Αναζήτηση
Η αξία μιας ανάλυσης διεθνών σχέσεων μπορεί να εκτιμηθεί με κριτήριο την
ποιότητα των θεωρήσεών της για τον πόλεμο. Όποιος είναι αδαής περί τον πόλεμο
είναι στοχαστικό νήπιο στις εκτιμήσεις του για το διεθνές σύστημα. Ποτέ δεν θα
καταλάβει, για παράδειγμα, πώς η θεμελιώδης φύση των διεθνών σχέσεων και του
ρόλου της ισχύος δεν άλλαξε ανά τις χιλιετίες.
Ο πόλεμος, έγραψε ο Μαρξ, είναι η μαμμή της Ιστορίας: Ο πόλεμος καραδοκεί στο
διεθνές σύστημα, όπως η επανάσταση στο εσωτερικό τού κράτους. Γεννά κράτη,
προκαλεί διεθνείς αλλαγές, αποτρέπει ηγεμονικές – αναθεωρητικές στάσεις, είναι
το μέσο των μικρών να αμυνθούν και των ισχυρών να επεκταθούν. Στο άναρχο
διεθνές σύστημα, χωρίς πολεμική προετοιμασία ενός κράτους δεν είναι δυνατό να
υπάρχει ευημερία, σταθερότητα, οικονομική ανάπτυξη και διασφάλιση έναντι
απειλών, επιβουλών και εκβιαστικών διλημμάτων. Εξάλλου, η συμμετοχή ενός
κράτους στη διεθνή θεσμική ιεραρχία, στις συμμαχίες και στο, εν γένει, διεθνές
γίγνεσθαι, εξαρτάται από την οικονομική, πολιτισμική και στρατιωτική του ισχύ.
Διεθνής τάξη σημαίνει αποτρεπτική πολεμική προετοιμασία. Αν για οποιοδήποτε
λόγο αυτή η τάξη διαταραχθεί με πόλεμο ή άλλο τρόπο συντελούνται διεθνείς
ανακατανομές ισχύος (συνήθως με «διαπραγματεύσεις» μετά τα τετελεσμένα για να
εγκαθιδρυθεί μια νέα τάξη, που δεν θα είναι κατ’ ανάγκη δικαιοσύνη για όλους).
Για αυτούς που δεν θέλουν αλλαγές, διεθνής δικαιοσύνη είναι η ισχύουσα τάξη.
Ένα πρώτο λοιπόν και συχνότατο αίτιο πολέμου είναι οι αξιώσεις εδαφικών
αλλαγών ή αλλαγών των δομών ισχύος και συμφερόντων.
Επειδή η ιδέα ενός παγκόσμιου κράτους ή μιας παγκόσμιας διεθνιστικής –
κοσμοπολίτικης ενότητας βρίσκεται εδώ και αιώνες στο νεκροταφείο της Ιστορίας,
η διεθνής τάξη δεν εντάσσεται σ’ ένα παγκόσμιο σύστημα διανεμητικής
δικαιοσύνης. Διεθνής τάξη – δικαιοσύνη βασικά σημαίνει ενδοκρατική τάξη –
δικαιοσύνη και διασφάλισή της στη βάση της διακρατικής ισοτιμίας και της μη
επέμβασης. Η μη τήρηση αυτών των θεμελιωδών αρχών (του διεθνούς δικαίου),
όμως, σημαίνει πως η ασφάλεια εξαρτάται κατά κύριο λόγο από την αποτρεπτική
πολεμική ικανότητα κάθε μη αναθεωρητικού κράτους (και για ευνόητους λόγους
πολύ σπάνια από τα συστήματα συλλογικής άμυνας ή συλλογικής ασφάλειας).
Τα κυριότερα μεγάλα αίτια πολέμου απορρέουν από τους ηγεμονικούς ανταγωνισμούς
για έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών πηγών, γεγονός που σε πολύ μεγάλο βαθμό
ευθύνεται για την άνιση ανάπτυξη μεταξύ κρατών και περιφερειών. Έτσι
γεννούνται περιφερειακά προβλήματα και οξύνονται οι διακρατικές διενέξεις. Η
άνιση ανάπτυξη προκαλεί αλλαγές στην κατανομή ισχύος, ανασφάλεια στις
κυβερνήσεις για τη θέση, τον ρόλο και τα συμφέροντα του κράτους τους,
παραστάσεις για επερχόμενες αλλαγές των διεθνών δομών ισχύος και αξιώσεις για
νέα κατανομή ισχύος.
Εκτός και αν συμβεί κάποιο κοσμογονικό θαύμα, σταθερή διεθνής τάξη δεν
προβλέπεται στο ορατό μέλλον. Σταθερή διεθνής τάξη σημαίνει πάνω απ’ όλα
τερματισμό του ηγεμονισμού, εξάλειψη της άνισης ανάπτυξης, επίλυση των
περιφερειακών διενέξεων και άψογη τήρηση της διακρατικής ισοτιμίας και της μη
επέμβασης.
Στο άναρχο διεθνές σύστημα η δικαιακή, κοσμοθεωρητική και κανονιστική βάση
διεθνούς σταθερότητας είναι το έθνος-κράτος. Αυτό δίνει τη δυνατότητα στις
κοινωνίες να είναι πολιτικά κυρίαρχες. Τους επιτρέπει να συγκροτούν τη δική
τους τάξη – δικαιοσύνη και να είναι ανεξάρτητες – ελεύθερες. Όσοι και όποτε
εχθρεύονται και ποικιλοτρόπως υπονομεύουν τις εθνικές-κρατικές κοσμοθεωρητικές
και κανονιστικές δομές και την αποτρεπτική ισχύ που τα διασφαλίζει,
υπονομεύουν τόσο τα εθνικά-κρατικά συστήματα διανεμητικής δικαιοσύνης όσο και
τη διεθνή ειρήνη και σταθερότητα. Το πρόβλημα είναι πως μερικοί είναι πολιτικά
μύωπες, ενώ άλλοι εντεταλμένα αυτό ακριβώς θέλουν να κάνουν. [Το κείμενο
αντλείται από το βιβλίο Ο Πόλεμος και τα Αίτιά του, τα πολλά πρόσωπα
του ηγεμονισμού και της τρομοκρατίας (Εκδόσεις Ποιότητα) που κυκλοφορεί
εντός των προσεχών ημερών].
Ο Παναγιώτης Ήφαιστος είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Έδρας Jean
Monnet για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Ολοκλήρωση στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
