταλαντευθεί ελεύθερα. Με το νόμισμα σε ένα επίπεδο που θα κάνει και πάλι

ανταγωνιστική την Αργεντινή, η ανοικοδόμησή της θα ξεκινήσει.

(c) Project Syndicate

Επιμέλεια διεθνών οικονομικών θεμάτων: Σπύρος Δημητρέλης