Αναζήτηση
«Ας συζητήσουμε, όμως, για το τι είναι δυνατόν να γίνει έχοντας υπόψη τους
πραγματικούς σκοπούς του καθενός και ξέροντας ότι στις ανθρώπινες σχέσεις, τα
νομικά επιχειρήματα έχουν αξία όταν εκείνοι που τα επικαλούνται είναι περίπου
ισόπαλοι σε δύναμη και ότι, αντίθετα, ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η
δύναμή του και ο αδύνατος υποχωρεί όσο του το επιβάλλει η αδυναμία του»
(Θουκυδίδης, V 89)
Αυτή η φοβερή δήλωση έγινε από τους Αθηναίους πρέσβεις το 416 π.Χ. στον
διάλογό τους με τους Μήλιους ηγέτες. Προσφέρεται για σχόλια που σχετίζονται με
επίκαιρα γεγονότα: 1) Στην εποχή μας όπως και σ’ όλες τις παρελθούσες εποχές
το ισχύον εδαφικό και κυριαρχικό καθεστώς είναι τόσο νομικού όσο και πολιτικού
χαρακτήρα. Συχνά τα κράτη το σέβονται αλλά όταν δεν τα συμφέρει και τυγχάνει
να είναι ισχυρότερα από το κράτος που υπεραμύνεται του ισχύοντος εδαφικού και
κυριαρχικού καθεστώτος το αμφισβητούν και αν το επιτρέψει η δύναμή τους το
αλλάζουν. Όσον αφορά τα τρίτα κράτη, είτε αδιαφορούν είτε κρίνουν τις
«διαφορές» με κριτήριο το κατά περίπτωση δικό τους συμφέρον και τον τοπικό
συσχετισμό ισχύος. 2) Σε κάθε διακρατική διένεξη η επιβίωση του αμυνόμενου
στηρίζεται, πρώτο, στις δικές του δυνάμεις και, δεύτερο, στις πιθανές
συμμαχίες του. Εάν ο αμυνόμενος κάνει λάθος εκτίμηση σ’ αμφότερα ή σ’ ένα από
τα δύο, οι συνέπειες είναι πάντα οδυνηρές και συνήθως ανεπίστροφες. Έτσι, για
παράδειγμα, όταν στις συνομιλίες οι Μήλιοι αντέταξαν στους Αθηναίους πως οι
ποικιλόμορφες στενές σχέσεις με τους Λακεδαιμονίους σήμαινε αυτονόητα πως θα
τους βοηθούσαν, οι Αθηναίοι τούς αντέταξαν ειρωνικά πως τα άλλα ισχυρά και
ηγεμονικά κράτη «θεωρούν τα ευχάριστα έντιμα και τα συμφέροντα δίκαια». Έτσι,
«εγγύηση γι’ αυτούς που θα συμπολεμήσουν δεν είναι η φιλική διάθεση αυτών που
τους καλούν αλλά αν υπερέχουν σε πραγματική δύναμη και αυτό το λογαριάζουν οι
Λακεδαιμόνιοι (υποθετικοί σύμμαχοι των Μηλίων) περισσότερο από κάθε άλλο».
Όπως μας πληροφορεί και πάλι ο Θουκυδίδης «έγινε και κάποια προδοσία ανάμεσα
στους Μηλίους και συνθηκολόγησαν με τους Αθηναίους με τον όρο να αποφασίσουν
εκείνοι για την τύχη τους. Και οι Αθηναίοι σκότωσαν όλους τους Μήλιους
ενηλίκους και έκαναν δούλους τα παιδιά και τις γυναίκες και στη συνέχεια
αποίκισαν το νησί». Έκτοτε, αναρίθμητα άλλα παραδείγματα επιβεβαιώνουν πως οι
συμμαχίες είναι ψεύτικες όταν δεν στηρίζονται σε απτά συμφέροντα, πως ο
διάλογος για τα συμφέροντα επιβίωσης είναι η αρχή του τέλους και πως οι
συνέπειες είναι οδυνηρές αν το αμυνόμενο κράτος δεν κατακτήσει έγκαιρα ισχυρή
θέση στον συνολικό συσχετισμό δυνάμεων.
Για όποιον ενδιαφέρεται να αντλήσει ανάλογα παραδείγματα το Κυπριακό είναι μια
ακόμη διδακτική περίπτωση: Οι συνομιλίες επίλυσης διαφορών μετατρέπονται σε
επικίνδυνη διαδικασία όταν ο υπερασπιζόμενος το εδαφικό και κυριαρχικό
καθεστώς 1) αποδέχεται να τίθενται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ζωτικά
συμφέροντα, 2) προσέρχεται στις συνομιλίες έχοντας προηγουμένως κάνει
λανθασμένες εκτιμήσεις για τον αντίπαλο και για τα δικά του συμμαχικά
ερείσματα και 3) σχεδιάζει τη διπλωματία του στη βάση της λαθεμένης γνώμης πως
στον διεθνή χώρο συναντάς αντικειμενικούς δικαστές όπως οι δικαστές στο
επίπεδο του κράτους. Ασφαλώς οι ψυχαγωγικές συναντήσεις μεταξύ ατόμων ή ηγετών
δύο κρατών δεν είναι επικίνδυνες. Αυτό που είναι επικίνδυνο είναι οι πολιτικοί
διάλογοι επί ζητημάτων που αφορούν τα συμφέροντα επιβίωσης χωρίς να είναι
δεδομένη η μελλοντική ισοδυναμία των εμπλεκομένων. Σ’ αυτή την περίπτωση,
μάλιστα, έστω και αν παροδικά οι συνομιλίες είναι ανώδυνες, οι παραστάσεις
διαφοράς που δημιουργούν μετρούν αργότερα σε μια πραγματική ή τεχνητή κρίση:
Εάν και όταν αθροίζονται λάθη, παραστάσεις «διαφορών» και καταγράφονται
απαιτήσεις του αναθεωρητικού κράτους, κάποια στιγμή που ο αμυνόμενος θα
βρίσκεται σε στιγμή αδυναμίας εύκολα ο επιτιθέμενος δημιουργεί μια τεχνητή
κρίση και αδίστακτα καταφέρνει ένα αδυσώπητο κτύπημα που μετατρέπει τα κράτη
σε κρατίδια, την οικονομία σε ερείπια και όλες τις ευγενείς και αγαθές
φιλοδοξίες ενός λαού για ευημερία και πρόοδο σε μακρινές αναμνήσεις.
Ο Παναγιώτης Ήφαιστος είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Έδρας Jean
Monnet για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Ολοκλήρωση στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
