Αναζήτηση
Κατά την τελευταία δεκαετία, σύμφωνα με πολλές σχετικές έρευνες, οι Έλληνες
συγκαταλέγονται πλέον μεταξύ των πρώτων στην Ευρώπη στην ξενοφοβία, τη
μισαλλοδοξία, τον εθνοκεντρισμό και τον ακραίο εθνικισμό.
Οι απαντήσεις των μαθητών στην πρόσφατη έρευνα του ΕΚΚΕ (βλ. «ΤΑ ΝΕΑ»,
7-12-2000), παρά την αντιφατικότητά τους, κατέδειξαν και τη συντηρητική στροφή
τους, την προτίμησή τους σε αντιδραστικές και ξεπερασμένες αξίες. Οι θεσμοί
της χώρας που οι νέοι εμπιστεύονται περισσότερο φαίνεται ότι είναι ο Στρατός
και η Εκκλησία. Ένας Στρατός που συνδέθηκε στην εποχή των πατέρων και των
παππούδων τους με τη χούντα και μία Εκκλησία που τα τελευταία χρόνια έχει
επιδείξει αμετροέπεια, εθνοκεντρισμό και φανατισμό. Πίσω λοιπόν στο «Ελλάς
Ελλήνων Χριστιανών» (εννοείται Ορθοδόξων);
Η προτίμηση και η εμπιστοσύνη των νέων προς την Εκκλησία δεν θα ξάφνιαζε
πολιτικούς, εκπαιδευτικούς, πανεπιστημιακούς και γενικότερα τους σκεπτόμενους
πολίτες αυτής της χώρας εάν η στάση της Εκκλησίας της Ελλάδος ήταν
διαφορετική. Εάν δηλαδή η Εκκλησία συνέβαλλε πραγματικά στην ειρήνη και την
άρση της αντιπαλότητας μεταξύ των λαών και μεταξύ των κρατών, αν ενδιαφερόταν
για την προστασία των μειονοτήτων, των μεταναστών, την καταπολέμηση των
διακρίσεων, του ρατσισμού και της κοινωνικής αδικίας, αν αποτελούσε πρότυπο
σεμνότητας, εάν απαρνιόταν τα υλικά αγαθά, τον πλούτο και την ευζωία, αν
θεωρούσε τα φώτα της δημοσιότητας ανάρμοστα και επιβλαβή για το κύρος και την
πνευματικότητα της Εκκλησίας, κ.λπ. Αν δεν έχανε την ευκαιρία να εμφανίζεται
αδιαλείπτως στην τηλεόραση και στα λοιπά ΜΜΕ, αν δεν παρενέβαινε συνεχώς σε
θέματα που δεν εμπίπτουν στις αρμοδιότητές της ή τις γνώσεις της. Θα δεχόταν
άραγε η Εκκλησία συχνές και απροκάλυπτες παρεμβάσεις σε θέματα εκκλησιαστικά –
θρησκευτικά;
Η Εκκλησία και οι θρησκείες γενικότερα, δεν κηρύσσουν τον εθνικισμό και τη
μισαλλοδοξία, την απομόνωση και την απαξίωση του διαφορετικού, του Άλλου
Μουσουλμάνου, Τούρκου, Καθολικού, Εβραίου, Ουνίτη, Ευρωπαίου, κ.ά. Αν το
πράττουν, τότε ο ρόλος τους αντιβαίνει στις έννοιες του ανθρωπισμού και της
ηθικής που αποτελούν άλλωστε και κύριες αιτίες ύπαρξης των θρησκειών και
εκκλησιών. Η Εκκλησία οφείλει να πρεσβεύει την αγάπη προς «τον πλησίον» τον
κάθε πλησίον, ειδικά τον αδύνατο τον αλληλοσεβασμό και να συμβάλλει
ουσιαστικά στα καυτά σύγχρονα προβλήματα της πείνας, της ένδειας, της
ανισότητας, της αδικίας, της καταστροφής του περιβάλλοντος, κ.λπ. Όπως
σημειώνει ο φιλόσοφος Πολ Ρικέρ, αν θέλουν οι θρησκείες να επιζήσουν
«οφείλουν, κατά πρώτο λόγο, να απαρνηθούν κάθε λογής δύναμη, παρεκτός από
εκείνη του ανήμπορου λόγου… Οφείλουν πάνω από όλα και αυτό είναι το πιο
δύσκολο να αναζητήσουν στο βάθος της διδασκαλίας τους εκείνη την αδιατύπωτη
περίσσεια, χάρη στην οποία η καθεμία θρησκεία μπορεί να ελπίζει πως θα
συναντήσει τις άλλες».
Το βέβαιο είναι ότι οι προσπάθειες εθνικοποίησης, εν προκειμένω ελληνοποίησης
της Ορθοδοξίας, αντιβαίνουν στην ουσία του ορθόδοξου χριστιανισμού που νοείται
μόνον ως οικουμενικός. Η οικουμενικότητα της Ορθοδοξίας αντίκειται στον
εθνικισμό ή στον «φυλετισμό» (κατά την ορολογία του 19ου αιώνα). Το
Οικουμενικό Πατριαρχείο, άλλωστε, όταν η δυναμική εμφάνιση των βαλκανικών
εθνικισμών διαρρήγνυε την ενότητα του ποιμνίου της Ορθόδοξης Εκκλησίας,
καταδίκασε στη Σύνοδο του 1872 τον φυλετισμό με τα παρακάτω λόγια: «Η
Χριστιανική Εκκλησία είναι προορισμένη υπό του αρχηγού και θεμελιωτού αυτής
ίνα συμπεριλάβη πάντα τα έθνη εις μίαν εν Χριστώ αδελφότητα, ο φυλετισμός
είναι τι ξένον και όλως αδιανόητον». Ανάλογες υπήρξαν και οι τοποθετήσεις των
μεγάλων Ρώσων ορθοδόξων θεολόγων, Φλορόβσκι, Λόσκι, Σμέμεναν, κ.ά. που
ανέδειξε ο 20ός αιώνας. Στο ίδιο πνεύμα εντάσσονται και οι τοποθετήσεις του
Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου με αφορμή τις πρόσφατες
εθνικο-θρησκευτικές εξάρσεις. Σύμφωνα με τα λόγια του, ο εθνικισμός συνιστά
«αίρεση» που «βλάπτει την Ορθοδοξία», ο φανατισμός και η μισαλλοδοξία
αντιβαίνουν στην Ορθοδοξία.
Ο Αλέξης Ηρακλείδης είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο
Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
